Ο Τόμισλαβ Νίκολιτς αψήφησε τις πιθανότητες και τις
προβλέψεις των εμπειρογνωμόνων κερδίζοντας τις προεδρικές εκλογές στη Σερβία.
Προσφάτως, είχε χαρακτηριστεί ως ακραίος εθνικιστής με αξιοσημείωτες
αντιδυτικές απόψεις. Ωστόσο, κατάφερε να ανατρέψει αυτή την εικόνα. Δεν είναι
ενάντια στην ένταξη της Σερβίας στην ΕΕ και ούτε επιδιώκει την ανάκτηση του
Κοσσυφοπεδίου. Σε γενικές γραμμές έχει τοποθετήσει τον εαυτό του, ως έναν
αξιοσέβαστο πολιτικό. Δεν αναμένονται σημαντικές αλλαγές, αλλά ο ευρωπαϊκός
ζήλος του πρώην επικεφαλή της κρατικής μηχανής Μπόρις Τάντιτς ανήκει πλέον στο
παρελθόν.
Σε μια άλλη χώρα της νοτιοανατολικής Ευρώπης, την Ελλάδα, τα
κόμματα που επιθυμούν να εφαρμόσουν τις απαιτήσεις της Ευρώπης υπέστησαν
συντριπτική ήττα από την αριστερά. Η οποία είναι πιθανό να τα πάει ακόμη
καλύτερα στις εκλογές του Ιουνίου. Αλλά αρνούμενοι να συμμορφωθούν με τις
απαιτήσεις της ΕΕ και του ΔΝΤ δεν θα βγούν μόνο από την Ευρωζώνη μα και την ΕΕ.
Για την ώρα οι ψηφοφόροι δεν φαίνεται να ανησυχούν από αυτές τις ασυμβίβαστες
θέσεις. Τουλάχιστον, η πιθανότητα εξόδου της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ
αυξάνει όλο και περισσότερο.
Η αυξανόμενη ευρωπαϊκή κρίση δεν περιορίζεται σε οικονομικά
θέματα. Η Ευρώπη έχει εξαντλήσει το μοντέλο ενσωμάτωσης της και χρειάζεται μια
νέα προσέγγιση. Μήπως έχει κάποια εννοιολογική εναλλακτική λύση στο σημερινό
μάθημα;
Από οικονομική άποψη η Ευρώπη δείχνει χωρίς ελπίδα. Το
τυπικό πολιτικό πλαίσιο χτισμένο σε μια διαίρεση δεξιάς-αριστεράς εξαφανίζεται.
Δυο μεγάλα στρατόπεδα κυριαρχούν στην ευρωπαϊκή πολιτική. Το πρώτο είναι το
μεγάλο «κόμμα της ανάκαμψης» (το οποίο αποτελείται από συντηρητικούς,
χριστιανοδημοκράτες, φιλελεύθερους και σοσιαλδημοκράτες), που προκρίνει μια
μέτρια πολιτική για τη μείωση των ελλειμμάτων και τη βελτίωση των
μακροοικονομικών μεγεθών με κάθε κόστος. Το άλλο στρατόπεδο εκπροσωπείται από
την ανάπτυξη του «κόμματος των δυσαρεστημένων» που είναι βαθιά απογοητευμένοι
από την τρέχουσα κατάσταση και ψηφίζουν την άκρα αριστερά ή την άκρα δεξιά. Και
οι δύο ακραίες ιδεολογίες συμφωνούν σε μια νέα ρητορική που καλεί την κυβέρνηση
να υπεραμυνθεί του λαού έναντι των κοινωνικών δεινών της παγκοσμιοποίησης.
Μετά τις εκλογές στη Γαλλία και την Ελλάδα, οι περισσότεροι σχολιαστές
κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το κόμμα της ανάκαμψης έχει υποστεί ήττα: οι
ψηφοφόροι στις δύο χώρες απέρριψαν την πολιτική του. ( Ο Francois
Hollande εστιάζει στην ανάγκη τόνωσης της ανάπτυξης, αντί για την εφαρμογή
ατελείωτων περικοπών). Αλλά δεν υπάρχει ακόμη εναλλακτική. Η διαφορά ανάμεσα
στα δύο κόμματα έγκειται στην ικανότητα τους να κυβερνήσουν το κράτος. Το πρώτο
έχει σαφή ιδέα του τι πρέπει να κάνει και πως, αλλά συναντά όλο και μεγαλύτερη
δυσκολία στην απόσπαση κοινωνικής υποστήριξης, ενώ το δεύτερο συγκεντρώνει
ευρεία αποδοχή στερείται, όμως, δικής του στρατηγικής. Οι δυσαρεστημένοι
φωνάζουν συνθήματα, χωρίς να αναλαμβάνουν την όποια ευθύνη. Αν και η νίκη Hollande
μπορεί να αλλάξει τη μέχρι σήμερα αναλλοίωτη γερμανική στάση σχετικά με τη δημοσιονομική
σταθερότητα, θα πρόκειται για μια απλή προσαρμογή.
Οι ιδεολογικές εξελίξεις είναι πιο περίπλοκες. Μια χώρα της
ΕΕ, η Ουγγαρία, έχει ήδη γυρίσει την πλάτη της στις ευρωπαϊκές αξίες. Ολοένα
και περισσότερο κλείνει προς μια πιο συντηρητική και εθνικιστική πολιτική. Η
κυβέρνηση του Viktor Orban αντιμετωπίζει κι εκείνη δυσκολίες στα δικά της
χρηματοδοτικά και οικονομικά ζητήματα. Όντας υποχρεωμένη να ανταποκρίνεται
στους ευρωπαίους πιστωτές της στα μισά του δρόμου, η Ουγγαρία υπερασπίζεται
σθεναρά το δικαίωμα να ασκεί τη δική της εσωτερική πολιτική, ακόμη κι αν αυτό
έρχεται σε αντίθεση με την ΕΕ. Αναμφισβήτητα, η Βουδαπέστη βρίσκεται κάτω από
έντονη πίεση από τις Βρυξέλλες και τους εταίρους της, αλλά εάν η ΕΕ συνεχίσει
να αντιμετωπίζει προβλήματα, κάποιες κυβερνήσεις ίσως να αρχίσουν να υιοθετούν
περισσότερη ανεξαρτησία στη χάραξη πολιτικής.
Δεν υπάρχει γεωπολιτική εναλλακτική. Στο παρελθόν, εθνικιστές
πολιτικοί στο Βελιγράδι, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προέρχονται από το
κόμμα του Νίκολιτς, έκαναν έκκληση για συμμαχία με τη Ρωσία ενάντια στο ΝΑΤΟ. Πλέον,
τέτοιες ιδέες έχουν εξαφανιστεί. Η Μόσχα δεν προτίθεται να αμφισβητήσει το ΝΑΤΟ
για χάρη κάποιας γεωπολιτικής χίμαιρας στα Βαλκάνια. Επιπλέον, η σερβική
κοινωνία ήταν τόσο χαοτική στη δεκαετία του 1990 υπό την ηγεσία του Μιλόσεβιτς,
όπου το μόνο που αναζητά είναι το είδος της ειρηνικής προόδου που παραδοσιακά
συνδέεται με την ΕΕ( και επίσης με το ΝΑΤΟ, αν και η Σερβία έχει τη δική της
εμπειρία στο θέμα αυτό). Το ερώτημα είναι κατά πόσον η υπόσχεση της ΕΕ έχει
επιζήσει.
Κρίνοντας συνολικά, η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη να διαχωριστεί
σε κέντρο και περιφέρεια. Η δυτική Ευρώπη θα ενωθεί γύρω από τη Γερμανία, ενώ η
τύχη της περιφέρειας παραμένει ασαφής – αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις χώρες που
μαστίζονται από πολιτικοοικονομικά προβλήματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τα
Βαλκάνια (πχ. Ελλάδα). Στη χειρότερη
περίπτωση το κέντρο θα παραιτηθεί από τις ευθύνες του για τις προβληματικές
χώρες. Κανείς άλλος δεν επιθυμεί να είναι προστάτης τους. Η Τουρκία μπορεί να
έχει συμφέροντα στα Βαλκάνια, αλλά έχει αρκετά προβλήματα με τη Μέση Ανατολή.
Όσο για τη ρητορική στάση της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης, είναι προσεκτική στην
ανταπόκριση των φιλοδοξιών με τις δυνατότητες της. Ο πειρασμός να λάβουν μέρος
σε ένα μεγάλο βαλκανικό και ορθόδοξο παιχνίδι ( με σεβασμό σε Ελλάδα και
Σερβία) έχει τις ρίζες του στην ιστορική παράδοση και θα μπορούσε, θεωρητικά,
να προκαλέσει τη Ρωσία. Ωστόσο, η σύγχρονη Ρωσία είναι ακόμη πολύ μακριά από
ένα τέτοιο αυτοπροσδιορισμό.
Θα ήταν πρόωρο να προβλεφθεί καταστροφή για την Ευρώπη, αλλά
την τελευταία δεκαετία δείχνει ότι απαισιόδοξα σενάρια που εξετάστηκαν οριακά
αποδείχθηκαν σωστά. Εν πάση περιπτώσει, η ιδέα ότι ο ευρωπαϊκός πολιτικός
σχεδιασμός (ΕΕ) είναι μη αναστρέψιμη και μπορεί μόνο να βελτιωθεί, δεν είναι
καθόλου αυτονόητο. Η έλλειψη εναλλακτικών λύσεων για την Ευρώπη, η οποία
εθεωρείτο κάποτε ως πλεονέκτημα, μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνο μειονέκτημα αν
το «μοναδικό» πολιτικό μοντέλο αποτύχει.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Παναγιώτης Ι. Ψύλλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου