THE GLOBAL CHESSBOARD: Το βρώμικο χρήμα τής Τουρκίας

Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2014

Το βρώμικο χρήμα τής Τουρκίας

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, χρηματιστές, τραπεζίτες και επενδυτές περίμεναν με αγωνία να δουν εάν η Τουρκία, έχοντας περάσει ένα νόμο το 2013 για την παρεμπόδιση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, θα έβγαινε από την λίστα τής Ειδικής Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (Financial Action Task Force, FATF) για τις υψηλού κινδύνου και μη-συνεργάσιμες χώρες.

Χαρτονόμισμα 20 τουρκικών λιρών. (Murad Sezer / Courtesy Reuters)

Το αποτέλεσμα; Απογοητευτικό. Η Τουρκία θα παραμείνουν με άβολη συντροφιά στην «γκρίζα λίστα» των χωρών τις οποίες η FATF (το σώμα που ίδρυσε το G7 και το επιφόρτισε με την ανάπτυξη και την εφαρμογή των διεθνών προτύπων για την αντιμετώπιση της παράνομης χρηματοδότησης) θεωρεί ότι έχουν ελλείψεις στις προσπάθειές τους να καταπολεμήσουν το ξέπλυμα χρήματος και την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Το σώμα ανησυχούσε περισσότερο σχετικά με το αδύναμο πλαίσιο της Τουρκίας για τον εντοπισμό και το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων των τρομοκρατών - για παράδειγμα, ο ορισμός τής «χρηματοδότησης της τρομοκρατίας» είναι πολύ στενός και η διαδικασία δέσμευσης των περιουσιακών της στοιχείων είναι πολύ αργή - και παρότρυνε τους επενδυτές και άλλες χώρες να σκεφτούν δύο φορές πριν ενσκήψουν.

Για την Τουρκία, το πλήγμα τού να παραμείνει στην γκρίζα λίστα τής FATF, όπου είναι από το 2011, ήταν ακόμη πιο οδυνηρό διότι αμφότερες η Κένυα και η Τανζανία βγήκαν από αυτήν, λόγω της προόδου τους στην ουσιαστική εφαρμογή τού σχεδίου δράσης που έχει συμφωνηθεί με την FATF. Η Τουρκία ήλπιζε ότι, με το νέο νόμο και την πρόσφατη απόφαση για το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων των φυσικών και νομικών προσώπων που είναι γνωστό ότι έχουν δεσμούς με την αλ Κάιντα και τους Ταλιμπάν, θα αντιμετωπιζόταν με το ίδιο τρόπο. Δεν έγινε έτσι.

Σίγουρα, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι και χειρότερο. Πριν από την σύνοδο της FATF στα μέσα Φεβρουαρίου στο Παρίσι, υπήρχαν συζητήσεις περί υποβάθμισης του καθεστώτος τής Τουρκίας από γκρι σε σκούρο γκρι, μια κατάταξη που δεν συμπεριλαμβάνει για την ώρα άλλες χώρες και που είναι μόνο ένα επίπεδο πάνω από την κατηγορία στην οποία βρίσκονται το Ιράν και η Βόρεια Κορέα. Αυτό ήταν πάντοτε μάλλον απίθανο. Αλλά για ορισμένους, η ταυτόχρονη άνοδος της Κένυας και της Τανζανίας στην κατάταξη ήταν τόσο προσβλητική όσο και η ρητή υποβάθμιση της Τουρκίας – στο κάτω-κάτω, η οικονομία τής Τουρκίας, ο τραπεζικός της τομέας και η γεωπολιτική της επιρροή επισκιάζουν μακράν εκείνες της Κένυας και της Τανζανίας.

Αλλά, κατ’ αρχήν, πώς έφτασε η FATF να χαρακτηρίσει την Τουρκία, που είναι μέλος τού ΝΑΤΟ, ως υψηλού κινδύνου και μη-συνεργάσιμη; Και πώς μπορεί η Τουρκία ενδεχομένως να αντιμετωπίζει την προοπτική της ολίσθησης προς τον κόσμο τού οικονομική εγκλήματος;

Για να εκτιμήσει τις συνεχιζόμενες ανησυχίες τής FATF, κάποιος πρέπει να κοιτάξει ένα-δύο χρόνια πίσω. Το 2007, η FATF δημοσίευσε την τρίτη ετήσια αξιολόγηση της χώρας [1], η οποία ήταν μέλος με καλό κύρος στην ομάδα από το 1991. Ανάμεσα στα σημαντικότερα ευρήματά της ήταν το γεγονός ότι, δεδομένου του μεγέθους τής τουρκικής οικονομίας, οι τουρκικές τράπεζες ανέφεραν σχετικά λίγες ύποπτες συναλλαγές. Και η ευρύτερη τουρκική οικονομική κοινότητα δεν ανέφερε καμία. Επιπλέον, ο αριθμός των διαπιστωμένων παραβιάσεων και καταδικαστικών αποφάσεων ήταν χαμηλός. Η FATF διαπίστωσε επίσης να λείπουν τουρκικά προληπτικά μέτρα.

Κατά το 2010, απογοητευμένη από την αποτυχία τής Τουρκίας να αντιδράσει στην προηγούμενη έκθεση, η FATF επανέλαβε τις ανησυχίες της. Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία είχε βελτιώσει το καθεστώς κατά του ξεπλύματος χρήματος και της καταπολέμησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, η έκθεση σημείωνε ότι παρέμεναν ορισμένες «στρατηγικές ελλείψεις [2]». Δηλαδή, η Τουρκία ούτε είχε ποινικοποιήσει επαρκώς την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, ούτε είχε εφαρμόσει ένα κατάλληλο πλαίσιο για τον εντοπισμό και το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων των τρομοκρατών, τα δύο πρότυπα που η FATF θεωρεί ως βασικά προαπαιτούμενα. Παραλείποντας να αντιμετωπίσει τα προβλήματα αυτά, η Τουρκία πιθανώς εξέθετε ξένες τράπεζες και επενδυτές στο να συνδέονται με την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.

Κατά την διάρκεια των επόμενων 18 μηνών, η FATF επανέλαβε τις συμβουλές της ότι η Τουρκία θα πρέπει να βελτιώσει την εφαρμογή των δυο βασικών προαπαιτούμενων, και αποθαρρυνόταν όλο και περισσότερο από την έλλειψη αποφασιστικότητας της Τουρκίας. Ήταν το 2011 όταν το σώμα πρόσθεσε την Τουρκία στην γκρίζα λίστα [3] των χωρών εκείνων που δεν είχαν σημειώσει επαρκή επανορθωτική πρόοδο, συμπεριλαμβανομένων της Βολιβίας, της Αιθιοπίας, της Κένυας, της Μιανμάρ (επίσης γνωστή ως Βιρμανία, η οποία την εποχή εκείνη εξακολουθούσε να κυβερνάται από μια στρατιωτική χούντα και υπόκειτο σε διεθνείς κυρώσεις), της Σρι Λάνκα και της Συρίας. Με την τοποθέτηση της Τουρκίας σε αυτή την λίστα, η FATF εφιστούσε ακόμη περισσότερο την προσοχή στους κινδύνους [4], κατά την άποψή της, των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών με την χώρα και το τραπεζικό της σύστημα, ιδιαίτερα στο ότι οι συναλλαγές θα μπορούσαν να φθάσουν στην διευκόλυνση της παράνομης χρηματοδότησης και να οδηγήσουν σε διεθνείς κυρώσεις.

Η Τουρκία διολίσθησε περαιτέρω τον Ιούνιο του 2012, όταν η FATF ζήτησε ρητά από την χώρα να θεσπίσει «κατάλληλη αντιτρομοκρατική νομοθεσία για τις χρηματοδοτήσεις», σημειώνοντας ότι, εάν η Τουρκία δεν κάνει επαρκή πρόοδο ως την επόμενη συνεδρίαση τον Οκτώβριο του 2012, η FATF θα καλέσει τα μέλη της «να εφαρμόσουν αντίμετρα» [5] στις συναλλαγές τους με την Τουρκία. Αυτό θα περιόριζε πιθανόν τις επενδύσεις στο εσωτερικό όπως και την πρόσβαση της Τουρκίας στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η απειλή δεν ήταν άσφαιρη: Τον Οκτώβριο του 2012, η FATF ανακοίνωσε ότι οι χώρες που συναλλάσσονται με την Τουρκία θα πρέπει να λάβουν άμεσα μέτρα «ανάλογα προς τους κινδύνους που απορρέουν από τις ελλείψεις που σχετίζονται με την Τουρκία» [6]. Εξέδωσε επίσης ένα τελεσίγραφο ότι η Τουρκία θα πρέπει να αποκλειστεί από την FATF τον Φεβρουάριο του 2013, αν δεν συμμορφωθεί. Με τη σειρά τους, διάφορες οικονομικές ρυθμιστικές Αρχές, συμπεριλαμβανομένων των FinCEN (Financial Crimes Reporting Network) του Υπουργείου Οικονομικών των Η.Π.Α., κυκλοφόρησαν συμβουλευτικές προειδοποιήσεις [7] σηματοδοτώντας τις οδηγίες τής FATF.

Μόλις μια εβδομάδα πριν λήξει η προθεσμία τής FATF, η τουρκική κυβέρνηση θέσπισε ένα νέο νόμο για την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Αντιμετώπισε πολλές από τις ελλείψεις που είχε εντοπίσει η FATF χρόνια νωρίτερα, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας τής νομικής βάσης για την δέσμευση των περιουσιακών στοιχείων των τρομοκρατών. Η νομοθεσία δεν ήρθε ούτε μια στιγμή νωρίτερα από το τελικό όριο. Όπως έγραψε η Fitch, ο οίκος αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας [8], μετά την υπογραφή του νέου νόμου, ο αποκλεισμός από την FATF «θα μπορούσε να δημιουργήσει εμπόδια στην πρόσβαση στις χρηματαγορές τουρκικές οντότητες ... [και] αυξημένη ευπάθεια της Τουρκίας σε ένα εξωτερικό χρηματοδότικό σοκ». (Φυσικά, μόλις εβδομάδες πριν, η Fitch είχε αναβαθμίσει το δημόσιο χρέος τής Τουρκίας στην κατηγορία των επενδύσεων, μετά από σχεδόν 20 χρόνια που έκρινε το τουρκικό χρέος ως υποεπενδυτικού επιπέδου).

Οποιαδήποτε διαταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές τής Τουρκίας θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για την χώρα υπό το φως της απόφασης της Federal Reserve των ΗΠΑ να επιβραδύνει το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων, κάτι που αποφασίστηκε λίγους μήνες αργότερα. Η απόφαση αυτή της Fed έχει ασκήσει πίεση στις οικονομίες που εξαρτώνται από ξένο συνάλλαγμα και έκανε τις χρηματοπιστωτικές αγορές ολοένα και πιο ασταθείς. Εάν η Τουρκία είχε χάσει την υποστήριξη της FATF, πολλοί επενδυτές πιθανόν θα έφευγαν σε αναζήτηση πιο σταθερών ευκαιριών. Επιπλέον, οι τουρκικές τράπεζες θα είχαν δεχθεί ένα χτύπημα, διότι η ένταξη στην σκούρα γκρι λίστα θα είχε οδηγήσει σε σοβαρούς περιορισμούς στις συναλλαγές με ευρωπαϊκές και αμερικανικές τράπεζες.

ΕΝΑ ΑΝΗΣΥΧΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ

Η Τουρκία μπορεί να απέφυγε να υποβαθμιστεί ή να αποκλειστεί από την FATF, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται σε μια ανησυχητική κατάσταση. Η εσωτερική πολιτική τής χώρας είναι σε αναταραχή. Και η FATF συνεχίζει να προβάλλει τις ανησυχίες της. Όπως έχει δείξει το σώμα, άλλωστε, δεν φοβάται να χρησιμοποιήσει κύρος του και την επιρροή του για να επιβάλει καλύτερες πρακτικές.

Η Τουρκία θα έπρεπε να περιμένει ότι το καθεστώς της για την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας θα παρέμενε κάτω από έντονο διεθνή έλεγχο. Η θέση τής χώρας τής επιτρέπει να είναι ένα σταυροδρόμι για τους ανθρώπους και το εμπόριο. Η Τουρκία, ένα μέλος του ΝΑΤΟ και κάποτε υποψήφια για την ΕΕ, είναι σε θέση να διαδραματίσει υπερμεγέθη γεωπολιτικό ρόλο. Ωστόσο, η θέση της την καθιστά επίσης ευάλωτη. Τα σύνορά της με την Συρία και το Ιράν είναι ελκυστικές διαδρομές μέσω των οποίων μπορούν να παρακαμφθούν οι κυρώσεις για το Ιράν και για να παρασχεθούν υλικά, χρήματα και μαχητές για την σύγκρουση στην Συρία. Πράγματι, κανένα πρόσφατο πολεμικό θέατρο δεν ήταν πιο εύκολο στο να ενταχθούν ξένοι από όσο εκείνο της Συρίας, χάρη στις διπλανές τουρκικές παγκόσμιων δυνατοτήτων και χαμηλού κόστους αεροπορικές υποδομές μεταφορών.

Η Τουρκία δεν μπορεί να κρυφτεί από τον έλεγχο. Θα πρέπει να συνεργαστεί πλήρως με τις διεθνείς κυρώσεις και πρότυπα. Το όνομα της Τουρκίας εξακολουθεί να συνδέεται πολύ συχνά με άτομα, ομάδες, και σχήματα - συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς και του λεγόμενου σχήματος «αέριο-για-χρυσό» το οποίο διευκόλυνε την παράκαμψη των κυρώσεων κατά του Ιράν [9] – που αντιμάχονται τα εν λόγω πρότυπα [10]. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ εντόπισε πρόσφατα μια σειρά από ιδιώτες και εταιρείες με συνδέσμους στο Ιράν, μερικές από τις οποίες έχουν έδρα στην Τουρκία. Η έκταση της συμμετοχής τής Άγκυρας στην αποδιάρθρωση των πράξεων αυτών θα προσδιορίσει την θέση της στην FATF και θα δείξει αν η Τουρκία συνεργάζεται με τους παγκόσμιους οικονομικούς στόχους.

Αυτό το έτος θα είναι αναμφίβολα δύσκολο για την Τουρκία, λόγω της εσωτερικής πολιτικής αναταραχής και της διεθνούς αστάθειας των αγορών. Μαζί με την Βραζιλία, την Ινδία, την Ινδονησία και τη Νότια Αφρική, οι σχολιαστές των αγορών έχουν αναγνωρίσει την Τουρκία ως μέλος της λεγόμενης ομάδας των «Εύθραυστων Πέντε» οικονομιών που πιστεύουν ότι διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω της απόφασης της Fed. Πράγματι, η τουρκική Κεντρική Τράπεζα έχει ήδη αναλάβει θεαματική δράση, αντιδημοφιλή κατά τον Τούρκο πρωθυπουργό Ταγίπ Ρετσέπ Ερντογάν [11], για την ενίσχυση της τουρκικής λίρας, η οποία έχει χάσει περίπου το 30% της αξίας της [12] έναντι του αμερικανικού δολαρίου ΗΠΑ μέσα στο 2013.

Αλλά το γεγονός ότι η Τουρκία παραμένει στην μη συνεργάσιμη και υψηλού κινδύνου κατηγορία τής FATF είναι το πιο ανησυχητικό σημείο απ’ όλα. Η απόφαση του στάτους κβο από την FATF θα τραυματίσει αναμφίβολα την τουρκική εθνική υπερηφάνεια και ίσως τροφοδοτήσει τις εγχώριες υποψίες περί κακόβουλων εξωγενών προθέσεων. Με ισχυρές ανέμους να πνέουν, όμως, η Τουρκία δύσκολα μπορεί να έχει την πολυτέλεια να χάσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.

BY Tom Keatinge

sourche: http://foreignaffairs.gr/articles/69703/tom-keatinge/to-bromiko-xrima-tis-toyrkias?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140970/tom-keatinge/turkeys-dirty...