THE GLOBAL CHESSBOARD: Τι είναι η Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας; Γιατί οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Κίνα κάνουν λάθος

Τρίτη 10 Δεκεμβρίου 2013

Τι είναι η Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας; Γιατί οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Κίνα κάνουν λάθος

Η πρόσφατη ανακοίνωση για μια Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας (Air Defense Identification Zone, ADIZ) [1] στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας έχει προκαλέσει μεγάλη σύγχυση και συναγερμό. Μεγάλο μέρος αυτού είναι συνάρτηση του γεγονότος ότι λίγοι γνωρίζουν τι είναι μια ADIZ, για ποιον λόγο υπάρχει και γιατί είναι σημαντική - συμπεριλαμβανομένων, προφανώς, της κινεζικής κυβέρνησης και του στρατού.

Νεοσύλλεκτοι του κινεζικού ναυτικού παρελαύνουν στην ναυτική βάση τού Στόλου τής Νότιας Θάλασσας, στο Qingdao, στην επαρχία Shandong, στις 5 Δεκεμβρίου 2013. (Courtesy Reuters)

Η ADIZ είναι μια δημοσίως καθορισμένη περιοχή που εκτείνεται πέραν της εθνικής επικράτειας, στην οποία άγνωστα αεροσκάφη είναι δυνατόν να ερωτηθούν για την ταυτότητά τους και, εάν είναι αναγκαίο, να εγκλωβιστούν ώστε να αναγνωριστούν πριν να διέλθουν σε έναν κυριαρχούμενο εναέριο χώρο. Η ιδέα είναι προϊόν τού Ψυχρού Πολέμου: την δεκαετία τού 1950 [2], οι Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν την πρώτη ADIZ τού κόσμου [3] για να μειώσουν τον κίνδυνο μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης από την Σοβιετική Ένωση. Σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πέντε τέτοιες ζώνες (Ανατολική Ακτή, Δυτική Ακτή, Αλάσκα, Χαβάη, Γκουάμ) και εφαρμόζουν ακόμη δύο, από κοινού με τον Καναδά. Στις άλλες χώρες που διατηρούν ADIZ περιλαμβάνονται και η Ινδία, η Ιαπωνία, η Νορβηγία, το Πακιστάν, η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Εκτός από την παροχή ενός πρόσθετου μέτρου ασφαλείας, μια ADIZ μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου εναέριων συγκρούσεων αεροσκαφών, στην καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών, στην διευκόλυνση των αποστολών έρευνας και διάσωσης, και στην μείωση της ανάγκης για εξόδους μαχητικών με σκοπό την οπτική επιθεώρηση περιοχών. Αυτό το τελευταίο σημείο είναι το πιο σημαντικό: οι ADIZ μπορούν να αυξήσουν την διαφάνεια, την προβλεψιμότητα και την στρατηγική σταθερότητα, μειώνοντας την αβεβαιότητα και στις δύο πλευρές σχετικά με το πότε, πού και πώς μπορεί να λάβει χώρα ένας εναέριος εγκλωβισμός. Το 1960, για παράδειγμα, η Σοβιετική Ένωση δεν είχε καμία σαφώς καθορισμένη Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας ούτε σχετική διαδικασία, και η προκύπτουσα σύγχυση οδήγησε στην κατάρριψη ενός αμερικανικού αναγνωριστικού αεροσκάφους [4] πάνω από διεθνή ύδατα.

Δεν υπάρχουν διεθνείς συμφωνίες [5] που να διέπουν κάθε πτυχή μιας ADIZ. Τα κράτη ούτε επιτρέπουν ρητά την δημιουργία τους, ούτε τις απαγορεύουν ξεκάθαρα. Οι ADIZ επεκτείνονται συνήθως σε αυτό που είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ως διεθνής εναέριος χώρος, ακόμη και από τις χώρες που τις διατηρούν, και σε καμία περίπτωση δεν παρέχουν κανένα κυριαρχικό δικαίωμα. Ανοικτά τής νότιας Καλιφόρνιας, για παράδειγμα, μια αμερικανική ADIZ εκτείνεται πάνω από 400 μίλια στη θάλασσα. Δεδομένου ότι τα κράτη έχουν το δικαίωμα να ρυθμίζουν την εναέρια κυκλοφορία μόνο πάνω από την επικράτειά τους [6], οι χώρες δεν έχουν νομική υποχρέωση να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της ADIZ μιας άλλης χώρας στον διεθνή εναέριο χώρο, αλλά τείνουν να το πράττουν λόγω των οφελών για την ασφάλεια και την προστασία όλων. Μια Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας αφορά την ασφάλεια και την προστασία, όχι την πολιτική ή τη νομοθεσία.

Οπότε γιατί η Κίνα δήλωσε μια ADIZ στην Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας;

Η μείωση του κινδύνου αιφνιδιαστικής επίθεσης δεν μπορεί να ήταν μέρος τής εξίσωσης, επειδή εξ αρχής δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Οι εντάσεις στην περιοχή είναι αναμφίβολα υψηλές αυτή την στιγμή, αλλά αυτό δεν είναι αντίστοιχο του Ψυχρού Πολέμου. Καμία χώρα δεν θέλει ένα καίριο χτύπημα στην καρδιά τής παγκόσμιας οικονομίας. Ο κίνδυνος αιφνιδιαστικών επιθέσεων είναι υψηλότερος όταν τουλάχιστον ένα μέρος μιας σύγκρουσης θεωρεί αναπόφευκτο τον πόλεμο και νομίζει ότι δίνοντας το πρώτο χτύπημα θα αποκτήσει ένα αποφασιστικό στρατιωτικό πλεονέκτημα. Στον βαθμό που η κινεζική ADIZ έχει μεγαλώσει τους περιφερειακούς φόβους για τις μακροπρόθεσμες προθέσεις της [7], στην πραγματικότητα έχει αυξήσει αυτόν τον κίνδυνο.

Επίσης απίθανο είναι ότι η Κίνα προσπάθησε να μειώσει το λαθρεμπόριο ναρκωτικών στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας, γιατί δεν βρίσκεται εκεί καμιά σημαντική διαδρομή ναρκωτικών. Και με δεδομένες τις πολλαπλές και επικαλυπτόμενες αξιώσεις θαλάσσιας δικαιοδοσίας στην περιοχή, δεν υπάρχει καμία έλλειψη προθυμίας παροχής υπηρεσιών «αναζήτησης και διάσωσης». Δεν αποτελεί έκπληξη ότι κανένα τέτοιο κίνητρο δεν υπήρχε στην δήλωση του κινεζικού Υπουργείου Άμυνας [1], όταν ανακοίνωνε την δημιουργία τής ζώνης.

Η επιθυμία να μειωθεί ο κίνδυνος των συγκρούσεων αεροσκαφών στον αέρα είναι μια οριακά πιο πειστική εξήγηση. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι η πολιτική εναέρια κυκλοφορία, η οποία είναι ήδη καλά ρυθμισμένη στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας (καθένας με μια σύνδεση στο Internet μπορεί να την παρακολουθήσει σε πραγματικό χρόνο [8]). Αντίθετα, είναι οι στρατιωτικές πτήσεις, όπως αποδείχθηκε το 2001 όταν ένα EP-3 του αμερικανικού Ναυτικού συγκρούστηκε με ένα μαχητικό F-8 του κινεζικού Ναυτικού [9] πάνω από την Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Στην περίπτωση των στρατιωτικών πτήσεων, ο κίνδυνος της σύγκρουσης στον αέρα προέρχεται κυρίως από αντικρουόμενες αντιλήψεις για τα δικαιώματα υπερπτήσεων. Οι περισσότερες χώρες επιμένουν ότι ένοπλες δυνάμεις τους έχουν το δικαίωμα να πετάνε ελεύθερα στον διεθνή εναέριο χώρο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες το επιτρέπουν αυτό, ακόμη και μέσα στην ίδια τους την ADIZ, με την επιφύλαξη μιας ενδεχόμενης παρακολούθησης. Αντιθέτως, η Κίνα και ένας μικρός αριθμός από άλλες χώρες με τις ίδιες αντιλήψεις, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας [10], επιμένουν ότι ένα παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να ρυθμίζει τουλάχιστον κάποια στρατιωτική κυκλοφορία στον εναέριο χώρο πάνω από την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) - την θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται 200 μίλια από τις ακτές της, επί της οποίας έχει ειδικά δικαιώματα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης πόρων. Αυτή η διαφορά απόψεων οδήγησε απ’ ευθείας στο περιστατικό με το EP-3: ο πιλότος που εγκλώβισε το αμερικανικό αεροπλάνο θεώρησε ως εξαίρεση την παρουσία του στην κινεζική ΑΟΖ και στην διαδικασία τής προσπάθειας να τρομάξει τον Αμερικανό πιλότο χτύπησε τα φτερά τού αεροσκάφους. Καθώς η ανακήρυξη μιας ADIZ θέτει ακόμα μεγαλύτερη πίεση στην Κίνα να παρακολουθεί ξένες στρατιωτικές πτήσεις, στην πραγματικότητα αυξάνει τον κίνδυνο των τέτοιων ατυχημάτων.

Είναι προφανές ότι η κινεζική ADIZ δεν έχει καμία προοπτική να αυξήσει την διαφάνεια, την προβλεψιμότητα ή την στρατηγική σταθερότητας. Οδήγησε σε σύγχυση μεταξύ των εμπορικών αεροπορικών εταιρειών [11] και την επιδεικτική μη συμμόρφωση από τον αμερικανικό, τον ιαπωνικό [12] και τον νοτιοκορεατικό [13] στρατό. Καθώς η κινεζική ADIZ επικαλύπτει εκείνη της Ιαπωνίας, υπάρχει τώρα μια πολύ απτή πιθανότητα ότι ένα αεροπλάνο στην περιοχή θα μπορούσε να λάβει αντικρουόμενες οδηγίες και να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα κινεζικό και ιαπωνικό εγκλωβισμό. Από την άποψη της ασφάλειας και της προστασίας, η ανακοίνωση της Κίνας καθιστά σαφώς τα πράγματα χειρότερα, όχι καλύτερα.

Η κοινή πεποίθηση, που δεν είναι λιγότερο σοφή όταν είναι κοινή, είναι ότι η Κίνα κήρυξε την ADIZ πιστεύοντας ότι αυτό θα την βοηθήσει στην διένεξή της με την Ιαπωνία για τα νησιά Σενκάκου (Ντιαόγιου). Οι Κινέζοι ηγέτες μπορεί να πίστεψαν κάτι τέτοιο για καναδυό λόγους: πρώτον, πίστεψαν ότι μια ανακήρυξη ADIZ σηματοδοτεί ή παρέχει κυριαρχικά δικαιώματα. Ή, δεύτερον, πίστεψαν ότι η κήρυξη μιας ADIZ που θα καλύπτει τα διαμφισβητούμενα νησιά θα ενισχύσει την διαπραγματευτική τους θέση. Το πρώτο είναι αποδεδειγμένα λάθος. Αν αυτό όντως πίστευαν, θα πρέπει να απολύσουν αμέσως τους διεθνείς δικηγόρους τους. Η δεύτερη πεποίθηση θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνο αν γίνονταν διαπραγματεύσεις και αν η Ουάσιγκτον και το Τόκιο θα μπορούσαν να πτοηθούν. Αυτό έχει επίσης αποδειχθεί καταφανώς λάθος, και αν αυτό είχαν στο μυαλό τους, θα πρέπει να απολύσουν τους πολιτικούς τους αναλυτές.

Είναι προφανές ότι η Κίνα δεν υπολόγισε σωστά. Αλλά η Κίνα δεν είναι η μόνη χώρα που βρίσκεται τώρα σε χειρότερη κατάσταση, ως αποτέλεσμα. Η Ανατολική Ασία έχει γίνει ξαφνικά πιο επικίνδυνο μέρος.

Δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε την Κίνα θα υπαναχωρήσει μονομερώς για την ADIZ της. Αυτό θα ήταν μια μεγάλη ντροπή και για τον κινεζικό στρατό και για το καθεστώς, τόσο διεθνώς όσο και σε εγχώριο επίπεδο. Αλλά η κραυγαλέα μη συμμόρφωση αποτελεί επίσης μια δυσάρεστη απώλεια γοήτρου για το Πεκίνο. Ενισχύει επίσης τις κινεζικές παρανοήσεις σχετικά με τις νομικές συνέπειες μιας ADIZ. Το ίδιο κάνει και η «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» επέκταση της Νοτιοκορεατικής [14] Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας, η οποία το μόνο που θα κάνει είναι να αυξήσει περαιτέρω τους κινδύνους τής ακούσιας αντιπαράθεσης. Με το να ακολουθήσουν μια σκληρή γραμμή, οι αντίπαλοι της Κίνας έχουν κάνει το Πεκίνο να δεσμευτεί ακόμη περισσότερο.

Μερικές φορές, όταν κάποιος προχωρά σε κάτι δυσάρεστο δημοσίως, το πιο έξυπνο πράγμα που έχει κάνει είναι να προσποιηθεί ότι δεν το αντιλήφθηκε. Βεβαίως, αυτό είναι πλέον κάπως δύσκολο. Η Σεούλ, το Τόκιο και η Ουάσινγκτον έχουν ήδη αντιδράσει. Αλλά μπορούν να εγκαταλείψουν το θέμα δημοσίως και να αρχίσουν ήσυχα να καθορίζουν κάποιους κανόνες διευθέτησης [15] με το Πεκίνο στο παρασκήνιο, που θα του επιτρέψει την διάσωση του γοήτρου του, ενώ επιχειρησιακά θα επιστρέψει στην προτέρα κατάσταση (status quo ante).

Η Κίνα είναι στο προσκήνιο έχοντας καθιερώσει μια Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους είναι στο προσκήνιο γιατί την απέρριψαν. Ας τελειώσει εκεί η δημόσια συζήτηση. Στο τέλος της ημέρας - όσο αφορά την εθνική κυριαρχία - όλα αποτελούν «πολύ κακό για το τίποτα» ούτως ή άλλως.

BY David A. Welch

sourche: http://www.foreignaffairs.gr/articles/69608/david-a-welch/ti-einai-i-zoni-anagnorisis-aeramynas?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140367/david-a-welch/whats-an-adiz