THE GLOBAL CHESSBOARD: Οι Εσθονοί αρχικατάσκοποι

Σάββατο 7 Ιουνίου 2014

Οι Εσθονοί αρχικατάσκοποι

«Πιάσαμε τέσσερις “τυφλοπόντικες” τα τελευταία πέντε χρόνια», μου είπε ο πρόεδρος της Εσθονίας, Toomas Hendrik Ilves, μετά από μια πρόσφατη διάσκεψη για την ασφάλεια στο Ταλίν. «Αυτό σημαίνει ότι είτε είμαστε η μόνη χώρα στην ΕΕ με πρόβλημα κατασκοπίας είτε είμαστε η μόνη χώρα στην ΕΕ που κάνει κάτι γι 'αυτό».

Ο ορίζοντας της παλιάς πόλης τού Ταλίν στην Εσθονία. (Courtesy Reuters)

Τα αυτο-συγχαρητήρια δεν ήταν κάτι καινούργιο για τον διάσημο για την φλυαρία του Ilves, αλλά ήταν κάτι πλήρως δικαιολογημένο. Το μικρό κράτος τής Βαλτικής, από παλιά ένας από τους κύριους στόχους τού Κρεμλίνου, είχε μια στιγμή δικαίωσης. Στην τελευταία δεκαετία, ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη έχουν παραβιάσει συστηματικά τον εναέριο χώρο του, ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις έχουν χρησιμοποιήσει ασκήσεις αντιτρομοκρατίας ως πρόσχημα για μια ψευδο-εισβολή στο εδάφός του και μια διαβόητη σειρά από κυβερνοεπιθέσεις το 2007 που σχεδόν σίγουρα προέρχοντο από χάκερ τού Κρεμλίνου και υποβάθμισε τις ψηφιακές υποδομές τής χώρας.

Με την σειρά της, η Εσθονία αποδείχθηκε πιο έτοιμη να αντισταθεί σε μια ρωσική επίθεση έναντι οποιασδήποτε άλλης ευρωπαϊκής χώρας. Από το 2008, το Ταλίν έχει φιλοξενήσει το Κέντρο Αριστείας τής Συνεργατικής Κυβερνο-άμυνας του ΝΑΤΟ (Cooperative Cyber Defence Center of Excellence), και η εσθονική κυβέρνηση έχει αναγνωριστεί ευρέως στην Δύση ως πρωτοπόρος στην ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Πιο αθόρυβα, ωστόσο, η χώρα έχει επίσης γίνει ηγέτης στην χρήση παλιομοδίτικης αντικατασκοπείας για την καταπολέμηση της Ρωσίας. Σύμφωνα με τον John Schindler, πρώην αναλυτή τής αμερικανικής Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας και καθηγητή στην Σχολή Ναυτικού Πολέμου, η Εσθονία έχει λίγους ομόλογους στην Δύση, όταν πρόκειται για την υπεράσπιση από ρωσικές παραβιάσεις κατασκοπίας. «Οι Εσθονοί έχουν ασχοληθεί με τους Ρώσους, και πριν από αυτούς με τους Σοβιετικούς, για τόσο πολύ καιρό, που διαισθητικά κατανοούν την κουλτούρα τής ρωσικής κατασκοπίας και το πώς λειτουργεί», μου είπε ο Schindler. «Εμείς όχι».

Δεν ήταν πάντα έτσι. Το 2008, το Ταλίν υπέστη μεγάλη ντροπή όταν ο Herman Simm, κάποτε ο ανώτατος αξιωματούχος ασφαλείας τού Υπουργείου Άμυνας της Εσθονίας - και ως εκ τούτου μυημένος στα μυστικά τού ΝΑΤΟ - ανακαλύφθηκε ότι ήταν πράκτορας των Ρώσων. Ο Simm είχε στρατολογηθεί από την Σοβιετική Ένωση το 1985. Δέκα χρόνια αργότερα, είτε στρατολογήθηκε εκ νέου είτε ενεργοποιήθηκε από την ρωσική υπηρεσία πληροφοριών SVR, την διάδοχο της KGB. Ο Simm πιάστηκε λόγω της προχειρότητας του δεύτερου και τελικού χειριστή του, του Σεργκέι Γιάκοβλεφ. Υποδυόμενος τον Antonio Graf, έναν βραζιλιάνικης καταγωγής επιχειρηματία, ο Yakovlev έκανε επιπόλαιες προσεγγίσεις σε άλλους επίδοξους νεοσύλλεκτους, συμπεριλαμβανομένου ενός ανώτερου Λιθουανού αξιωματούχου, ο οποίος οδήγησε την Υπηρεσία Αντικατασκοπείας τού Βίλνιους να ξεκινήσει την έρευνα που εξέθεσε τον Yakovlev και στην συνέχεια τον Simm.

Ο Simm εκτίει τώρα το πέμπτο έτος ποινής φυλάκισης 13 ετών, αλλά πολλά σχετικά με την υπόθεσή του παραμένουν μυστήριο. (Φαίνεται ότι ήταν επίσης ενεργούμενο των υπηρεσιών πληροφοριών τής Γερμανίας για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την επανασύνδεσή του με τους Ρώσους). Η ζημία που έκανε, ωστόσο, ήταν προφανής. Στο βιβλίο του Deception: Spies, Lies and How Russia Dupes the West [1], ο Edward Lucas, ο μόνος δημοσιογράφος που πήρε συνέντευξη από τον Simm στη φυλακή, γράφει ότι η παραβίαση αυτή, η χειρότερη στην ιστορία του ΝΑΤΟ, «αποκάλυψε τα μύχια μυστικά τής συμμαχίας, από το περιεχόμενο συναντήσεων μέχρι τις λεπτομέρειες των πιο σημαντικών κωδικών της». Προφανώς, ο Simm παρείχε στους Ρώσους αξιωματούχους «λογαριασμό για τα επιχειρήματα που διατυπώνονταν στο εσωτερικό τής συμμαχίας για την Ρωσία, για την σχετική δύναμη και τις αδυναμίες των διαφόρων χωρών, και ψυχολογικές αξιολογήσεις των ανωτέρων υπαλλήλων τού ΝΑΤΟ». Ακόμα χειρότερα, ίσως, από τις πληροφορίες, η αποκάλυψη του Simm έκανε καθιερωμένα κράτη-μέλη να φοβούνται ότι τα νεότερα μέλη τού ΝΑΤΟ - ιδιαίτερα εκείνα που προέρχονται από την Σοβιετική Ένωση – αποτελούσαν ζημία και όχι κέρδος.

Η Εσθονία, η οποία προσχώρησε στο ΝΑΤΟ το 2004, έλαβε έντονα μηνύματα για τις εν λόγω ανησυχίες. Κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, το Ταλίν έχει επικεντρωθεί στο να αποδείξει - στον εαυτό του και στους συμμάχους του στο ΝΑΤΟ - ότι είναι σε θέση να αμυνθεί έναντι της Ρωσίας (χρησιμοποιώντας εμφανή και συγκαλυμμένα μέσα). Έχει αποτελέσει επίσης ένα ισχυρό παράδειγμα για το γιατί μια αντιπαράθεση με τη Μόσχα είναι αναπόφευκτη.

ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ

Από το τέλος τού Ψυχρού Πολέμου και τα μέσα τής δεκαετίας τού 2000, η εγχώρια υπηρεσία πληροφοριών τής Εσθονίας, Kaitsepolitseiamet, γνωστή ως Κάπο, ως επί το πλείστον επικεντρωνόταν στην πάταξη της διαφθοράς, η οποία ήταν ανεξέλεγκτη σε όλα τα μετα-σοβιετικά κράτη. (Καθ’ όλη την δεκαετία τού 1990, τα οργανωμένα από Ρώσους εγκληματικά συνδικάτα, ιδιαίτερα η περιβόητη συμμορία Tambov [2], στρέφονταν προς τις τράπεζες της Εσθονίας όταν ήθελαν να ξεπλύνουν τα χρήματα). Ήταν μια σημαντική μεταβολή το να αλλάξουν οι μηχανισμοί στα τέλη τής δεκαετίας τού 2000 και να αρχίσει η παρακολούθηση και σύλληψη κατασκόπων . «Η υπόθεση Simm», μου είπε ο Schindler, «ανάγκασε τους Εσθονούς να ασχοληθούν με κάποια πραγματικά μακροχρόνια προβλήματα στην υπηρεσία τους. Τους ανάγκασε να γίνουν καλύτεροι».

Υπήρξε μια σειρά από καλά διαφημισμένες επιτυχίες τα τελευταία χρόνια. Το 2012, η Κάπο συνέλαβε τους Aleksei και Viktoria Dressen, Εσθονούς πολίτες που κατασκόπευαν υπέρ της Ρωσίας εδώ και χρόνια – ο Aleksei ως διπλός πράκτορας μέσα στην Κάπο. Και οι δύο καταδικάστηκαν [3] για προδοσία. Ο Aleksei καταδικάστηκε σε 16 χρόνια στη φυλακή και η Viktoria σε φυλάκιση έξι ετών με αναστολή. Το επόμενο έτος, η Κάπο συνέλαβε τον Vladimir Veitman, έναν πρόσφατα αποσυρθέντα ειδικό τεχνικό τής Κάπο ο οποίος στρατολογήθηκε το 2002 μέσω μιας γνωριμίας του που εργαζόταν για τις εξωτερικές μυστικές υπηρεσίες τής Ρωσίας. (Είχε εργαστεί στο παρελθόν για την KGB, αλλά είχε απαλλαγεί από κάθε σχέση με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, όταν συγκροτήθηκαν οι Υπηρεσίες Ασφαλείας τής Εσθονίας μετά την ανεξαρτησία). Αφότου πιάστηκε, ο Veitman ομολόγησε την ενοχή του για προδοσία και καταδικάστηκε. Τώρα εκτίει ποινή φυλάκισης 15 ετών. Η περίπτωση Veitman πήρε μεγάλη δημοσιότητα στον εσθονικό Τύπο, αν μη τι άλλο επειδή η Κάπο έγραψε για την υπόθεση αυτή στη μακρά και αποκαλυπτική ετήσια έκθεσή της το 2013, η οποία είναι ελεύθερα διαθέσιμη στο διαδίκτυο [4]. «Μπορούμε να αποκαλύψουμε ότι η πιο ουσιαστική και σαφής συνέπεια των ενεργειών τού Veitman ήταν ότι ενημέρωσε την ρωσική υπηρεσία πληροφοριών πως ο Herman Simm ήταν υπό την παρακολούθηση της Υπηρεσίας Εσωτερικής Ασφάλειας», ανέφερε η έκθεση. «Ακόμα κι αφού ο Veitman προειδοποίησε τις ρωσικές υπηρεσίες, η Υπηρεσία Εσωτερικής Ασφάλειας κατάφερε να αποτρέψει τον Simm από να ανακαλύψει ότι ήταν ύποπτος».

Ο Lucas υποστηρίζει ότι το πρόγραμμα αντικατασκοπείας τής Εσθονίας έναντι της Ρωσίας είναι τώρα «μακράν» καλύτερο από οποιοδήποτε αντίστοιχο σε οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ευρώπη. Ο Lucas εξηγεί ότι υπάρχουν τρεις πτυχές τής προσέγγισης του Ταλίν στην αντιμετώπιση της ρωσικής κατασκοπείας που οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα ήταν σοφό να μιμηθούν. Πρώτον, το Ταλίν δεν προσπαθεί να υποβαθμίσει ή να ελαχιστοποιήσει την σύλληψη και την απέλαση των Ρώσων παρανόμων, όπως έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες το 2010, όταν το FBI αποκάλυψε ένα 11μελές ρωσικό δίκτυο κατασκοπείας. Δεύτερον, διώκει ποινικά τους κατασκόπους στον αυστηρότερο βαθμό τού νόμου, αντί να τους χρησιμοποιεί αθόρυβα ως ανταλλάγματα σε διαπραγματεύσεις για στοιχεία που έχουν κρατηθεί στην Ρωσία - μια πρακτική που προτιμάται από μια σειρά άλλων δυτικών χωρών. Και τρίτον, απέναντι στην ρωσική προπαγάνδα χρησιμοποιεί δικές του πληροφορίες για τις εχθροπραξίες, δίνοντας τα αντίστοιχα από όσα λαμβάνει.

Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τις ετήσιες αξιολογήσεις τής Κάπο, οι οποίες είναι πρωτοφανείς μεταξύ των δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών εσωτερικού. Κάθε μια καταγράφει τις ετήσιες περίλαμπρες στιγμές σύλληψης κατασκόπων - και επίσης αναλύει τις προσπάθειες της Ρωσίας να διεισδύσει στην Εσθονία. Αυτό περιλαμβάνει συχνά την δημοσιοποίηση οργανώσεων και ατόμων που είναι ύποπτα για συνεργασία με την Ρωσία, χωρίς κατ’ ανάγκη να τους κατηγορεί για οποιαδήποτε εγκλήματα. (Μη-ρωσικές απειλές, όπως είναι η αύξηση του αριθμού των τουρκικών ομάδων τής Εσθονίας που είναι πιστές στον Τούρκο κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν ο οποίος ζει στις ΗΠΑ και μια μικρή αλλά ανησυχητική τζιχαντιστική ομάδα που διατηρεί το βλέμμα της στον εμφύλιο πόλεμο στην Συρία, ομοίως αναφέρονται στην έκθεση του τρέχοντος έτους).

Οι Ρώσοι έχουν σίγουρα παρατηρήσει την αφοσίωση της Εσθονίας στην αντικατασκοπεία. «Νομίζω ότι η Εσθονία είναι μια από τις πιο δραστήριες χώρες τής Ανατολικής Ευρώπης η οποία διεξάγει επιχειρήσεις κατασκοπίας και αντικατασκοπείας εναντίον της Ρωσίας» είπε ο Mikhail Aleksandrov, διευθυντής τού τμήματος Βαλτικής στο φιλικό προς το Κρεμλίνο think tank, Ινστιτούτο για την ΚΑΚ (Institute for the CIS), στον ραδιοφωνικό σταθμό [5] Kommersant, τον Αύγουστο του 2013. (Μόνο η Πολωνία, είπε, μπορεί να συγκριθεί).

Η ΜΑΧΗ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Η κρίση στην Ουκρανία έχει μόνο αυξήσει τις προσπάθειες της Μόσχας να προκαλέσει προβλήματα στα κράτη τής Βαλτικής. Στις 19 Μαρτίου, η Ρωσία έθεσε μια «ανησυχία» στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ ότι οι Ρώσοι στην Εσθονία υφίστανται διακρίσεις – περίπου όπως δήθεν ήταν στο Κίεβο και την Συμφερούπολη. Και επειδή οι Ρώσοι αποτελούν ένα πλήρες 25% του πληθυσμού τής Εσθονίας, ο διεθνής Τύπος, ανυπόμονος να δει πού θα ήταν επόμενος στόχος τού Πούτιν για προκλήσεις, συνέρρευσε εκεί για να μετρήσει κάθε αυτονομιστική δραστηριότητα. Μια ομοβροντία ειδήσεων [6] και εκθέσεων [7] εμφανίστηκε τον Απρίλιο υποδηλώνοντας ότι η Νάρβα, η τρίτη μεγαλύτερη πόλη τής Εσθονίας, επρόκειτο σύντομα να γίνει η επόμενη Κριμαία ή Ντόνετσκ.

Στα χαρτιά, η Νάρβα όντως φαίνεται ένα πιθανότατο σημείο ανάφλεξης για μελλοντική αναταραχή. Είναι γεωγραφικά πιο κοντά στην Αγία Πετρούπολη από όσο είναι στο Ταλίν, με έναν πληθυσμό που είναι 82% εθνοτικοί Ρώσοι. Και, αυτές τις ημέρες, οι κορδέλες τού Αγίου Γεωργίου - το έμβλημα της ρωσικής στρατιωτικής νίκης - μπορούν να εντοπιστούν παντού στους δρόμους και στα καταστήματα. Όπως οι περισσότεροι ξένοι ανταποκριτές ανακάλυψαν γρήγορα, όμως, η πόλη δεν δείχνει καμία επιθυμία να «απελευθερωθεί» από την Μόσχα. Οι υπέρ τής Ρωσίας διαμαρτυρίες είναι λίγες και μακριά μεταξύ τους. Όταν συμβαίνουν, συνήθως συγκεντρώνουν «περίπου 20 έως 40 άτομα», και μερικές φορές οι μισοί ή το ένα τρίτο από αυτούς είναι από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή/και τις εσθονικές υπηρεσίες επιβολής τού νόμου, σύμφωνα με τον Arnold Sinisalu, τον Γενικό Διευθυντή τής Κάπο. (Αυτό θυμίζει λιγότερο τις «λαϊκές δημοκρατίες» τής Ουκρανίας από ό, τι έναν κλασικό τίτλο του [αμερικανικού] Onion [8]: «Klan Rally 70 Percent Undercover Reporters» [στμ: 70% των ατόμων σε μια διαμαρτυρία τής Κου Κλουξ Κλαν ήταν μυστικοί ρεπόρτερ]).

Αν το Κρεμλίνο δεν έχει ακόμη πείσει πολλούς Ρώσους στην Εσθονία να κινητοποιηθούν εναντίον τής θετής Βαλτικής τους πατρίδας, δεν είναι λόγω έλλειψης προσπάθειας. Σύμφωνα με τον Sinisalu, «ο ρωσικός πληθυσμός ή η ρωσόφωνη μειονότητα είναι ένας στόχος τής λεγόμενης «πολιτικής των συμπατριωτών», η οποία κατατείνει στην δημιουργία οργανωμένων ομάδων που συνδέονται με την Ρωσία, ικανών να επηρεάσουν κυρίαρχες αποφάσεις μιας άλλης χώρας». Αυτές οι ομάδες παρουσιάζονται ως μη κυβερνητικές οργανώσεις, αλλά στην πραγματικότητα έχουν στενούς λειτουργικούς και οικονομικούς δεσμούς με την ρωσική κυβέρνηση (και, ως εκ τούτου, συχνά αναφέρονται ως Κυβερνητικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ή ΚΜΚΟ [στμ: στα αγγλικά GONGOs]). Το Κρεμλίνο έχει αναπτύξει μια σειρά από ημι-επίσημα «ταμεία» κατά τα τελευταία αρκετά χρόνια αφιερωμένα στην χρηματοδότηση των ΚΜΚΟ στην Εσθονία. Ένα τέτοιο ταμείο που υπήρξε ιδιαίτερα δραστήριο, σύμφωνα με την Κάπο, είναι ο ρωσικός κρατικός πολιτιστικός οργανισμός Rossotrudnichestvo, που ιδρύθηκε το 2008 και σήμερα διευθύνεται από τον Konstantin Kosachev, έναν πρώην υπάλληλο του Υπουργείου Εξωτερικών τής Ρωσίας. Κατά το τελευταίο έτος, το Rossotrudnichestvo έχει αναλάβει μεγαλύτερο έλεγχο επί της εξωτερικής πολιτικής τής Μόσχας προς τους συμπατριώτες της στο εξωτερικό, και επίσης ξεκίνησε, σύμφωνα με μια έκθεση της Κάπο, την αναδιάρθρωση ενός αριθμού εσθονικών ομάδων με δεσμούς με την ρωσική πρεσβεία στο Ταλίν.

Το επίκεντρο της προπαγάνδας τής Ρωσίας είναι να ισχυρίζεται ότι η Εσθονία είναι ένα ναζιστικό κράτος. Όπως έπραξε και στο Κίεβο, η Μόσχα έχει πλασάρει μια εκστρατεία παραπληροφόρησης σχετικά με την κατοχή τής Εσθονίας από το Τρίτο Ράιχ το 1940, και αποσιωπά τις κατοχές των σοβιετικών που προηγήθηκαν και ακολούθησαν. Στο πλαίσιο αυτής της συχνά με παιδικό τρόπο ξαναγραμμένης αφήγησης, κάθε εσθονική αντίσταση στο μαρξισμό-λενινισμό αυτόματα συγχέεται με τον σκανδιναβικό χιτλερισμό, όπως και η σύγχρονη πολιτική τής χώρας προς τους Ρώσους. [9] [10] Ένα ντοκιμαντέρ που παρουσιάστηκε στο Ταλίν και στην Αγία Πετρούπολη το 2013 με τίτλο «Η Απόκρυφη Ιστορία των Κρατών τής Βαλτικής» ισχυρίστηκε ότι η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία κάνουν στις ρωσικές τους μειονότητες ό, τι έκαναν οι Γερμανοί στους Εβραίους κατά την διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Ορισμένες οργανώσεις αφιερωμένες στην προώθηση αυτής της γραμμής, όπως η Mir Bez Natsizma (Κόσμος Χωρίς Ναζισμό), συμμετέχουν σε μεγάλες ευρωπαϊκές πολιτικές συγκεντρώσεις, συμπεριλαμβανομένου του ετήσιου συνεδρίου που διοργανώθηκε από το «Γραφείο για τους Δημοκρατικούς Θεσμούς και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» τού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη, και που φιλοξενήθηκε από την Πολωνία. (Η Mir Bez Natsizma διευθύνεται από τον ολιγάρχη και πρώην μέλος τού Συμβουλίου τής Ρωσικής Ομοσπονδίας, Boris Shpigel, ο οποίος, σύμφωνα με την ισραηλινή εφημερίδα Ha'aretz, μπορεί να υπερηφανεύεται για «στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο [9]» και το 2008 κατηγόρησε [10] την Γεωργία για πράξεις «γενοκτονίας» και «εθνοκάθαρσης»).

Έτσι, εκτός από την παρακολούθηση των κρυφών σημείων συνάντησης κατασκόπων και των κλεμμένων flash memory drives από τα Υπουργεία της και τις Υπηρεσίες Ασφαλείας της, η Εσθονία πρέπει να πολεμήσει τώρα με τις προσπάθειες του Πούτιν να καταστήσει το παρελθόν τής χώρας ένα μεγάλο σκοτεινό κεφάλαιο που διακόπηκε από το λαμπερό φως τής ρωσικής ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας. Οι δύο αυτές στρατηγικές στην πραγματικότητα αλληλοσυμπληρώνονται, δεδομένου ότι είναι πιο εύκολο η Ρωσία να στρατολογήσει προδότες εάν η Μόσχα έχει ήδη καλλιεργήσει ένα περιβάλλον στην Εσθονία όπου η ανεξαρτησία τής χώρας εκλαμβάνεται ως η μεγαλύτερη προδοσία όλων. Και έτσι, για το άμεσο μέλλον, το Ταλίν μπορεί να υπολογίζει ότι οι ρωσικοί «τυφλοπόντικες» θα συνεχίζουν να σκάβουν λαγούμια στο έδαφός της. Και η Μόσχα μπορεί να υπολογίζει ότι θα τους βλέπει να συλλαμβάνονται. [4]

Michael Weiss

sourche: http://foreignaffairs.gr/articles/69833/michael-weiss/oi-esthonoi-arxikataskopoi

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141521/michael-weiss/the-estonian...