Ο πρωθυπουργός Erdogan έχει ένα πρόβλημα. Με βάση ό,τι έχει συμφωνηθεί στους κόλπους του Κόμματος Δικαιοσύνη και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) κανένας ηγέτης δεν μπορεί να υπηρετήσει ως επικεφαλής κυβέρνησης για περισσότερες από δύο συνεχόμενες θητείες, που σημαίνει ότι ο Erdogan δεν μπορεί να είναι ξανά υποψήφιος το 2014. Πολύ σωστά θεωρεί ότι έχει ακόμη πολλή δουλειά να κάνει: μεταξύ των οποίων σειρά φιλόδοξων πρωτοβουλιών των οποίων θα ήθελε να προεδρεύσει για την μετατροπή της Τουρκίας σε ένα περιφερειακό ενεργειακό κόμβο, την εδραίωση της νέας περιφερειακής επιρροής της Άγκυρας και την επίβλεψη της περαιτέρω μεταμόρφωσης του τουρκικού πολιτικού συστήματος. Συνεπώς, ο Erdogan έχει αφήσει να εννοηθεί, αν και όχι πολύ ανοιχτά, ότι θα ήθελε να είναι ο επόμενος πρόεδρος της Τουρκίας, απλώς όχι με τον τρόπο που είναι σήμερα διαμορφωμένες οι εξουσίες της προεδρίας. Οι εξουσίες της τουρκικής προεδρίας δεν είναι «σε μεγάλο βαθμό συμβολικές», όπως πολύ συχνά αναφέρονται λανθασμένα οι παρατηρητές. Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1982, ο πρόεδρος μπορεί να συγκαλέσει το κοινοβούλιο σε συνεδρίαση, να δημοσιεύσει νόμους, να επανακαταθέσει νομοσχέδια στο κοινοβούλιο, να διαπιστεύσει εκπροσώπους στην Τουρκία και να δεχθεί αυτούς των ξένων χωρών, να κηρύξει νέες εκλογές για την Μεγάλη Εθνοσυνέλευση, να εκδώσει διατάγματα με την ισχύ νόμου, να διορίσει πρυτάνεις στα Πανεπιστήμια, να διορίσει μέλη στο Εποπτικό Συμβούλιο, στο Ανώτατο Συμβούλιο Εκπαίδευσης και σε διάφορα μέρη του δικαστικού σώματος. Ωστόσο, όσο σημαντικές μπορεί να είναι αυτές οι εξουσίες και τα προνόμια, η τουρκική προεδρία είναι μια μη πολιτική θέση και αυτός που την κατέχει αναμένεται να αποφεύγει την ημερήσια ενασχόληση με την τουρκική πολιτική σκηνή και να απέχει από το να προσπαθεί να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις. Ο τωρινός κάτοικος του Cankaya Palace, ο πρόεδρος Abdullah Gul, έχει τελειοποιήσει τον ρόλο όλων των παραπάνω –ο προικισμένος με αξιοπρεπή συμπεριφορά ηλικιωμένος πολιτικός που είναι κατάλληλος για την τουρκική προεδρία. Παρά την επιτυχία του Gul, ο πρωθυπουργός Erdogan ξεκάθαρα θέλει κάτι εντελώς διαφορετικό και για αυτό έχει δαπανήσει πολύ χρόνο τελευταίως για το ζήτημα των συνταγματικών αλλαγών.
Υπάρχουν λίγοι Τούρκοι που θα μπορούσαν να αρνηθούν ότι η χώρα τους χρειάζεται νέο σύνταγμα. Το τρέχον σύνταγμα χρονολογείται από το Νοέμβριο του 1982 και έχει συνταχθεί κατ’ εντολή της στρατιωτικής χούντας που ανέλαβε την εξουσία της χώρας στις 12 Σεπτεμβρίου 1980. Παρά τις εκτεταμένες τροποποιήσεις στις οποίες προχώρησε το AKP από το 2003, το Σύνταγμα είναι ένα λείψανο μιας Τουρκίας που δεν υπάρχει πια. Καθώς η τουρκική κοινωνία έχει ξεπεράσει το μονότονο κομφορμισμό που απαιτούσε ο κεμαλισμός και έχει γίνει πιο περίπλοκη, διαφοροποιημένη και δυναμική, η Τουρκία χρειάζεται ένα σύνταγμα που αρμόζει όσο και προάγει το στόχο της να γίνει μια εδραιωμένη δημοκρατία. Ως αποτέλεσμα, ο Erdogan και το AKP –σε συνδυασμό με άλλες πολιτικές ομάδες- ξεκίνησε την εκπόνηση ενός νέου συντάγματος τον Οκτώβριο του 2011 με αυτό το στόχο κατά νου.
Ωστόσο, σε 16 μήνες που διαρκεί ήδη η διαδικασία, θα πρέπει να αναρωτηθεί κανείς εάν ένα νέο σύνταγμα γράφεται για την Τουρκία ή για τον πρωθυπουργό Erdogan. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, έχει γίνει σαφές ότι ο Erodgan θέλει να αναβαθμίσει την προεδρία ώστε να ταιριάζει στην επιθυμία του να παίξει έναν πιο ενεργό ρόλο στα πολιτικά, από τη στιγμή που λήγει η θητεία του ως πρωθυπουργός. Εν συντομία, αυτό δεν είναι και τόσο κακό πράγμα. Υπάρχουν επιτυχημένες δημοκρατίες που διαθέτουν προεδρικό σύστημα. Την ίδια στιγμή ωστόσο, έρευνα της κοινωνικής επιστήμης αποδεικνύει ότι τα προεδρικά συστήματα είναι πιο επιρρεπή στη συσσώρευση εκτελεστικής εξουσίας και αυταρχισμού, από ό,τι τα κοινοβουλευτικά συστήματα. Δεν είναι σαφές εάν οι αντίπαλοι του Erdogan είναι εξοικειωμένοι με αυτά τα δεδομένα, αλλά παρόλα αυτά ανησυχούν για το τι μια ενισχυμένη προεδρία του Erdogan θα μπορούσε να σημαίνει για τη χώρα. Πολλά από αυτά που φέρεται να έχουν προταθεί δεν διαφέρουν τόσο πολύ από τις ισχύουσες προεδρικές εξουσίες, αν και σε μια σημαντική αλλαγή η εκτελεστική εξουσία θα είχε πολύ μεγαλύτερη ικανότητα να διαμορφώσει το δικαστικό σώμα από ό,τι προηγουμένως, αποδυναμώνοντας έτσι την ισορροπία της εξουσίας- ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε δημοκρατικού συστήματος. Ο πρωθυπουργός και το AKP ήταν ανένδοτοι ότι το νέο σύνταγμα θα ενισχύσει και θα εμβαθύνει την τουρκική δημοκρατία, αλλά τα δεδομένα από τις μέχρι τώρα ενέργειές τους τα τελευταία πέντε χρόνια υποδηλώνουν ότι οι φόβοι της αντιπολίτευσης δεν είναι αβάσιμοι. Εξάλλου, η Τουρκία είναι μια χώρα που οι δημοσιογράφοι της φυλακίζονται συστηματικά για αναξιόπιστους λόγους, μια υποτιθέμενη συνωμοσία από κάτι που ονομάζεται το «βαθύ κράτος» για την ανατροπή της κυβέρνησης το 2007 έχει μεταμορφωθεί σε μια συνωμοσία έναντι των ειρηνικών επικριτών του AKP, οι μηχανισμοί του κράτους έχουν χρησιμοποιηθεί σε βάρος ιδιωτικών επιχειρήσεων διότι οι ιδιοκτήτες τους διαφωνούν με την κυβέρνηση, και η ελευθερία του λόγου σε όλες της τις μορφές βρίσκεται υπό πίεση. Οι εκπρόσωποι του AKP θα προσφέρουν ποικιλία εξηγήσεων για αυτές τις ατέλειες, από το ότι «είναι ο νόμος» και ότι «απουσιάζει το πλαίσιο», μέχρι το ότι «είναι ξεκάθαρα κατασκευασμένες», αλλά δεν πείθουν υπό το βάρος των αποδεικτικών στοιχείων. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι αντίπαλοι του AKP ανησυχούν ότι ο Erdogan–ή οποιοσδήποτε μελλοντικός πρόεδρος, για αυτό το θέμα- θα προωθήσει ανεξέλεγκτα μια ατζέντα αντίθετη στη λαϊκή βούληση.
Μιας και το έφερε ο λόγος, μια πρόσφατη έρευνα που διεξήγε το Πανεπιστήμιο Kadir Has, ανακάλυψε ότι το 65,8% της τουρκικής κοινής γνώμης ανέφερε ότι θέλει να διατηρηθεί το ισχύον κοινοβουλευτικό σύστημα. Εάν η Τουρκία προχωρούσε στη μετάβαση σε ένα προεδρικό σύστημα, το 34,3% θα υποστήριζε μια προεδρία του Erdogan. Για να είμαστε σίγουροι, αυτή είναι μόνο μια δημοσκόπηση και η υποστήριξη του 34,3% είναι πραγματικά αρκετά ισχυρή σε σύγκριση με άλλους πιθανούς υποψηφίους, αλλά υπάρχει μια αίσθηση ότι ο πρωθυπουργός Erdogan δεν είναι ο κυρίαρχος του τουρκικού πολιτικού χώρου σε ό,τι αφορά το σύνταγμα και την προεδρία. Αν και υψηλόβαθμα στελέχη του AKP έχουν εκδηλώσει την προθυμία του κόμματος να είναι ευέλικτο σε ένα προεδρικό σύστημα, κάποιες από τις πρόσφατες κινήσεις του πρωθυπουργού υποδηλώνουν ότι είναι πρόθυμος να προχωρήσει σε σημαντικές προσπάθειες για να εξασφαλίσει υποστήριξη για ένα νέο σύνταγμα με ενισχυμένες προεδρικές εξουσίες.
Οι ειρηνευτικές συνομιλίες με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), τα «ανοίγματα» προς το κουρδικό κόμμα Ειρήνη και Δημοκρατία (BDP), το οποίο όχι πολύ παλαιότερα κατηγόρησε ο Erdogan ότι συνεργάζεται με τους τρομοκράτες του PKK, και η ξαφνική απελευθέρωση των πολιτικών του BDP από τη φυλακή μπορεί να είναι καλό για την Τουρκία συνολικά, αλλά επίσης εκπέμπει πολιτικό κυνισμό. Ο Erdogan βρέθηκε επίσης στο νοσοκομείο, στο πλευρό του απόστρατου στρατηγού Ergin Saygun για να του ευχηθεί περαστικά. Ο Saygun ήταν ο αναπληρωτής αρχηγός Γενικού Επιτελείου μέχρι το 2009 και καταδικάστηκε σε 18 χρόνια φυλάκιση για το σχεδιασμό πραξικοπήματος εναντίον της κυβέρνησης του πρωθυπουργού. Επιπλέον, αφού προήδρευσε του αποδεκατισμού της ανώτερης τουρκικής στρατιωτικής διοίκησης, ο πρωθυπουργός τώρα διαμαρτύρεται δημοσίως ότι υπάρχουν πολλοί στρατηγοί στη φυλακή. Η ξαφνική ανησυχία του Erdogan για την ευημερία των στρατιωτικών υποδηλώνει ότι ψάχνει για περισσότερους ψηφοφόρους στις επερχόμενες δημόσιες «μάχες» για το σύνταγμα.
Παρόλα αυτά, δεν χρειάζεται να είναι έτσι. Ο Erdogan θα μπορούσε να αφήσει στην άκρη την προσωπική φιλοδοξία για το τι είναι καλύτερο για το μακροπρόθεσμο συμφέρον της Τουρκίας, και να επιτρέψει στις πολιτικές παρατάξεις της χώρας να διευθετήσουν ένα νέο σύνταγμα, ανεξαρτήτως από το τι θέλει ο πρωθυπουργός. Δεν φαίνεται ότι μπορεί να το κάνει αυτό ωστόσο, που σημαίνει ότι ο Erdogan θα είναι πάντα ένας από τους συνεπέστερους πολιτικούς της Τουρκίας, αλλά θα χάσει την ευκαιρία να γίνει μια μεγάλη πολιτική προσωπικότητα.
Του Steven A. Cook
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ:http://blogs.cfr.org/cook/2013/02/20/erdogan-to-be-or-not-to-b
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου