THE GLOBAL CHESSBOARD: Οι ξεχασμένοι πρόσφυγες της Ευρώπης: Η ανθρωπιστική κρίση στην Ουκρανία

Κυριακή 28 Αυγούστου 2016

Οι ξεχασμένοι πρόσφυγες της Ευρώπης: Η ανθρωπιστική κρίση στην Ουκρανία

Τα τελευταία χρόνια, οι διεθνείς τίτλοι έχουν παρουσιάσει ιστορίες και εικόνες της συνεχιζόμενης κρίσης των προσφύγων στην Μέση Ανατολή και τις επιδράσεις της στην Δυτική Ευρώπη [2]. Λίγοι γνωρίζουν, όμως, ότι η τέταρτη μεγαλύτερη πηγή εσωτερικών προσφύγων το 2015 [3] ήταν στην ίδια την Ευρώπη.

Πρόσφυγες φεύγουν από την ανατολική ουκρανική πόλη Ντεμπαλτσέβε, τον Φεβρουάριο του 2015. GLEB GARANICH / REUTERS

Η Ουκρανία είναι τώρα συντροφιά με το Ιράκ, την Συρία και την Υεμένη ως μια από τους κορυφαίους παραγωγούς εσωτερικών προσφύγων στον κόσμο. Οι αριθμοί ποικίλλουν, αλλά σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις υπάρχουν περίπου 1,7 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένοι στην Ουκρανία και άλλα 1,4 εκατομμύρια Ουκρανών που ζουν ως πρόσφυγες στην Δυτική Ευρώπη και την Ρωσία. Οι πρόσφυγες πρώτα έφυγαν από την Κριμαία μετά την προσάρτησή της από την Ρωσία στις αρχές του 2014, αλλά ο αριθμός τους αυξήθηκε μετά από τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε, ακολουθώντας την υποστηριζόμενη από την Ρωσία διακήρυξη [4] των αυτονομιστικών Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντόνετσκ και του Λουάνσκ [5] στην ανατολική Ουκρανία. Οι δύο συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός μετά από διεθνή διαμεσολάβηση -Μινσκ και Μινσκ ΙΙ [6]- έκτοτε απέτυχαν να παραγάγουν μια διαρκή ειρήνη.

Δύο από τους συν-συγγραφείς αυτού του άρθρου έχουν μόλις επιστρέψει από επί τόπου έρευνα στην Ουκρανία, όπου ερευνήσαμε το πώς οι εσωτερικοί πρόσφυγες έχουν αναπτύξει στρατηγικές για να επιβιώσουν και πώς η ουκρανική κυβέρνηση τους υποστηρίζει -ή αποτυγχάνει να τους υποστηρίξει.

ΠΟΥΘΕΝΑ ΝΑ ΠΑΣ

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες είναι ότι υπόκεινται σε βία και από τις δύο πλευρές της σύγκρουσης. Μια έκθεση του Ιουλίου 2016 από την Διεθνή Αμνηστία [7] και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για παράδειγμα, καταδίκασε τόσο την ρωσική όσο και την ουκρανική κυβέρνηση [8] για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την χρήση βασανιστηρίων στα αμφισβητούμενα εδάφη. Εκείνοι που είχαν διαφύγει από τις ζώνες των συγκρούσεων, μας είπαν τρομακτικές ιστορίες για φίλους, γείτονες, και μέλη της οικογένειάς τους που απλά εξαφανίστηκαν, συχνά ποτέ να επιστρέψουν. Άλλοι μίλησαν για αρσενικά μέλη της οικογένειάς τους που έφυγαν για να αποφύγουν την υποχρεωτική στράτευση από τους αυτονομιστές. Μια γυναίκα εξιστόρησε με δάκρυα την δολοφονία του συζύγου της και την καταστροφή του σπιτιού της, αλλά δεν γνώριζε ποια πλευρά ήταν υπεύθυνη. Μερικοί, αντίθετα, αφηγήθηκαν μικρές πράξεις ανθρωπισμού, όπως η γυναίκα που περιέγραψε αυτονομιστές στρατιώτες να βοηθούν για να μεταφερθούν τα παιδιά της στην ασφάλεια καθώς κειτόταν σε μια δημόσια πλατεία, τραυματισμένη σοβαρά από βομβαρδισμούς.

Αλλά ακόμα και στους εκτοπισμένους οι οποίοι είναι σε θέση να φτάσουν στην ασφάλεια, η ουκρανική κυβέρνηση προσφέρει ελάχιστη βοήθεια. Οι περισσότεροι πρέπει να βρουν την δική τους κατοικία και συχνά παλεύουν για να το πράξουν. Στους πρόσφυγες λένε να ζουν με οικογένειες εθελοντών οικοδεσποτών ή σε μακρινούς συγγενείς, αλλά στην συνέχεια αισθάνονται υποχρεωμένοι να προχωρήσουν μετά από ένα-δυο μήνες, είτε επειδή δεν ήθελαν να επιβαρύνουν είτε επειδή ήταν σαφώς ο καιρός να προχωρήσουν. Συχνά καταλήγουν σε δαπανηρές αλλά εξαθλιωμένες και υπερπλήρεις ενοικιαζόμενες κατοικίες. Μια γυναίκα, αφότου τελικά αποφάσισε να μεταφέρει την οικογένειά της από την αυτονομιστική πρωτεύουσα του Ντόνετσκ στην ελεγχόμενη από την κυβέρνηση πόλη του Dnipropetrovsk, δεν βρήκε πουθενά για να ζήσουν κατά την άφιξή τους. Ένας φίλος τής έδωσε τον αριθμό τηλεφώνου ενός άνδρα ο οποίος ήταν γνωστός για την παροχή στέγης στους πρόσφυγες. Μετά από μια τηλεφωνική συνέντευξη, πήρε την μητέρα της και τον γιο της και μετακόμισαν στο καταφύγιο Χάρκοβο, μια θερινή παιδική κατασκήνωση που έχει μετατραπεί και έχει φιλοξενήσει 5.000 πρόσφυγες από την έναρξη του πολέμου.

Για να στηρίξει τους εκτοπισμένους, η ουκρανική κυβέρνηση δημιούργησε μια μικρή δεξαμενή κοινωνικών παροχών για να βοηθήσει με την ενοικίαση, τα τρόφιμα και τα φάρμακα για όσους εγγράφονται στο κράτος και μπορούν να αποδείξουν το καθεστώς του πρόσφυγα. Αυτές [οι κοινωνικές παροχές] περιλαμβάνουν κονδύλια που προορίζονται για ειδικές ομάδες, όπως οι μεγάλες οικογένειες, οι μονογονεϊκές οικογένειες, καθώς και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Ωστόσο, ένας πρόσφυγας με τον οποίο μιλήσαμε -μια μητέρα με δύο μικρά παιδιά- ισχυρίστηκε ότι δεν μπορούσε να καρπωθεί τα οφέλη μιας μητέρας, επειδή δεν είχε καμία τεκμηρίωση για τον θάνατο του συζύγου της. Αν και δεν παρείχε λεπτομέρειες, ο σύζυγός της μπορεί να σκοτώθηκε πολεμώντας για τους αυτονομιστές των οποίων οι οικογένειες αποκλείονται από την κρατική στήριξη.

Πολλοί πρόσφυγες διηγούνται ιστορίες ταπείνωσης, ενώ προσπαθούν να εγγραφούν επισήμως ως pereselenets, ή αλλιώς «μέτοικοι» -ένας προσβλητικός όρος που χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει τους πρόσφυγες, ο οποίος αγνοεί την έλλειψη της επιλογής τους και το τραύμα της εκτόπισης. Μια νεαρή γυναίκα, η «Ιρίνα», περιέγραψε το πώς ξόδεψε ημέρες για να πηγαίνει από το ένα γραφείο στο άλλο σε μια προσπάθεια να εγγραφεί για παροχές, μόνο και μόνο για να αμφισβητηθεί από έναν γραφειοκράτη με την αιτιολογία ότι είχε μια δουλειά και δεν χρειαζόταν την υποστήριξη της κυβέρνησης. Δεν είχε κανένα τρόπο να ασκήσει έφεση.

Ένα αγόρι φεύγει από τις συγκρούσεις στην ανατολική Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2015. STRINGER / REUTERS
------------------------------------------------

Οι δυσκολίες της εγγραφής, συμπεριλαμβανομένης μιας χαοτικής γραφειοκρατίας και αδιαφανών κανόνων γύρω από τα οφέλη, στερούν πολλούς από την πρόσβαση όχι μόνο σε κυβερνητική βοήθεια (όσο κι αν είναι πενιχρή), αλλά και σε βασικές ανάγκες, όπως η στέγαση, η εκπαίδευση και η ιατρική περίθαλψη, για τις οποίες απαιτείται επίσημη καταχώριση. Μετά την εγγραφή, ωστόσο, οι εσωτερικοί πρόσφυγες στερούνται το δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές αν δεν εγκαταλείψουν το καθεστώς του πρόσφυγα.

Τα ζητήματα αυτά επιδεινώνονται από την προφανή υποψία της ουκρανικής κυβέρνησης σχετικά με τους εσωτερικούς πρόσφυγες, περισσότερο από το ήμισυ των οποίων είναι ηλικιωμένοι. Τον περασμένο Φεβρουάριο, το Υπουργείο Κοινωνικής Πολιτικής [9] ανέστειλε τις πληρωμές προς όφελος των εκτοπισμένων μέχρι να μπορέσουν να επαληθευθούν οι διευθύνσεις τους, παρά την έλλειψη ενός συστήματος επαλήθευσης. Οι συντάξεις έκτοτε δεν έχουν δοθεί στους ανθρώπους που ζουν στα «προσωρινά κατεχόμενα εδάφη» της Ανατολής, καθώς και από εκείνους σε περιοχές που ελέγχονται από την κυβέρνηση και δεν μπορούν να αποδείξουν τον τόπο κατοικίας τους. Ωστόσο, οι ιδιοκτήτες συχνά αποφεύγουν την έκδοση μισθωτηρίων και άλλων εγγράφων, προκειμένου να αποκρύψουν εισοδήματα από ενοίκια, και μεταξύ των δεκάδων προσφύγων που μας μίλησαν, μόνο μια χούφτα θα μπορούσαν να μας δείξουν τα συμφωνητικά ενοικίασης. Πολλοί ηλικιωμένοι Ουκρανοί απλά επιλέγουν να μείνουν στα κατεχόμενα εδάφη και να υπομείνουν τους βομβαρδισμούς καθώς το σπίτι τους είναι ο μόνος τους πόρος.

ΜΙΑ ΧΕΙΡΑ ΒΟΗΘΕΙΑΣ

Αλλά εκεί όπου η κυβέρνηση έχει αποτύχει, οι απλοί πολίτες της Ουκρανίας έχουν παρέμβει: Είναι εκείνοι που έχουν εγκαταλείψει τις δουλειές τους για να εργαστούν για ανθρωπιστικούς λόγους ή εργάζονται εθελοντικά στον ελεύθερο χρόνο τους, μερικές φορές με σημαντικό κίνδυνο για τον εαυτό τους. Μερικοί, μέχρι που έχουν ιδρύσει μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ). Μια τέτοια, η Proliska [10] -τώρα εταίρος της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες- παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης, μέχρι ο ηγέτης της, ο Evgeny Kaplin, να μπει στην μαύρη λίστα της κυβέρνησης, προφανώς για την προσφορά βοήθειας προς τους αυτονομιστές. Άλλοι, όπως η CrimeaSOS [11] και η Station Kharkiv (Σταθμός του Χάρκοβο) [12], παρέχουν νομική βοήθεια, τρόφιμα, ρούχα, ψυχολογική υποστήριξη, υπηρεσίες απασχόλησης, και άλλες μορφές βοήθειας. Διεθνείς κυβερνήσεις και ΜΚΟ έχουν προσφέρει περαιτέρω στήριξη.

Άτυπα δίκτυα ανθρωπιστικής βοήθειας, που αποτελούνται από ιδιώτες και ΜΚΟ, έχουν αναπτυχθεί αυθόρμητα για να γίνουν το μοναδικό μέσο υποστήριξης για πολλούς από τους εσωτερικά εκτοπισμένους. Κραυγές για βοήθεια -που γίνονται μέσω τηλεφώνου και Facebook- απαντήθηκαν από απλούς Ουκρανούς, οι οποίοι προσέφεραν γεύματα επί μήνες για τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από την βία και την ρωσική επιθετικότητα. Αυτή η ηρωική γενναιοδωρία ξεπέρασε κατά πολύ ό,τι η ουκρανική κυβέρνηση έχει προσφέρει στους ανθρώπους της.

Ωστόσο, αν και η ουκρανική κυβέρνηση δεν έχει εθνική στρατηγική για την διαχείριση της ανθρωπιστικής κρίσης, υπάρχουν τουλάχιστον κάποιες ενδείξεις μιας αλλαγής στην προσέγγισή της. Τον Απρίλιο του 2016, η κυβέρνηση δημιούργησε ένα νέο Υπουργείο για τα Προσωρινά Κατεχόμενα Εδάφη και τους Εσωτερικά Εκτοπισμένους της Ουκρανίας. Το Υπουργείο είναι επιφορτισμένο με τον συντονισμό της διεθνούς και τοπικής βοήθειας, την βελτίωση των συνθηκών για τους εκτοπισμένους, την επανένταξή τους στην κοινωνία της Ουκρανίας, και την προστασία των νομίμων δικαιωμάτων τους. Το Κίεβο συνεργάζεται επίσης με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης για την ανάπτυξη ενός συστήματος ελέγχου (που σύντομα θα υλοποιηθεί [13]) για την κατανομή συντάξεων και άλλων πληρωμών αρωγής σε μια εποχή που η κυβέρνηση αντιμετωπίζει οικονομική κρίση.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση, και οι διεθνείς κυβερνητικοί οργανισμοί θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν την υποστήριξή τους για την Ουκρανία ως μέσο για να πιέσουν το Κίεβο να σταματήσει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να αρχίσει να οικοδομεί μια στρατηγική για την ενίσχυση των εσωτερικών προσφύγων του. Τόσο οι Βρυξέλλες όσο και η Ουάσινγκτον έχουν ήδη αφιερώσει εκατομμύρια για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση της χώρας, με σχέδια για ακόμη περισσότερα -ο Αμερικανός γερουσιαστής Τζον Μακέιν [14], για παράδειγμα, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι το ποσό της Γερουσίας από τον νόμο περί Εξουσιοδότησης Εθνικής Άμυνας παρέχει στην Ουκρανία έως και 500 εκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική βοήθεια κατά το οικονομικό έτος 2017. Περαιτέρω βοήθεια στην Ουκρανία, ωστόσο, θα πρέπει να εξαρτάται από την βελτιωμένη συμπεριφορά τόσο προς τους πολίτες της όσο και τους εσωτερικά εκτοπισμένους.

Οι ηγέτες στην Ουάσιγκτον και αλλού θα πρέπει να ενεργούν νωρίτερα παρά αργότερα για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ουκρανία. Έχουν την δύναμη να επηρεάσουν το Κίεβο, και το να επιτρέπουν σε αυτή την κρίση να φουντώνει θα φέρει μαζί του την απειλή επίμονης αστάθειας στην άκρη μιας Ευρώπης που δείχνει εύθραυστη.

Beth Mitchneck, Jane Zavisca και Theodore P. Gerber

ΠΗΓΗ: http://foreignaffairs.gr/articles/70943/beth-mitchneck-jane-zavisca-kai-theodore-p-gerber/oi-ksexasmenoi-prosfyges-tis-eyropis?page=show

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-08-24/europes-forgo...