Στην αρχή κυνήγησαν τους ισλαμιστές… Η Αίγυπτος στα χνάρια τής Τυνησίας

Ένα ισλαμιστικό πολιτικό κόμμα πάει καλά στις κάλπες, κι ένα αυταρχικό καθεστώς το κυνηγάει από εκδίκηση, σκοτώνοντας τους ακτιβιστές του και συλλαμβάνοντας τους ηγέτες του. Το κόμμα καταβαραθρώνεται, ενώ κοσμικές και άλλες πολιτικές ομάδες χειροκροτούν τα σκληρά μέτρα τής κυβέρνησης, όλα στο όνομα της εξάλειψης μιας τρομοκρατικής απειλής. Εν τω μεταξύ, το καθεστώς και τα μη-ισλαμιστικά κόμματα διαβεβαιώνουν τον κόσμο ότι μόλις οι ισλαμιστές θα έχουν αντιμετωπιστεί, θα επιστρέψουν και πάλι στην τακτική πολιτική διαδικασία.

Ο πρώην πρόεδρος τής Τυνησίας Μπεν Αλί στην Αργεντινή το 1997. (Courtesy Reuters)

Αυτό έχει συμβεί στην Αίγυπτο, αλλά είναι επίσης και η ιστορία τής Τυνησίας στα τέλη του 1980 και στις αρχές τής δεκαετίας του 1990, όταν οι ελπίδες για μια δημοκρατική μετάβαση διαλύθηκαν μετά από μια εκστρατεία καταστολής η οποία στόχευσε πρώτα τους ισλαμιστές, αλλά που τελικά εξελίχθηκε σε μια πολύ ευρύτερη απόπειρα εξάλειψης ολόκληρης της πολιτικής αντιπολίτευσης. Η εμπειρία τής Τυνησίας προσφέρει μια γεύση από το τι μπορεί ακόμα να επίκειται στην Αίγυπτο - και δείχνει ότι οι Αιγύπτιοι κοσμικοί θα πρέπει να σκεφτούν δύο φορές πριν να υποστηρίξουν τις προσπάθειες του στρατού να ξεριζώσει την Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Μετά την αντικατάσταση του προέδρου Χαμπίμπ Μπουργκίμπα με ένα αναίμακτο πραξικόπημα το Νοέμβριο του 1987, ο Ζίνε ελ-Αμπιντίν Μπεν Αλί, ένας αξιωματικός τού στρατού, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού, που δεν είχε προηγούμενο στην περιοχή. Η κυβέρνησή του απελευθέρωσε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους και τους έδωσε αμνηστία, αναθεώρησε τους νόμους που διέπουν τον Τύπο και τα πολιτικά κόμματα, κι έβαλε κάθε πολιτικό συνασπισμό - συμπεριλαμβανομένων των ισλαμιστών του Κόμματος Ennahda - να υπογράψουν ένα εθνικό σύμφωνο που να εγγυάται τις πολιτικές ελευθερίες και τις ελεύθερες εκλογές.

Οι εκλογές διεξήχθησαν στις 2 Απριλίου 1989, και ήταν εκείνη την εποχή οι πιο ελεύθερες στην ιστορία της χώρας, αν όχι σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Παρά το γεγονός ότι το εκλογικό σύστημα «ο νικητής τα παίρνει όλα» εγγυάτο ότι το κόμμα του Μπεν Αλί θα κέρδιζε, δεδομένων των οργανωτικών πλεονεκτημάτων που ανέπτυξε έπειτα από δεκαετίες στην εξουσία χωρίς αντιπολίτευση, ο πρόεδρος και οι περισσότεροι παρατηρητές υπέθεταν ότι τα κοσμικά κόμματα της αντιπολίτευσης θα αναδύονταν σε μείζονα αντιπολίτευση. Αντ' αυτού, οι ισλαμιστές έλαβαν 14,5%, το μεγαλύτερο ποσοστό των ψήφων της αντιπολίτευσης, επίδοση, μάλιστα, η οποία ήταν πιθανό να είχε περικοπεί με νοθεία.

Αμέσως μετά τις εκλογές, οι New York Times δήλωσαν [3], «η Τυνησία διανύει μια μετάβαση από μια μονοπρόσωπη δικτατορία σε μια πιο ανοικτή κοινωνία με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις που θα μπορούσαν να δώσουν μαθήματα στον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, τον Σοβιετικό ηγέτη». Το άρθρο παρέθετε δήλωση του επικεφαλής της Τυνησιακής Ένωσης για την Υπεράσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που έλεγε, «είμαι απολύτως βέβαιος για την καλή πρόθεση του Μπεν Αλί».

Όπως αποδείχθηκε, όμως, η προοπτική μιας ισχυρής ισλαμιστικής αντιπολίτευσης, και ιδιαίτερα μιας ισλαμιστικής κυβέρνησης σε κάποια στιγμή στο μέλλον, δεν ήταν κάτι που μπορούσε να αντέξει ο Μπεν Αλί και το τυνησιακό κράτος. Η κυβέρνηση ξεκίνησε μια βάναυση καταστολή, σκοτώνοντας 1.000 ισλαμιστές, φυλακίζοντας άλλους 30.000, και αναγκάζοντας σε εξορία τον ηγέτη του κινήματος Ennahda, Ρασίντ αλ – Γκανούτσι. Το καθεστώς δικαιολόγησε τη δράση του με τον ισχυρισμό ότι οι ισλαμιστές ήταν τρομοκράτες που ήθελαν να σπείρουν τη διχόνοια και να διασπάσουν την Τυνησία. Ο Μπεν Αλί υποστήριξε ότι οι ισλαμιστές ήταν στο στόχαστρο μόνο και μόνο εξαιτίας της απειλής που αντιπροσώπευαν για την εθνική ασφάλεια.

Ακόμη και όταν η εκστρατεία της κυβέρνησης εναντίον των ισλαμιστών έγινε βίαιη και καταπιεστική, τα κοσμικά κόμματα της αντιπολίτευσης της Τυνησίας την επευφημούσαν. Φοβούμενοι το ενδεχόμενο οι ισλαμιστές της Τυνησίας να μιμηθούν την αλγερινή Ιντιφάντα που λάμβανε χώρα δίπλα τους, οι κοσμικοί δεν είχαν κανένα πρόβλημα με την εξουδετέρωση της απειλής τού πολιτικού Ισλάμ από το κράτος. Επιπλέον, δεδομένης της παράδοσης της χώρας στην κοσμικότητα, οι περισσότεροι Τυνήσιοι δεν ήθελαν να δουν ισλαμιστές κανενός είδους στην εξουσία, κι έτσι παρακολούθησαν αμίλητοι την καταβαράθρωση του Ennahda.

Η περιπλοκή ήταν ότι μόλις ο Μπεν Αλί τελείωσε με τους ισλαμιστές, έστρεψε την προσοχή του και στην υπόλοιπη αντιπολίτευση. Ακόμη και αν καταστολή αρχικά προήλθε από ένα βάσιμο ιδεολογικό φόβο απέναντι στον ισλαμισμό, όταν ο Μπεν Αλί πήρε το δρόμο τού αυταρχισμού, δεν χρειάστηκε πολύ για να δει όλους τους πολιτικούς του αντιπάλους ως εχθρούς. Στις αρχές του 1992, η κυβέρνηση έκλεισε εφημερίδες και περιοδικά των κοσμικών, φυλάκισε φιλελεύθερους δημοσιογράφους, και πέρασε ένα νέο νόμο περί Ενώσεων ο οποίος περιόριζε τις δράσεις των ομάδων που τάσσονταν υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μια ολόκληρη γενιά κοσμικών ηγετών τής αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του σημερινού προέδρου τής Τυνησίας, Μονσέφ Μαρζουκί, βρέθηκαν στη φυλακή. Στις νοθευμένες προεδρικές εκλογές του 1994, ο Μπεν Αλί κατέβηκε χωρίς συνυποψήφιους, απαγορεύοντας σε όλους τους υπόλοιπους να συμμετάσχουν, και το 1999, «επανεξελέγη» με το 99% των ψήφων.

Η Αίγυπτος είναι τώρα στα πρόθυρα μια παρόμοιας εκστρατείας για να απαλλάξει την χώρα από τους ισλαμιστές. Οι στρατιωτικοί ηγέτες έχουν χρεώσει τα μέλη τής Μουσουλμανικής Αδελφότητας με τρομοκρατικά χτυπήματα και δολοφονίες [4], κι εξετάζουν το ενδεχόμενο να ανακηρύξουν επίσημα την Αδελφότητα ως τρομοκρατική οργάνωση και να την απαγορεύσουν εντελώς [5]. Παρά το γεγονός ότι ο Χόσνι Μουμπάρακ, πάλαι ποτέ ισχυρός της Αιγύπτου, δεν είχε επιτρέψει στη Μουσουλμανική Αδελφότητα να συμμετάσχει επίσημα στην πολιτική, ακόμα και αυτός δεν έφθασε στο σημείο να απαγορεύσει την οργάνωση, συνεπώς και η σκέψη ακόμη μιας τέτοιας κίνησης, σε συνδυασμό με την πρωτοφανή σύλληψη της ανώτατης ηγεσίας τής Αδελφότητας αποδεικνύει πόσο μακριά είναι διατεθειμένος να φθάσει ο στρατός. Φυσικά, η Αδελφότητα που ηγείτο της κυβέρνησης υπό τον πρώην πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι, δεν ήταν και πρότυπο δημοκρατίας, και τα μέλη της Αδελφότητας έχουν όντως καταφύγει στη βία μετά τον εκτοπισμό του. Αλλά, οι κατηγορίες για τρομοκρατία αποτελούν μια σημαντική κλιμάκωση της αντι - ισλαμιστικής ρητορικής από το στρατιωτικό πραξικόπημα και μετά, κι επιτρέπει στο στρατό να δικαιολογήσει όλες τις δράσεις του, στο όνομα της ασφάλειας.

Επιπλέον, οι κοσμικοί αντίπαλοι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, πολλοί από τους οποίους αντιτίθενται στη στρατιωτική διακυβέρνηση μετά την ανατροπή τού Μουμπάρακ, όχι μόνο δεν βγήκαν στους δρόμους, αλλά υποστηρίζουν και ενεργά την εκστρατεία κατά της Αδελφότητας. Περίπου όπως οι Τυνήσιοι ομόλογοί τους πριν από δύο δεκαετίες, οι Αιγύπτιοι κοσμικοί έχουν πείσει τους εαυτούς τους ότι η κυβέρνηση επιδιώκει να εξαλείψει μόνο τους ισλαμιστές, και όχι όλους τους πολιτικούς τής αντιπολίτευσης. Ο εχθρός τού εχθρού τους, όπως νομίζουν πολλοί από αυτούς, είναι φίλος τους. Αυτή η αντίληψη εξαπλώνεται επίσης μεταξύ των λιγότερο φανατικών κοσμικών Αιγύπτιων, με πρώην ψηφοφόρους του Μόρσι και Αιγύπτιους που συμπαθούσαν προηγουμένως την Αδελφότητα να εγκωμιάζουν τις κινήσεις του στρατού [6].

Για τον στρατό, η υποστήριξη από τα κοσμικά κόμματα και τους απλούς Αιγύπτιους είναι ζωτικής σημασίας. Η απομάκρυνση του Μόρσι από τον στρατό κατέστη δυνατή μόνο με την παρουσία εκατομμυρίων διαδηλωτών στους δρόμους. Ομοίως, η διεύρυνση της καταστολής εναντίον της Μουσουλμανικής Αδελφότητας υπήρξε πολύ πιο εύκολο έργο, δεδομένης της πολιτικής και ρητορικής υποστήριξης που έχει λάβει ο στρατός από τους Αιγύπτιους φιλελεύθερους. Στην περίπτωση που εξέχουσες φιλελεύθερες και κοσμικές φωνές κατήγγειλαν τις κινήσεις τού στρατού, μπορεί να μην έμπαινε οριστικό τέλος στα συνολικά προβλήματα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αλλά θα μπορούσαν να περιορίσουν την εμβέλεια της δράσης του στρατού, με τον ίδιο τρόπο που η δημόσια κατακραυγή κατά την τελευταία στρατιωτική κυβέρνηση οδήγησε σε εσπευσμένες εκλογές και σε μια μεταβατική διαδικασία. Ωστόσο, προς το παρόν, οι κοσμικοί της Αιγύπτου φαίνεται να στηρίζουν απολύτως το στρατό.

Η άποψη αυτή είναι κοντόφθαλμη. Εξετάζοντας ευρύτερα το ζήτημα, τα κοσμικά κόμματα της Αιγύπτου θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το αυταρχικό τζίνι είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπει πίσω στο μπουκάλι αφότου έχει απελευθερωθεί στο όνομα της εθνικής ασφάλειας. Παρά το γεγονός ότι ο στρατός είναι πιθανό να επιστρέψει στα στρατόπεδά του κάποια στιγμή, και να συνεχίσει να κυβερνά από το παρασκήνιο - έχει υποσχεθεί την διεξαγωγή εκλογών το 2014 -, δεν θα επιτρέψει σε κοσμικά κόμματα να οικοδομήσουν ένα δημοκρατικό σύστημα, πόσο μάλλον ένα φιλελεύθερο. Οι Αιγύπτιοι θα ξυπνήσουν με άσχημο τρόπο, εάν πιστεύουν ότι μόνο και μόνο επειδή ο στρατός δεν έχει ακόμα θέσει σε εφαρμογή μέτρα που να καταστέλλουν ολόκληρη την πολιτική αντιπολίτευση ή δεν έχει αρχίσει να συλλαμβάνει κοσμικά στελέχη, τελικά δεν θα το πράξει. Όπως θυμούνται πολύ καλά οι Αιγύπτιοι, η δήθεν προσωρινή κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είχε τεθεί σε εφαρμογή μετά τη δολοφονία του προέδρου Ανουάρ Σαντάτ το 1981, διήρκεσε 31 χρόνια. Τώρα, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η σημερινή ενός μηνός κατάσταση έκτακτης ανάγκης θα λάβει τέλος μαζί με τις πολιτικές τύχες τής Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Αν η ιστορία αποτελεί κάποιου είδους οδηγό για το μέλλον, οι αυταρχικές κυβερνήσεις δεν περιορίζουν την καταστολή που ασκούν σε μια μόνο κατηγορία αντιπάλων, και τα αναγκαστικά μέτρα που λαμβάνονται στο όνομα της ασφάλειας μετατρέπονται πάντα σε κάτι μεγαλύτερο. Οι κοσμικοί θα πρέπει να σκεφτούν δύο φορές πριν επευφημήσουν την εκστρατεία τού καθεστώτος εναντίον τής Μουσουλμανικής Αδελφότητας και άλλων ισλαμιστών, ανεξάρτητα τού ποιο είδος γλώσσας χρησιμοποιεί η κυβέρνηση για να καλύψει τις αντιδημοκρατικές δράσεις της. Το μάθημα της Τυνησίας είναι ότι μόλις τελειώσουν οι ισλαμιστές, θα έρθει η σειρά της κοσμικής αντιπολίτευσης.

ΤΟΥ Michael J. Koplow

ΠΗΓΗ; http://www.foreignaffairs.gr/articles/69457/michael-j-koplow/stin-arxi-kynigisan-toys-islamistes%E2%80%A6?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139872/michael-j-koplow/first-the...

Σύνδεσμοι:

[1] http://ottomansandzionists.com

[2] https://twitter.com/mkoplow

[3] http://www.nytimes.com/1989/04/10/world/tunisia-is-pulling-a-democratic-rabbit-out-of-a-dictator-s-hat.html

[4] http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2013/08/18/State-media-Muslim-Brotherhood-supporters-face-murder-terrorism-probe-.html

[5] http://www.latimes.com/world/middleeast/la-fg-egypt-brotherhood-20130821,0,1579894.story

[6]http://www.washingtonpost.com/world/middle_east/egyptian-authorities-finalizing-hosni-mubaraks-release/2013/08/22/fb850a88-0b29-11e3-8974-f97ab3b3c677_story.html