Οι κίνδυνοι για το ευρώ και η ελληνική διάσωση

Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι τόσο καταστροφική που κάποια μορφή ανακούφισης χρέους είναι πιθανή. Το timing είναι σωστό καθώς η προεκλογική περίοδος στη Γερμανία έχει λήξει. Η πιο πιθανή λύση ωστόσο, θα καταστήσει αδύνατη την «αντιμετώπιση» άλλων χωρών. Από την αρχή, φορείς χάραξης πολιτικής είχαν εφεύρει «μοναδικές και εξαιρετικές» λύσεις για να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της Ελλάδας. Αλλά όλα αυτά κατέληξαν να γίνουν το πρότυπο για τα επακόλουθα προγράμματα που εφαρμόστηκαν σε άλλες χώρες.

Τα ελληνικά προγράμματα δεν «δούλεψαν»

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιδιοφυία στα μαθηματικά για να παρατηρήσει ότι η οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα έχει επιδεινωθεί από τότε που η Ελλάδα έχει υιοθετήσει τα προγράμματα της Τρόικας. Η οικονομική κατάσταση είναι φρικτή:

-Το ΑΕΠ έχει μειωθεί δραματικά και συνεχίζει να συρρικνώνεται συνολικά κατά 30% τα τελευταία έξι χρόνια της επιδείνωσης της ύφεσης.

-Η Κομισιόν προέβλεπε ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα συρρικνωθεί 4,1% το 2013 αλλά μέχρι στιγμής διαμορφώνεται στο -5,5% σύμφωνα με το ΔΝΤ.

-Η ανεργία διαμορφώνεται στο 27%, η ανεργία των νέων στο 57% (ναι, είναι 57 όχι 5,7).

Η οικονομική κατάσταση είναι σχεδόν εξίσου κακή:

-Στο τέλος του 2009, πριν από την κρίση, το ελληνικό χρέος ως προς το ΑΕΠ διαμορφωνόταν στο 130%, τώρα είναι στο 175%.

-Οι τραπεζικές καταθέσεις έχουν υποχωρήσει κατά 30%, εν μέρει φεύγοντας στο εξωτερικό, και εν μέρει ως αποτέλεσμα του ισχυρού αισθήματος μη αποταμίευσης στον πληθυσμό.

-Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις έχουν αγγίξει το απίστευτο επίπεδο του 25% και του 31% αντιστοίχως.

Επισήμως, οι περισσότερες από τις τράπεζες έχουν ανακεφαλαιοποιηθεί αλλά αυτά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια είναι στους ισολογισμούς τους. Η συγκέντρωση καταστροφικών στατιστικών είναι εύκολη. Σε κάθε περίπτωση, αυτοί οι αριθμοί αδυνατούν να περιγράψουν την ανθρώπινη τραγωδία που εξελίσσεται. Οι αισιόδοξες εκτιμήσεις από επίσημα θεσμικά όργανα ούτε καν αρχίζουν να ασχολούνται με την αντιμετώπιση των μαζικών αποτυχιών της πολιτικής τους στη ρίζα αυτής της τραγωδίας.

Ανθρώπινη τραγωδία από μια απροθυμία να αντιμετωπιστεί η πραγματικότητα

Η «απολογία του ΔΝΤ» που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Ιούνιο υποστηρίζει ότι «το Ταμείο ενέκρινε ένα εξαιρετικά υψηλό δάνειο στην Ελλάδα στο πλαίσιο μιας συμφωνίας το Μάιο του 2010, παρά το ότι είχε σοβαρές αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα του χρέους της Ελλάδας. Η απόφαση απαιτούσε από το Ταμείο να παρεκκλίνει από τους καθιερωμένους κανόνες της για την κατ’ εξαίρεση πρόσβαση. Ωστόσο η Ελλάδα ήρθε αργά στο Ταμείο και ο διαθέσιμος χρόνος για τη διαπραγμάτευση του προγράμματος ήταν μικρός. Οι εταίροι της ευρωζώνης είχαν αποκλείσει αναδιάρθρωση του χρέους και ήταν απρόθυμοι να παράσχουν επιπλέον εγγυήσεις χρηματοδότησης».

Ακόμη χειρότερα, ίσως, αντιμετωπίζουμε ακόμη την ίδια ακριβώς απροθυμία να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα και να αφήσουμε την κρίση πίσω μας. Το χειρότερο από όλα, οι αποφάσεις που πιθανώς θα ληφθούν τώρα που έχουν τελειώσει οι γερμανικές εκλογές, θα καταστήσουν σχεδόν αδύνατη τη διαχείριση της κρίσης οπουδήποτε αλλού, επαναλαμβάνοντας ένα γνώριμο μοτίβο.

Αντιμετωπίστε την πραγματικότητα: Στείλτε την Ελλάδα στο Paris Club

Σήμερα, το χρέος της ελληνικής κυβέρνησης διαμορφώνεται σε 320 δισ. ευρώ περίπου. Η συνολική αξία των δανείων που παρέχονται από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και το ΔΝΤ ανέρχεται σε 200 δισ. ευρώ, από τα οποία περίπου 176 δισ. ευρώ έχουν εκταμιευθεί. Επιπλέον, τα δάνεια από το ευρωσύστημα ανέρχονται σε 85 δισ. ευρώ.

Αυτό σημαίνει τρία πράγματα:

Πρώτον, η «βοήθεια» από την Ευρώπη στην Ελλάδα ήταν ο πιο σημαντικός παράγοντας στην αύξηση του χρέους από την έναρξη της κρίσης. Το χρέος μειώθηκε περίπου κατά 60 δισ. ευρώ μέσω του PSI, αλλά το φορτίο των ζημιών επωμίστηκαν οι ελληνικές τράπεζες, οι οποίες στη συνέχεια έπρεπε να ανακεφαλαιοποιηθούν.

Δεύτερον, η Ελλάδα απλώς δεν μπορεί να ανακτήσει σταθερή ανάπτυξη υπό το βάρος του συσσωρευμένου χρέους. Ακόμη και εάν υπάρχουν αμφιβολίες για το αποτέλεσμα των Reinhart and Rogoff ότι τα χρέη υψηλότερα του 90% του ΑΕΠ πνίγουν την ανάπτυξη, το χρέος της Ελλάδας και ορισμένων άλλων χωρών είναι πολύ υψηλότερα αυτού του ορίου. Τα μεγάλα χρέη καθιστούν τις δυναμικές του χρέους αρκετά ασταθείς, όπως απεικονίζουν έντονα τα τελευταία τέσσερα χρόνια λιτότητας-συσσώρευσης χρέους.

Τρίτον, το μεγαλύτερη μέρος του ελληνικού χρέους είναι τώρα στα χέρια του επίσημου τομέα. Ο φόβος ότι η αναδιάρθρωση θα αποσταθεροποιήσει τις τράπεζες ανά τον κόσμο –κυρίως στις χώρες στον πυρήνα της Ευρώπης- έχει τώρα εξαφανιστεί. Η Ελλάδα αποτελεί φυσικό υποψήφιο για μια συμφωνία Paris Club-η εδώ και χρόνια άτυπη ομάδα πιστωτών του επίσημου τομέα που επιδιώκει να βρίσκει και να συντονίζει λύσεις στις δυσκολίες πληρωμής των εθνών-οφειλετών.

Από το PSI στο OSI: Αναδιάρθρωση χρέους του επίσημου τομέα

Στην πραγματικότητα, οι φορείς χάραξης πολιτικής έχουν εκφράσει την κατανόησή τους ότι θα πρέπει να λάβει χώρα κάποια αναδιάρθρωση χρέους. Το ΔΝΤ επισημαίνει ότι «το χρέος αναμένεται να υποχωρήσει στο 124% το 2020, μετά από επιπλέον ενδεχόμενα μέτρα ανακούφισης της τάξης του 4% από τους Ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας, που θα καθοριστούν το 2014-2015.

Επιπρόσθετα, οι Ευρωπαίοι εταίροι είναι δεσμευμένοι να μειώσουν το χρέος σε κάτω του 110% του ΑΕΠ το 2022, εάν χρειαστεί και με την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο του προγράμματος». Αυτή η απόφαση έχει μείνει στο σκοτάδι εξαιτίας των γερμανικών εκλογών αλλά είναι βέβαιο ότι θα έρθει στο προσκήνιο τώρα.

Αυτή η «ενδεχόμενη ανακούφιση» θα παρουσιαστεί αναμφίβολα ως μια ακόμη «μοναδική και εξαιρετική» πολιτική. Αλλά δεν μπορεί να είναι. Άλλες χώρες θα χρειαστούν επίσης ανακούφιση. Σίγουρα η Πορτογαλία, η Ιταλία και ίσως η Ισπανία. Για αυτό το λόγο, η κίνηση πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορεί να αναπαραχθεί παντού, ακόμη και για μεγάλες χώρες.

Προς μια πιο συστημική προσέγγιση

Η αναδιάρθρωση του χρέους μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους. Τα χρέη μπορεί να μειωθούν άμεσα μέσω swaps ή μέσω απομειώσεων. Μπορεί να επιμηκυνθούν με ευνοϊκά επιτόκια. Μπορούν να ανταλλαγούν έναντι μετοχών ή ομολογιών όπως τα Brady Bonds που χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία στη Λατινική Αμερική στη δεκαετία του 1980. Μπορεί να νομισματοποιηθούν. Αυτή η τεχνική πλευρά έχει σημασία διότι επηρεάζει το μέγεθος της ελάφρυνσης του χρέους.

Το ΔΝΤ αναφέρει μια ανακούφιση του χρέους της τάξης του 4% του ΑΕΠ. Η τελευταία απομείωση του ελληνικού χρέους- κατ’ ευφημισμό ονομάζεται «συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα»- διέγραψε (χρέος) περίπου 30% του ΑΕΠ. Αυτό δυστυχώς δεν ήταν αρκετό. Το χρέος μετά από την ελάφρυνση θα έπρεπε ιδανικά να είναι περίπου στο 50%-60% του ΑΕΠ. Με ένα χρέος ύψους 175% του ΑΕΠ, μια μείωση 4% δεν είναι σημαντική, έστω και σε συμβολικό επίπεδο.

Ασφαλώς, η αναδιάρθρωση του χρέους μπορεί και πρέπει να συνοδεύεται από πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων, αλλά αυτό μπορεί να επηρεάζει μόνο μια μέτρια αναλογία της προσαρμογής. Παρόμοιοι αριθμοί ισχύουν και για άλλες υπερχρεωμένες χώρες. Το συμπέρασμα είναι ότι ο στόχος 4% δεν είναι απλώς μη ρεαλιστικός για την Ελλάδα. Καθιερώνει επιπλέον έναν ελαττωματικό κανόνα που αναμένεται να κρατήσει την κρίση για πολύ περισσότερο καιρό.

Χρειάζεται ισχυρότερο φάρμακο.

Η αναδιάταξη του χρέους μπορεί εύκολα να εξαφανίσει χρέους ύψους 4% του ΑΕΠ. Η πολύ μεγαλύτερη ελάφρυνση που χρειάζεται, απαιτεί πιο ισχυρά μέσα. Είναι κρίσιμο το ότι το ελληνικό χρέος είναι μικρό, και ανέρχεται συνολικά σε ελαφρώς περισσότερο του 3% του ΑΕΠ της ευρωζώνης. Οι φορείς χάραξης πολιτικής θα έχουν λογικά την τάση να διαχειριστούν οποιαδήποτε ελάφρυνση του χρέους με έναν τρόπο που το καθιστά σχεδόν απαρατήρητο.

Το ιταλικό χρέος ανέρχεται στο 20% της ευρωζώνης επομένως δεν θα γίνουν «τόσο έξυπνες» διευθετήσεις που γλιστρούν κάτω από τη γέφυρα. Αυτό σημαίνει ότι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα πρέπει να υπάρξει κάποια νομισματοποίηση του χρέους. Η Ελλάδα είναι ένα καλό μέρος για να ξεκινήσει, έστω και μόνο επειδή είναι τόσο μικρή.

Συμπεράσματα

Οι άνθρωποι σωστά ανησυχούν για τον ηθικό κίνδυνο. Αντιτίθενται σε οποιαδήποτε αναδιάρθρωση χρέους με την αιτιολογία ότι απλώς θα ενθαρρύνει την Ελλάδα και άλλες χώρες να δανειστούν περισσότερα, αντί να βάλουν τα του οίκου τους σε τάξη.

Στην πραγματικότητα, μια αναδιάρθρωση χρέους θα έλυνε έναν εντελώς διαφορετικό ηθικό κίνδυνο: την τάση των σταθερών χωρών να κερδίσουν χρόνο, υποχρεώνοντας τις χώρες σε κρίση να δανείζονται αντί να αναδιαρθρώνουν τα χρέη τους νωρίς, όταν είναι μικρότερα.

Οι δημοσιονομικά απείθαρχες χώρες έχουν τιμωρηθεί αυστηρά τα τελευταία χρόνια. Έχει έλθει η ώρα για τους «γενναιόδωρους» επίσημους πιστωτές να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κοντόφθαλμης προσέγγισής τους. Αυτό είναι η κακή είδηση που η Καγκελάριος Merkel πρέπει να πει τώρα στους ανθρώπους της.
Του Charles Wyplosz

*Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο VoxEU.org, ένα policy portal που ιδρύθηκε από το Center for Economic Policy Research (CEPR)

ΑΠΟΔΟΣΗ:www.capital.gr