Που οδηγεί ο δρόμος μετά από το Βίλνιους

Η Ανατολική Εταιρική Σχέση της ΕΕ έχει μείνει πίσω. Ξεκίνησε το 2009 με τον δεδηλωμένο στόχο της δημιουργίας «των απαραίτητων συνθηκών για την επιτάχυνση της πολιτικής σύνδεσης και την περαιτέρω οικονομική ολοκλήρωση» μεταξύ της ΕΕ και των εταίρων της, όμως, από τους έξι εταίρους, ο ένας (Λευκορωσία) βρισκόταν ήδη υπό καθεστώς κυρώσεων της ΕΕ το 2009 και ένας άλλος (Αζερμπαϊτζάν) έχει δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον για τη συνεργασία - ιδίως εκείνες τις πτυχές που θα τον υποχρέωναν να βελτιώσει τους τομείς της διακυβέρνησης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Πλησιάζοντας τη Σύνοδο Κορυφής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης στο Βίλνιους στις 28 με 29 Νοέμβριου, η Αρμενία, η οποία ήταν λίγο πριν τη μονογραφή μιας συμφωνίας σύνδεσης με την ΕΕ, υπέκυψε στην πίεση της Ρωσίας, παγώνοντας τη σχέση της με την ΕΕ, καθώς συμφώνησε να ενταχθεί στην υπό ρωσική ηγεσία Τελωνειακή Ένωση και η Ουκρανία ανακοίνωσε ότι δεν θα υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης που είχε μονογραφηθεί τον Μάρτιο 2012. Επομένως μόνον η Γεωργία και η Μολδαβία συνεχίζουν τα συμμετέχουν ολόψυχα στην Ανατολική Εταιρική Σχέση.

Αντί να προσπαθεί να κρατήσει και τις έξι χώρες εταίρους σε ένα ενιαίο πλαίσιο, δεδομένου ότι όλο και περισσότερο επιλέγουν διαφορετικούς δρόμους, η ΕΕ θα έπρεπε να αποδεχθεί την πραγματικότητα και να πάψει να υποκρίνεται (όπως έκανε στη διακήρυξη της συνόδου κορυφής του Βίλνιους) ότι υπήρξε «σημαντική πρόοδος στη ... περαιτέρω προσέγγιση των Ανατολικοευρωπαίων εταίρων με την ΕΕ».

Το Αζερμπαϊτζάν και η Λευκορωσία δεν παρουσιάζουν κανένα σημάδι αλλαγής πορείας, οπότε η  Ευρώπη πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει τις εκεί οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες και τα περιφερειακά ή διασυνοριακά έργα από τα οποία ωφελούνται περισσότερο οι δημοκρατικοί τους γείτονες, αλλά τίποτε άλλο. Η Αρμενία, όντας εξαρτημένη από τη Ρωσία για την παροχή φυσικού αερίου, για την συντήρηση του γερασμένου πυρηνικού σταθμού ηλεκτρικής ενέργειας και για την ασφάλεια έναντι του Αζερμπαϊτζάν, προς το παρόν δεν διαθέτει  καμία εναλλακτική λύση, από το να κάνει το θέλημα της Μόσχας, αν και η ΕΕ θα πρέπει να κάνει ό,τι μπορεί για να κρατήσει ανοικτές τις μακροπρόθεσμες επιλογές της Αρμενίας.

Η Ουκρανία, μεγαλύτερη σε πληθυσμό από όλους τους άλλους μαζί πέντε εταίρους, έχει ένα άσχημο ιστορικό σε ό,τι αφορά τις μεταρρυθμίσεις, αλλά είναι πάρα πολύ σημαντική για να της γυρίσει την πλάτη η ΕΕ. Η χώρα στη σημερινή της κατάσταση μπορεί να μην αξίζει πολλά ως ένα γεωπολιτικό έπαθλο για την ΕΕ, αλλά μια μονίμως φτωχή και ασταθής Ουκρανία στα σύνορα της Ευρώπης θα είναι χειρότερη.

Την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, οι μεγάλες διαδηλώσεις υπέρ της ΕΕ συνεχίζονται στο Κίεβο, ενώ οι αρχές εξακολουθούν να προσπαθούν να δουν αν μπορούν να αποσπάσουν ελκυστικότερους όρους από τη Μόσχα ή τις Βρυξέλλες. Η μπάλα βρίσκεται τώρα στο γήπεδο του Yanukovych, αλλά η ΕΕ μπορεί να επηρεάσει το χτύπημα. 

Δικαιολογημένα, η ΕΕ έχει καταστήσει σαφές ότι εξακολουθεί να είναι έτοιμη να υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης, όταν η Ουκρανία πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις, περιλαμβανομένης της παύσης των πολιτικά υποκινούμενων διώξεων των ηγετών της αντιπολίτευσης. Ωστόσο η ΕΕ δεν έχει εξηγήσει επαρκώς τον αντίκτυπο και τις επιπτώσεις της συμφωνίας σύνδεσης στους Ουκρανούς, ιδίως στους ρωσόφωνους στα ανατολικά και νότια της χώρας. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής Barroso δήλωσε στα μέσα ενημέρωσης μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους ότι η συμφωνία θα ευνοήσει τους εξαγωγείς της Ουκρανίας, οι οποίοι θα πληρώνουν 500 εκατομμύρια Ευρώ ετησίως, λιγότερα, λόγω των περικοπών των εισαγωγικών δασμών της ΕΕ και πως μακροπρόθεσμα θα προσθέσει 6% στο ΑΕΠ της χώρας, αλλά η ΕΕ έχει κάνει ελάχιστα για να το διαφημίσει αυτό, ιδιαίτερα στην ρωσόφωνη ανατολική Ουκρανία. Μια εύκολη νίκη για την αντιπροσωπεία της ΕΕ στο Κίεβο θα ήταν η παροχή περισσότερων πληροφοριών στα ρωσικά: ένα εύχρηστο φυλλάδιο που εξηγεί τα βασικά σημεία της συμφωνίας σύνδεσης είναι σήμερα διαθέσιμο στην ιστοσελίδα της αντιπροσωπείας, αλλά μόνο στα Ουκρανικά.

Χωρίς αυτές τις πληροφορίες, πολλοί Ουκρανοί θα μπορούν να στηριχθούν μόνο στις παραπλανητικές ιστορίες τρόμου των ρωσικών μέσων μαζικής ενημέρωσης σχετικά με τον τρομερό αντίκτυπο που θα έχει η συμφωνία. Η ΕΕ θα πρέπει τουλάχιστον να εξασφαλίσει ότι οι Ουκρανοί είναι επαρκώς πληροφορημένοι, έτσι ώστε να μπορούν να σχηματίσουν τη δική τους άποψη σχετικά με το αν η ηγεσία τους λαμβάνει τις σωστές αποφάσεις για τη χώρα.

Όσο δελεαστικό και αν είναι για τους ηγέτες της ΕΕ να παραμερίσουν τη σημερινή κυβέρνηση της Ουκρανίας και τους ολιγάρχες υποστηρικτές της, θα πρέπει να εντείνουν την πολιτική τους εμπλοκή, αντί να αφήσουν τους Ρώσους ελεύθερους να απειλούν, να κολακεύουν και να δωροδοκούν την ουκρανική ελίτ. Ο πρώην Πρόεδρος της Πολωνίας Kwasniewski και τέως Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Cox επισκέφθηκε  το Κίεβο 27 φορές πριν από τη Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους με την εντολή να εξασφαλίσουν την απελευθέρωση της πρώην πρωθυπουργού και αντιπάλου του Yanukovych, YuliaTymoshenko. Αν και στο τέλος απέτυχαν, θα πρέπει να τους δοθεί μια διευρυμένη εντολή να χρησιμοποιήσουν τις σχέσεις τους με την κυβέρνηση και την αντιπολίτευση, ώστε η Ουκρανία να προχωρήσει στην υπογραφή της Συμφωνίας Σύνδεσης.

Οι Cox και Kwasniewski δεν πρέπει να είναι μόνοι σε αυτή την προσπάθεια. Αυτοί οι Υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ που ταξίδεψαν στο Κίεβο για τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Υπουργών του OSCE, στις 5 - 6 Δεκεμβρίου,  καλώς έπραξαν, αλλά εκείνοι που αφιέρωσαν χρόνο για να συναντηθούν  με την αντιπολίτευση, καθώς και την κυβέρνηση αξίζουν ακόμη μεγαλύτερου επαίνου. Οι ανωτάτου επιπέδου δυτικές επισκέψεις στο Κίεβο θα πρέπει να συνεχιστούν.  Το γεγονός ότι ο Yanukovych συμφώνησε με τον Barroso να φιλοξενήσει την Ύπατη Εκπρόσωπο της ΕΕ Catherine Ashton κατά την εβδομάδα της 9ης Δεκεμβρίου αποτελεί ένα θετικό βήμα.

Τώρα που η Γεωργία και η Μολδαβία έχουν γίνει οι πιο στενοί συνεργάτες της ΕΕ στην περιοχή, διατρέχουν τον κίνδυνο να αντιμετωπίσουν την οργή της Ρωσίας, ιδιαίτερα τώρα που οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του Σότσι έχουν δρομολογηθεί και οι ρωσικές αρχές δεν χρειάζεται πλέον να ανησυχούν για διεθνείς διαμαρτυρίες ή μποϊκοτάζ . Η Τιφλίδα και η Κισινάου θα χρειαστούν ευρωπαϊκή στήριξη. Η ΕΕ πρέπει να κινηθεί το ταχύτερο δυνατόν από την μονογραφή στην υπογραφή των συμφωνιών σύνδεσης με τις δύο χώρες (εκ των οποίων ουδεμία είναι πιθανόν να υπόκειται στις πολιτικές καθυστερήσεις  που επηρέασαν την Ουκρανία, της οποίας η συμφωνία μονογραφήθηκε τον Μάρτιο του 2012). Στη συνέχεια, θα πρέπει να είναι γενναιόδωρη στην προσωρινή εφαρμογή των συμφωνιών πριν αυτές επικυρωθούν από τα κράτη-μέλη της ΕΕ, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η Γεωργία και η Μολδαβία θα έχουν το συντομότερο, το μεγαλύτερο όφελος από τη συνεργασία τους.

Αυτό, ωστόσο, μπορεί να μην είναι αρκετό. Η Μολδαβία ιδίως φαίνεται πως είναι ευάλωτη στις ρωσικές πιέσεις. Εξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο και έχει μια ανεπίλυτη σύγκρουση με την αυτονομιστική περιοχή της Υπερδνειστερίας (όπου σταθμεύουν  ρωσικά στρατεύματα). Τα εμβάσματα από Μολδαβούς που εργάζονται στη Ρωσία αποτελούν σχεδόν το 10% του ΑΕΠ. Ο Ρώσος αναπληρωτής πρωθυπουργός Dmitry Rogozin, έχει ήδη προειδοποιήσει ότι η Μολδαβία μπορεί να παγώσει το χειμώνα και σύγκρινε την χώρα με μια αμαξοστοιχία που ταξιδεύει σε μια γραμμή με πολλές στροφές, η οποία μπορεί να «χάσει μερικά από τα βαγόνια της»  (π.χ. την Υπερδνειστερία), στο δρόμο προς τις Βρυξέλλες. Τον Οκτώβριο η Ρωσική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Μετανάστευσης απείλησε να απελάσει 190.000 Μολδαβούς που εργάζονται παράνομα στη Ρωσία. Τον Σεπτέμβριο, η Ρωσία απαγόρευσε τις εισαγωγές οίνου της Μολδαβίας για «λόγους υγείας», καταφέροντας ένα σοβαρό πλήγμα, δεδομένου ότι οι ετήσιες πωλήσεις κρασιού στη Ρωσία ανέρχονται σε περίπου 2% του ΑΕΠ της Μολδαβίας. Η εύθραυστη κυβέρνηση συνασπισμού των κομμάτων υπέρ της ΕΕ είναι αντιμέτωπη με εκλογές τον επόμενο χρόνο. Μια οικονομική κρίση η οποία θα μπορούσε να δικαιολογηθεί από την απόφαση της σημερινής κυβέρνησης να γυρίσει την πλάτη της στη Μόσχα μπορεί να βοηθήσει το φιλο-ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα να επιστρέψει στη εξουσία.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη προτείνει την αύξηση των ποσοστώσεων για την εξαγωγή οίνου της Μολδαβίας,  για να αντισταθμίσει την απώλεια της ρωσικής αγοράς. Ένας αγωγός φυσικού αερίου χτίζεται από τη Ρουμανία στη Μολδαβία (αλλά δεν θα είναι έτοιμος το χειμώνα). Η Επιτροπή προτείνει να δοθεί πρόσβαση χωρίς βίζα στην ζώνη Σένγκεν στους πολίτες της Μολδαβίας που κατέχουν βιομετρικά διαβατήρια. Αλλά η Μολδαβία, η οποία ήδη είναι η φτωχότερη χώρα στην Ευρώπη, θα χρειαστεί την οικονομική και πολιτική στήριξη για το εγγύς μέλλον για να υποστηρίξει την ευρωπαϊκή επιλογή της. Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, John Kerry έστειλε ένα θετικό μήνυμα με την επίσκεψή του στη Κισινάου στις 4 Δεκεμβρίου. Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Η Γεωργία είναι λιγότερο ευάλωτη, εν μέρει επειδή επαναπροσδιόρισε τις οικονομικές της σχέσεις με τη Ρωσία μετά τον μεταξύ τους πόλεμο το 2008. Ακόμα κι έτσι, τα εμβάσματα από τους Γεωργιανούς εργάτες στη Ρωσία αποτελούσαν μέχρι και το 4% του ΑΕΠ το 2012. Η Γεωργία χρειάζεται τρία πράγματα από την ΕΕ: συνεχή τεχνική και χρηματοδοτική βοήθεια, διπλωματική στήριξη στην ανεπίλυτη σύγκρουσή της με τη Ρωσία για τις αποσχισθείσες περιοχές της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας και, πάνω από όλα, συνεπή πολιτική δέσμευση.

Μετά από δέκα χρόνια διακυβέρνησης από τον ευμετάβλητο φιλοδυτικό MikheilSaakashvili, η Γεωργία έχει τώρα Πρόεδρο τον πολιτικά άπειρο Giorgi Margvelashvili. Ο Πρωθυπουργός Bidzina Ivanishvili παραιτήθηκε υπέρ του πιστού του υπολοχαγού, του 31 ετών Irakli Garibashvili (ο οποίος ως υπουργός Εσωτερικών ήταν υπεύθυνος  για τη σύλληψη πρώην ανώτερων στελεχών της  διοίκησης  του τότε προέδρου Saakashvili). Αν και η νέα κυβέρνηση επανέλαβε τη δέσμευσή της  στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, υπήρξαν επίσης ενδείξεις ότι θα μπορούσε να συνεχίσει το ξεκαθάρισμα λογαριασμών με τους πολιτικούς αντιπάλους της. Οι Δυτικοί  επισκέπτες πρέπει να ενθαρρύνουν τη συνέχιση της πολιτικής και οικονομικής μεταρρύθμισης, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα  στη νέα ηγεσία την επίδραση που είχαν οι πολιτικές διώξεις στην ευρωπαϊκή προοπτική της Ουκρανίας και στην εσωτερική της σταθερότητα.

Δεν αρκεί μόνον μια νέα οπτική της ΕΕ προς τους ανατολικούς εταίρους της, αλλά χρειάζεται επίσης μια ολοκληρωμένη και διορατική εξέταση της προσέγγισης της προς τη Ρωσία. Δεν πρέπει να υπάρχουν αυταπάτες ότι για να μπορέσει να δει η Ρωσία πως η Ανατολική Εταιρική Σχέση είναι ευεργετική για την ίδια, το μόνο που έχει να κάνει η ΕΕ είναι την εξηγήσει καλύτερα. Θα πρέπει να είναι σαφές από τώρα ότι ο Πρόεδρος Putin και η κυβέρνησή του έχουν αποφασίσει πως τα συμφέροντά τους εξυπηρετούνται καλύτερα από το να έχουν αδύναμα και εξαρτημένα αυταρχικά καθεστώτα ως γείτονες, παρά ευημερούσες και ανεξάρτητες δημοκρατίες.

Η ΕΕ θα πρέπει να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της στους τομείς της σταθερότητας και της ευημερίας στα σύνορά της, αν μη τι άλλο με την ανάληψη δράσης για την τήρηση των διεθνών εμπορικών κανόνων. Η Γεωργία, η Μολδαβία και η Ουκρανία είναι όλες μέλη του ΠΟΕ (όπως είναι η Ρωσία). Οι ρωσικές ενέργειες για το μπλοκάρισμα των εξαγωγών αγαθών της Ουκρανίας και της Μολδαβίας στη Ρωσία είναι σχεδόν βέβαιο ότι έρχονται σε αντίθεση με τους κανόνες του ΠΟΕ, οπότε οποιαδήποτε από τις δύο χώρες θα μπορούσε να επικαλεστεί το σύστημα επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ. Η ΕΕ θα έχει το δικαίωμα να αυτοανακηρυχθεί ως τρίτο μέρος σε μια τέτοια διαφορά, και να υποβάλει τις παρατηρήσεις της στους πίνακες επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ για την υποστήριξη των γειτόνων της. Εάν η Ανατολική Εταιρική Σχέση δεν μπορεί πλέον να είναι «win-win-win» για την ΕΕ, τους εταίρους της και τη Ρωσία, τότε τουλάχιστον θα πρέπει να είναι «win-win» για την ΕΕ, τη Γεωργία, τη Μολδαβία και (ελπίζουμε) την Ουκρανία.

Σε μακροπρόθεσμη βάση, ο καλύτερος τρόπος  σύνδεσης με την Ευρώπη των χωρών που είναι σοβαρές όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις, είναι να εξετάσει ξανά την προσφορά μιας σαφούς προοπτικής ένταξης, όσο μακρινή κι αν είναι αυτή. Υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν θα υπήρχε νόημα στην πραγματοποίηση αυτής της προσφοράς σε όλα τα έξι μέλη της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Ωστόσο, το άρθρο 49 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει ότι κάθε ευρωπαϊκό κράτος το οποίο σέβεται τις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου μπορεί να ζητήσει να γίνει μέλος της Ένωσης. Η Διακήρυξη της Συνόδου Κορυφής του Βίλνιους  απέφυγε την όποια αναφορά σε αυτό το άρθρο ή να περιγράψει τους ανατολικούς εταίρους ως ευρωπαϊκά κράτη, αλλά αναγνωρίζοντας «τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες και την ευρωπαϊκή επιλογή ορισμένων εταίρων». Εάν η ΕΕ αντιμετωπίζει ακόμα και τους πιο ανοιχτόμυαλους σε ό,τι αφορά στις μεταρρυθμίσεις και τους φιλοευρωπαϊστές  γείτονές της, ως κάτι λιγότερο από ευρωπαίους, τότε δεν αποτελεί έκπληξη να κάνει το ίδιο και η Ρωσία.

Του Ian Bond
 
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ:http://www.cer.org.uk/insights/eastern-partnership-road-vilnius-leads

ΑΠΟΔΟΣΗ:www.capital.gr