THE GLOBAL CHESSBOARD: Τί σημαίνει Παλαιστίνιος;

Κυριακή 15 Μαρτίου 2015

Τί σημαίνει Παλαιστίνιος;

Την περασμένη εβδομάδα, στην επιστροφή του από περιοδεία στους Αγίους Τόπους, ο πρώην κυβερνήτης του Αρκάνσας και Ρεπουμπλικανός υποψήφιος για το αξίωμα του προέδρου, Mike Huckabee, είπε στην The Washington Post [1] ότι «στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν Παλαιστίνιοι».

Ένας άνδρας επιβλέπει την ανέγερση σκηνών στον προσφυγικό καταυλισμό Jaramana στην Δαμασκό, στην Συρία το 1948. (gnuckx / Flickr)

«Η ιδέα ότι έχουν μακρά ιστορία, που χρονολογείται εδώ και εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια, δεν αληθεύει», συνέχισε ο Huckabee, αναφέροντας έναν από τους εισηγητές της περιοδείας και πρόεδρο της σιωνιστικής οργάνωσης της Αμερικής, Morton Klein.

Τα σχόλια του Huckabee δεν είναι τα πρώτα επί του θέματος από πολιτικό των Ηνωμένων Πολιτειών. «Δεν υπήρχε η Παλαιστίνη ως κράτος», είπε ο πρώην πρόεδρος της Βουλής, Νιουτ Γκίνγκριτς, στο Jewish Channel [2] όταν ήταν υποψήφιος για την προεδρία το 2011. «Ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Νομίζω ότι επινόησαν έναν λαό Παλαιστινίων, που είναι στην πραγματικότητα Άραβες».

Δεν είναι συχνό φαινόμενο να κάνουν οι Αμερικανοί υποψήφιοι πρόεδροι δημόσιες δηλώσεις σχετικά με τις ιστορικές καταβολές εθνικών ταυτοτήτων, αλλά η παλαιστινιακή ταυτότητα αποτελεί μοναδική περίπτωση. Είναι εδώ και καιρό η πηγή πολλών διαφωνιών και μυστηρίου, θέτοντας το ερώτημα του πότε οι αραβόφωνοι της Παλαιστίνης ξεκίνησαν να αποκαλούν τους εαυτούς τους Παλαιστίνιους.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΟΙ

Με βάση τα εκατοντάδες χειρόγραφα, αρχεία ισλαμικών δικαστηρίων, βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες από την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1516-1918), φαίνεται ότι ο πρώτος Άραβας που χρησιμοποίησε τον όρο «Παλαιστίνιος» ήταν ο Farid Georges Kassab, ένας Ορθόδοξος Χριστιανός κάτοικος Βηρυτού, ο οποίος ανέπτυξε εχθρότητα προς το θρησκευτικό κατεστημένου της Ορθοδοξίας αλλά συμπάθεια προς τον Σιωνισμό. Το βιβλίο του Kassab «Palestine, Hellenism, and Clericalism» του 1909[3] επικεντρώθηκε στην κατάσταση της Ελληνο-ορθοδοξίας στην Παλαιστίνη, αλλά σημείωσε παρεμπιπτόντως ότι «οι Οθωμανοί Ορθόδοξοι Παλαιστίνιοι αποκαλούν τους εαυτούς τους Άραβες και είναι στην πραγματικότητα Άραβες», παρά το γεγονός ότι περιγράφει τους αραβόφωνους της Παλαιστίνης ως Παλαιστίνιους σε όλο το υπόλοιπο βιβλίο του.

Ο όρος «Παλαιστίνιος» σύντομα έμεινε: Το 1910, ένας ανώνυμος συντελεστής της εφημερίδας al-Nafir, που έδρευε στην Χάιφα, επαίνεσε [4] έναν Αιγύπτιο συγγραφέα που αναγνώρισε ότι οι Παλαιστίνιοι είχαν συμβάλει σημαντικά στην λογοτεχνία της αναπτυσσόμενης πνευματικής ατμόσφαιρας της εποχής, αλλά τον επέκρινε γιατί παρέλειψε να αναφέρει τους Παλαιστινίους με το όνομά τους. Το 1911, ο Ορθόδοξος Χριστιανός, Najib Nassar, από την Χάιφα αποκαλεί [5] τον εαυτό του και τους άλλους από την Παλαιστίνη ως Παλαιστίνιους στην εφημερίδα al-Kamil που εξέδιδε στην Χάιφα. Το ίδιο έκανε και [6] ο Μουσουλμάνος Ιεροσολυμίτης, Muhammad Musa al-Maghribi, την ίδια περίπου περίοδο στην εφημερίδα al-Munadi που εξέδιδε στην Ιερουσαλήμ, σημειώνοντας ότι η εφημερίδα θα κάλυπτε μόνο ειδήσεις που σχετίζονταν με τους Παλαιστινίους. Τον Ιούνιο του 1913 άρχισε να σχηματίζεται η ιδέα μιας παλαιστινιακής ταυτότητας στα μέσα ενημέρωσης, γεγονός που υποκίνησε τον Οθωμανό βουλευτή και Μουσουλμάνο της Ιερουσαλήμ, Ruhi al-Khalidi, να γράψει ένα άρθρο με τίτλο «Η Παλαιστινιακή Φυλή» για την εφημερίδα Filastin, όπου υποστήριζε ότι οι Σιωνιστές προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια κοινωνία υπό αποκλεισμό στην Παλαιστίνη.

ΠΑΡΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Στον απόηχο των δηλώσεων του Gingrich το 2011, μέλη των μέσων μαζικής ενημέρωσης άρχισαν να αναζητούν απαντήσεις στο μυστήριο της προέλευσης των Παλαιστινίων. Η Guardian εξέδωσε ένα άρθρο που δήλωνε [7] ότι «οι περισσότεροι ιστορικοί έχουν τοποθετήσει το σημείο έναρξης του παλαιστινιακού αραβικού εθνικιστικού αισθήματος το 1834, όταν οι Άραβες κάτοικοι της παλαιστινιακής περιοχής εξεγέρθηκαν ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία». Στην πραγματικότητα, όμως, λίγοι είναι οι ιστορικοί, εάν αυτοί υπάρχουν, που πιστεύουν ότι η εξέγερση του 1834 είχε κάποια σχέση με την Παλαιστίνη ή τους Παλαιστίνιους. Αντίθετα, το γεγονός αυτό ήταν μια εξέγερση για την στήριξη της οθωμανικής κυριαρχίας, ενάντια στις πολιτικές των νέων Αιγυπτίων κατακτητών του Λεβάντε οι οποίοι επέβαλαν υψηλή φορολογία, στρατολογούσαν νέους άνδρες και καταργούσαν τα προνόμια που είχαν κάποτε οι Μουσουλμάνοι σε βάρος των Χριστιανών γειτόνων τους.

Η Fox News προσπάθησε επίσης να τοποθετήσει τα σχόλια του Gingrich σε ένα ευνοϊκότερο πλαίσιο, δηλώνοντας ότι [8], «οι Παλαιστίνιοι δεν είχαν ποτέ δικό τους κράτος –ήταν υποτελείς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για εκατοντάδες χρόνια, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του αραβικού κόσμου. Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε... οι Βρετανοί... κατέλαβαν την περιοχή, η οποία ήταν τότε γνωστή ως Βρετανική Εντολή της Παλαιστίνης. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Εβραίοι, οι Μουσουλμάνοι κι οι Χριστιανοί που ζούσαν στην περιοχή αναγνωρίζονταν ως «Παλαιστίνιοι». Αλλά οι σύγχρονοι Παλαιστίνιοι εξαγριώνονται με την υπόνοια ότι ήταν γενικά Άραβες. …Οι ίδιοι, ως επί το πλείστον, αυτοπροσδιορίζονται ως Παλαιστίνιοι, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που οι Λιβανέζοι, οι Ιορδανοί και οι Σύριοι προσδιορίζουν επίσης τους εαυτούς τους με μια συγκεκριμένη εθνική ταυτότητα».

Με την στενή έννοια, αυτό είναι αλήθεια, ακόμη κι αν κανένας καλός ιστορικός δεν έγραφε ποτέ κάτι τόσο περίπλοκο. Τόσο η λέξη «Palestinian» στα αγγλικά, όσο και το αντίστοιχο «Filastini» στα αραβικά, χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν κάθε πολίτη της Βρετανικής Εντολής της Παλαιστίνης (1920-1948), με αποτέλεσμα οι Σιωνιστές να αυτοαποκαλούνται «παλαιστινιακός εβραϊσμός» ή «Παλαιστίνιοι υπήκοοι» στην αγγλική γλώσσα πριν το 1948 (κάτι που δεν συμβαίνει όμως στην εβραϊκή). Οι Σιωνιστές συχνά διαλαλούσαν πως το σημείο αυτό ήταν αποκαλυπτικό, υποστηρίζοντας ότι η ορολογία υποσκάπτει την ιδέα μιας μοναδικής παλαιστινιακής ταυτότητας. Αλλά η ιδέα ενός παλαιστινιακού λαού, σε αντίθεση με εκείνη μιας παλαιστινιακής πολιτειακής ταυτότητας, δεν είχε ποτέ συμπεριλάβει τους Σιωνιστές, όχι στην αγγλική και σίγουρα όχι στην εβραϊκή ή αραβική. Ήταν ένας όρος που χρησιμοποιείτο για τους αραβόφωνους λαούς της Παλαιστίνης και εμφανιζόταν συχνά στα αραβικά βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες καθ’ όλη την διάρκεια της περιόδου της Εντολής.

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑ ΣΥΡΙΑ

Το αντεπιχείρημα που επικρατεί για τους ισχυρισμούς σχετικά με την παλαιστινιακή ταυτότητα στηρίζεται στο πλαίσιο της γεωγραφίας: Ο Michael Assaf ήταν ένας από τους πρώτους ιστορικούς του σιωνισμού που προσέδωσε αξιοπιστία στην ιδέα της Παλαιστίνης. Ισχυρίστηκε στο βιβλίο του The Arab Movement in Palestine το 1930 ότι η Γη του Ισραήλ δεν υπήρξε ποτέ στην αραβική ιστορία ως αυτοτελής μονάδα. Οι Μουσουλμάνοι Άραβες, αντίθετα, θεωρούσαν την περιοχή μέρος της γης του Sham, ή αυτό πίστευε τουλάχιστον ο Assaf. Οι Άραβες έδιναν έμφαση στο όνομα Νότια Συρία, υποστήριξε, για να δείξουν ότι η περιοχή αποτελούσε μάλλον μέρος της αραβικής Συρίας, παρά μια ιδιαίτερη ή εξέχουσα γη.

Η διαμάχη αυτή δεν θα αποτελέσει τίτλο στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων για τρία χρόνια ακόμα, μέχρι την δήλωση της νεοεκλεγείσας Ισραηλινής πρωθυπουργού, Γκόλντα Μέιρ, σε συνέντευξη της εφημερίδας Sunday Times το 1969 που υποστήριζε ότι «δεν υπήρχαν Παλαιστίνιοι». «Πότε υπήρξε ανεξάρτητος παλαιστινιακός λαός με παλαιστινιακό κράτος;» ρώτησε ο Meir. «Ήταν Νότια Συρία πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο κι έπειτα έγινε Παλαιστίνη, συμπεριλαμβανομένης της Ιορδανίας».

Η Νότια Συρία εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αραβικές πηγές το 1918, λίγο μετά την επανάσταση που έκανε ο βασιλιάς του αραβικού βασιλείου της Συρίας, Φαϊζάλ Α’, εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1916 κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και καθιέρωσε ένα αραβικό βασίλειο στην Δαμασκό το 1918, το οποίο κυβέρνησε για το μεγαλύτερο μέρος δύο ετών. Πολλοί Άραβες στην Παλαιστίνη πίστευαν αφελώς ότι, αν μπορούσαν να πείσουν τους Βρετανούς κατακτητές της Παλαιστίνης πως η περιοχή ήταν πάντα μέρος της Συρίας –ότι πράγματι ονομαζόταν Νότια Συρία-, τότε η Μεγάλη Βρετανία ίσως να απέσυρε τα στρατεύματά της από την περιοχή και να παρέδιδε την Παλαιστίνη στον Φαϊζάλ.

Ως εκ τούτου, η Νότια Συρία ήταν γέννημα της προτίμησης των Αράβων της Παλαιστίνης να ζουν υπό την αραβική κυριαρχία της Δαμασκού κι όχι υπό την βρετανική κυριαρχία της Ιερουσαλήμ –υπό την κυριαρχία των ίδιων Βρετανών που, μόλις λίγους μήνες νωρίτερα, το 1917, είχαν ανακοινώσει στην Δήλωση Balfour την πρόθεσή τους να μετατρέψουν την Παλαιστίνη σε εθνική πατρίδα για τους Εβραίους. Οι προσπάθειες των Παλαιστίνιων Αράβων για ένταξη στην Συρία διαλύθηκαν όταν οι Γάλλοι καθαίρεσαν τον Φαϊζάλ, τον Ιούλιο του 1920, κρατώντας την Συρία για τον εαυτό τους.

Από τότε, την Νότια Συρία την θυμούνται μόνο σποραδικά και για πολιτικούς σκοπούς. Τόσο οι Άραβες, οι οποίοι πίστευαν ότι η δημιουργία ενός αραβικού κράτους στην Μεγάλη Συρία συνολικά θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να περιοριστεί η σιωνιστική μετανάστευση, όσο και οι αγορές της περιοχής περιστασιακά υιοθέτησαν τον όρο, ενώ Σιωνιστές όπως ο Assaf και ο Meir τον επανέφεραν για να αποδείξουν πως οι Άραβες ποτέ δεν ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την Παλαιστίνη. Φυσικά, αυτή ακριβώς η ανησυχία των Αράβων για την Παλαιστίνη και η επιθυμία τους να την προστατεύσουν από τον βρετανικό ιμπεριαλισμό και τον σιωνιστικό αποικισμό, ήταν που γέννησαν την ιδέα της Νότιας Συρίας εξαρχής.

ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΕΝΑ ΟΝΟΜΑ

Η διαμάχη σχετικά με την παλαιστινιακή ταυτότητα συνεχίζεται αμείωτη. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, Γάλλοι [9] και Ιταλοί [10] πιλότοι καλωσόρισαν τους επιβάτες τους στην Παλαιστίνη κατά την άφιξή τους στο αεροδρόμιο Ben-Gurion του Τελ Αβίβ, κι ενημερώθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από τις ισραηλινές αρχές ότι δεν θα ταξίδευαν ξανά στο Ισραήλ. Το 2013, η Google άλλαξε [11]την κατάληξη «.ps» σε ιστοσελίδες από το «παλαιστινιακά εδάφη» σε «Παλαιστίνη» [12], γεγονός που προκάλεσε άμεση καταδίκη από τους Ισραηλινούς[13]. Για πολλούς, η Google δεν είχε ξεπεράσει τα όρια, καθώς ήταν ένας συνεργάτης του Change.org που έκανε αίτηση [14] με τίτλο «Προσθήκη της Παλαιστίνης στους Χάρτες της Google».

Τελικά, ο πόλεμος των λέξεων βρήκε ένα πιθανό σπίτι στο Twitter. Η κυκλοφορίας του hashtag #there_was_no_palestine πλημμύρισε τον Απρίλιο του 2014 την ιστοσελίδα. Ορισμένα μηνύματα επικροτούσαν τον ισχυρισμό, ενώ άλλα εμπλουτίζονταν με φωτογραφίες και αποκόμματα εφημερίδων της Παλαιστίνης από τις αρχές του 1900.

Όλες αυτές οι δεκαετίες συζητήσεων ζητούσαν απάντηση σε ένα βασικό ερώτημα: Η παλαιστινιακή ταυτότητα αποτελεί εφεύρεση; Η απάντηση, ωστόσο, είναι αυτονόητη -ασφαλώς και είναι. Οι αμερικανικές, κινέζικες, γερμανικές και ισραηλινές ταυτότητες είναι επίσης εφευρέσεις. Όλες οι εθνικές ταυτότητες εφευρέθηκαν. Τα έθνη δεν υπάρχουν στην φύση ˑ υπάρχουν μόνο στο μυαλό μας.

Το ερώτημα λοιπόν είναι, γιατί οι Ρεπουμπλικανοί υποψήφιοι πρόεδροι, οι Ισραηλινοί πρωθυπουργοί κι οι Δυτικοί ειδήμονες υπενθυμίζουν συνεχώς ότι η παλαιστινιακή ταυτότητα είναι εφεύρεση, από την στιγμή που όλες οι έννοιες της εθνικότητας και της ταυτότητας αποτελούν ανθρώπινα κατασκευάσματα. Γι’ αυτό, πρέπει να ευχαριστήσουμε όσους έχουν αφιερώσει την καριέρα τους στην προσπάθεια διατήρησης της Παλαιστίνης και των Παλαιστινίων έξω από τον χάρτη κι εκτός οπτικού πεδίου.

Zachary J. Foster

ΠΗΓΗ: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70226/zachary-j-foster/ti-simainei-palaistinios?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143249/zachary-j-foster/whats-a-p...