THE GLOBAL CHESSBOARD: Σταθερό κράτος: Το καθεστώς τού Σίσι αρχίζει να παίρνει μορφή

Δευτέρα 7 Ιουλίου 2014

Σταθερό κράτος: Το καθεστώς τού Σίσι αρχίζει να παίρνει μορφή

Ένα χρόνο αφότου ο στρατός τής Αιγύπτου καθαίρεσε τον πρόεδρο Mohamed Morsi, ένα νέο καθεστώς αρχίζει επιτέλους να παίρνει μορφή. Επικεφαλής του είναι ο απόστρατος στρατάρχης Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, ο στρατιωτικός διοικητής που ανέτρεψε τον Morsi πέρυσι στις 3 Ιουλίου. Εξελέγη πρόεδρος με 97% των ψήφων στις εκλογές τού Μαΐου, οι οποίες, αν και πιθανότατα είναι τεχνικώς καθαρές, δύσκολα αποτελούσαν έναν πραγματικό διαγωνισμό. Στο κάτω-κάτω, τα πιο αποτελεσματικά αντιπολιτευτικά κινήματα είχαν ήδη συνθλιβεί.

Η αστυνομία ασφαλίζει έναν δρόμο στην διάρκεια των προεδρικών εκλογών τον Μάιο φέτος. (Mohamed Abd El Ghany / Courtesy Reuters)

Σε διάφορες ομιλίες και συνεντεύξεις, ο Σίσι περιέγραψε την αποστολή του ως την επιδιόρθωση μιας οικονομίας που καταστράφηκε από τρία χρόνια αναταραχής, την αποτροπή τής Μουσουλμανικής Αδελφότητας του Morsi από το να ξανασυγκροτηθεί, και την «αποκατάσταση του κύρους [1] τού αιγυπτιακού κράτους». Η τελευταία φράση είναι το κλειδί. Μέσα ενημέρωσης και αξιωματούχοι την έχουν χρησιμοποιήσει επανειλημμένα από το 2011 για να θρηνήσουν την λαϊκή περιφρόνηση των Αρχών: Ακτιβιστικές διαμαρτυρίες που έκλεισαν το Κάιρο μερικές φορές για ημέρες, αναταραχές των εργαζομένων, επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα, και μικροπωλητές που παραβιάζουν τα περιουσιακά στοιχεία τού κράτους. Μόνο ένα κράτος έτοιμο να ασκήσει εξουσία ανελέητα μπορεί να κρατήσει την Αίγυπτο σε κίνηση, πηγαίνει αυτή η λογική. «Αυτός που φοβάται δεν μπορεί να κυβερνήσει», δήλωσε ο Σίσι κατά την πρώτη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου [2]. «Δεν υπάρχει χώρος για τρεμάμενα χέρι». Ο στρατάρχης είπε αλλού [3] ότι η «πραγματική δημοκρατία» μπορεί να χρειαστεί να περιμένει 20 με 25 χρόνια, και ότι οι τουρίστες, ζωτικής σημασίας για την οικονομία, δεν θα έρχονταν ποτέ [4] σε μια χώρα με τέτοιες ανεξέλεγκτες διαδηλώσεις.

ΤΟ «ΥΨΗΛΟ» ΚΑΙ ΤΟ «ΧΑΜΗΛΟ ΚΡΑΤΟΣ»

Η ατζέντα τού Σίσι μπορεί να είναι να βάλει το τζίνι τού 2011 πάλι μέσα στο μπουκάλι, αλλά ξέρει ότι πρέπει να υιοθετήσει νέα εργαλεία και τακτικές. Ο πρώην πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ ήλεγχε την Αίγυπτο κατά κύριο λόγο μέσω της αστυνομίας και του κυβερνώντος Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος – αυτό που μπορεί να ονομάζεται «χαμηλό κράτος». Εν τω μεταξύ, ο στρατός και το δικαστικό σώμα παρέμεναν ένα «υψηλό κράτος», μένοντας κάπως μακριά από την κοινωνία. Η δουλειά τού χαμηλού κράτους ήταν να εξαναγκάζει και να επιλέγει˙ Με την πάροδο του χρόνου, τόσο η αστυνομία όσο και το NDP ανέπτυξαν μια επάξια φήμη για διαφθορά. Αντίθετα, το υψηλό κράτος έμεινε σε απόσταση. Ο στρατός και τα δικαστήρια δεν αναμενόταν να διατυμπανίσουν στον λαό την πίστη τους στον Μουμπάρακ - ούτε έπρεπε κατ’ ανάγκην να τους αρέσει - αλλά η κυβέρνηση προστάτευσε το κύρος τους παρά ταύτα, όπως έκαναν και οι νόμοι που ουσιαστικά ποινικοποιούσαν την κριτική [5] στον στρατό [5 ] και το δικαστικό σώμα [6]. Μέχρι πρόσφατα, άλλωστε, η αντιπολίτευση ήταν περισσότερο από πρόθυμη να αποδείξει τα πατριωτικά διαπιστευτήριά της βάζοντας και τους δύο θεσμούς σε ένα βάθρο. Οι στρατηγοί και οι δικαστές ήταν ακόμα αξιοσέβαστοι όταν έπεσε ο Μουμπάρακ, διαχειριζόμενοι την μετάβαση μέχρι την εκλογή τού Morsi.

Ο Sisi έχει εξαλείψει την διάκριση μεταξύ της υψηλής και της χαμηλής κυβέρνησης, φέρνοντας τον στρατό και το δικαστικό σώμα απευθείας μέσα στο καθεστώς του, έτσι ώστε να μπορούν να δανείζουν το κύρος τους στο νέο σύστημα και να χρησιμοποιεί την υποτιθέμενη ακεραιότητά τους για να κρατήσει άλλους θεσμούς σε μια σειρά. Μετά την ανατροπή τού Morsi, ο Σίσι έχρισε τον Άντλι Μανσούρ, τον επικεφαλής τού Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου τής Αιγύπτου, ως προσωρινό Πρόεδρο. Από τότε, οι δικαστές, οι οποίοι υποτίθεται ότι είναι ανεξάρτητοι, εξήραν τον Σίσι και επιτέθηκαν στην Αδελφότητα. Όσο για τον στρατό, είναι απασχολημένος να διαχειρίζεται το μεγαλύτερο τμήμα τής εισερχόμενης χρηματοδοτικής στήριξης από τον Κόλπο. Μόνο ένα από τα σχέδιά του είναι μια σύμβαση 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων [7] με την κατασκευαστική εταιρεία Arabtec που έχει έδρα στο Ντουμπάι, για την οικοδόμηση ενός εκατομμυρίου κατοικιών για τους φτωχούς.

Παρά ορισμένες από τις αδέξιες τακτικές του, ο Σίσι προσπαθεί να αποφύγει την ετικέτα τού αντεπαναστάτη. Όσο κουρασμένοι κι αν είναι οι περισσότεροι Αιγύπτιοι από την αστάθεια, εξακολουθούν να είναι υπερήφανοι για το γεγονός ότι έριξαν έναν δικτάτορα. Ο Sisi ορκιζόταν σε κάθε ομιλία του ότι η προεδρία του θα είναι μια συνέχεια των δύο επαναστάσεων: Των διαδηλώσεων του 2011 που ανέτρεψαν τον Μουμπάρακ και εκείνων του 2013 που έθεσαν το σκηνικό για την δική του άνοδο. Για τους ακτιβιστές που οργάνωσαν τις διαδηλώσεις τής 25ης Ιανουαρίου, πολλοί από τους οποίους στήριξαν την ανατροπή τού Morsi αλλά έκτοτε έχουν στραφεί εναντίον τού Σίσι, αυτό είναι ένα απάνθρωπο αστείο: Η μετά την 3η Ιουλίου κυβέρνηση, προκειμένου να σταματήσει τις διαμαρτυρίες, φυλάκισε πολλούς από τους ηγέτες τους. Αλλά για ένα μεγάλο μέρος τού υπόλοιπου λαού, η διεκδίκηση του Σίσι να είναι ο κληρονόμος αυτής τής εξέγερσης δεν είναι τόσο παράξενη.

Για πολλούς, το καθοριστικό αμάρτημα του καθεστώτος τού Μουμπάρακ ήταν η περιστασιακή κατάχρηση εξουσίας από έναν άνθρωπο ο οποίος είχε κυβέρνησε την Αίγυπτο για 30 χρόνια: τα εκατομμύρια από τα δημόσια ταμεία που φέρεται να καταχράστηκε [8], οι μικρο-εγκληματίες που τοποθετήθηκαν έξω από τα εκλογικά κέντρα για να εξασφαλίσει στους συμμάχους του νίκη στις εκλογές, και η προώθηση του Γκαμάλ Μουμπάρακ, του γιού του, ως διάδοχό του. Πολλοί Αιγύπτιοι που ψήφισαν υπέρ των ισλαμιστών το 2011 αφότου έπεσε ο Μουμπάρακ περιγράφουν τις ελπίδες τους εκείνη την εποχή ότι «οι καλοί μουσουλμάνοι» θα αντισταθεί στους πειρασμούς τής εξουσίας. Όταν ο Morsi κακοδιαχειρίστηκε την οικονομία και απέτυχε να ανασχέσει την αναταραχή, τότε αποστράφηκαν την Αδελφότητα, μεταβιβάζοντας την πίστη τους σε έναν άνθρωπο ο οποίος κατανοεί το κράτος, αλλά εξακολουθεί να φαίνεται σχετικά καθαρός.

ΟΙ ΣΥΜΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ

Ίσως ως απάντηση σε αυτό το κοινό αίσθημα, ο Σίσι έχει παίξει αρκετά καλά τον ρόλο ενός ενάρετου ηγέτη, διατάζοντας τα μέλη τού υπουργικού του συμβουλίου να είναι στα γραφεία τους στις 7 κάθε πρωί, ηγούμενος σε έναν ποδηλατικό μαραθώνιο για να δημοσιοποιήσει το κόστος των επιδοτήσεων των καυσίμων, καθώς και κάνοντας μια εκστρατεία κατά της επιδημίας σεξουαλικών παρενοχλήσεων στην Αίγυπτο. Έχει υποσχεθεί το ήμισυ του εισοδήματός του [9] και της περιουσίας του στο κράτος. Πολλοί τον συγκρίνουν με έναν άλλο πρόεδρο, τον Γκαμάλ Αμπντέλ αλ-Νάσερ, ο οποίος, παρά τις αποτυχίες του, εξακολουθεί να αποτελεί στοργική ανάμνηση για την δήθεν αφοσίωσή του στους πολίτες και την προσωπική του ευθύτητα. Η εικόνα καθαρότητας του Σίσι ίσως δεν είναι εντελώς θεατρική. Όντως φαίνεται να στερείται την ροπή τού Μουμπάρακ προς τον αυτο-πλουτισμό και τον νεποτισμό. Για παράδειγμα, τα παιδιά του έχουν ακολουθήσει σταδιοδρομία στον στρατιωτικό τομέα και σε κρατικούς θεσμούς [10] και όχι στον ιδιωτικό τομέα, όπως του Μουμπάρακ.

Το χάρισμα του Σίσι μπορεί να διευκολύνει τα πρώτα του χρόνια στην εξουσία, αλλά τελικά η αξιοπιστία τού καθεστώτος εξαρτάται από το αν η νέα δομή τής εξουσίας μπορεί να φέρει τα οφέλη που πολλοί Αιγύπτιοι εξακολουθούν να περιμένουν: την ασφάλεια, τις κυβερνητικές υπηρεσίες και τις θέσεις εργασίας. Έχει υποσχεθεί [11] ότι οι Αιγύπτιοι θα δουν μια «καλύτερη ζωή» μέσα σε δύο χρόνια. Και παρά τις προσδοκίες τού πληθυσμού, όταν πρόκειται για την ανάπτυξη, η διαφθορά μπορεί να είναι το μικρότερο από τα προβλήματα της Αιγύπτου.

Αν ο Σίσι είναι σοβαρός σχετικά με τις επενδύσεις στα θεμέλια του κράτους, θα βρεθεί σύντομα αντιμέτωπος με την ιδιοτέλεια των δικών του συμμάχων. Οι μισθοί τού δημοσίου, οι επιδοτήσεις, και οι τόκοι επί του χρέους καταβροχθίζουν τον προϋπολογισμό [12]. Ο Σίσι έχει δείξει κάποια ετοιμότητα για την αντιμετώπιση των επιδοτήσεων, ιδιαίτερα στα καύσιμα. Αλλά οι μισθοί θα είναι πολύ πιο δύσκολο να μειωθούν. Στους κρατικούς φορείς έχει δοθεί μεγάλη αυτονομία υπό τον Μουμπάρακ, και σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν φθάσει ακόμα και να αρνηθούν να αποκαλύψουν τις δαπάνες τους στον κεντρικό ελεγκτή. Το κρατικό θησαυροφυλάκιο φέρει ένα βαρύ φορτίο από εκατοντάδες χιλιάδες χαμηλού επιπέδου δημοσίους υπαλλήλους και υψηλόβαθμους αξιωματούχους με φουσκωμένους μισθούς (ένας κορυφαίος αστυνομικός μπορεί να έχει εισόδημα πάνω από 300.000 δολάρια το χρόνο, λένε οι γνώστες τού Υπουργείου). Εν τω μεταξύ, το κράτος αναμένεται επίσης να παρέχει στους εργαζομένους υπηρεσίες που κυμαίνονται από κοινωνικές λέσχες μέχρι νοσοκομεία σε αθλητικές ομάδες. Μια περαιτέρω στρέβλωση στην οικονομία είναι τα πολλά πλεονεκτήματα που απολαμβάνουν οι κρατικοί θεσμοί, οι οποίοι λειτουργούν δικές τους εμπορικές επιχειρήσεις σε προστατευόμενους τομείς και έχουν προνομιακή πρόσβαση σε επιδοτούμενα καύσιμα. Και επειδή οι κρατικοί μισθοί καταβάλλονται σε λίρες, οι ισχυροί τής Αιγύπτου έχουν έννομο συμφέρον για την ενδυνάμωση του νομίσματος, ακόμη κι αν κοστίζει δισεκατομμύρια στο Υπουργείο Οικονομικών και υποσκάπτει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών.

Με την κατάρρευση του τουριστικού τομέα το 2011, χρειάστηκε παροχή βοήθειας πάνω από 20 δισεκατομμύρια δολάρια [13] από τους συμμάχους τής Αιγύπτου στον Κόλπο, για να κρατηθεί η οικονομία στην ζωή. Ο Σίσι έχει μάλλον δίκιο στην εκτίμησή του ότι ο τουρισμός θα ανακάμψει μόνο όταν υπάρχει μια αντίληψη σταθερότητας. Παρά το γεγονός ότι μιλά για σκληρή πάταξη των διαδηλώσεων και της τρομοκρατίας, ίσως να μην έχει τα εργαλεία για να κάνει τα λόγια του πράξη. Η αστυνομία μαζεύτηκε στα αστυνομικά τμήματα μετά την ήττα της στις μάχες των δρόμων στην εξέγερση το 2011, και οι απαγωγές, οι κλοπές αυτοκινήτων και το βίαιο έγκλημα αυξήθηκαν. Ήταν ανοιχτά ανυπότακτοι στον Morsi. Αλλά ακόμη και υπό τον Σίσι, τον οποίο υποστηρίζουν και ο οποίος τους στηρίζει πολιτικά, εξακολουθούν να μην έχουν καμία διάθεση να προσπαθήσουν. Η αστυνομία εγκατέλειψε πολλά από τα φυλάκια της στο κύμα βίας που ξέσπασε από την αποπομπή τού Μόρσι, και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έχει επιστρέψει, αφήνοντας κοινότητες – συμπεριλαμβανομένου ενός προαστίου αρκετών εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων σε απόσταση 20 λεπτών με τα πόδια από το κέντρο τού Καΐρου - υπό ισλαμιστική κυριαρχία. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, οι υπηρεσίες ασφαλείας μπορεί πιθανώς να αντέξουν να αφήσουν αυτούς τους θύλακες ακυβέρνητους. Η Αδελφότητα περιορίστηκε κυρίως σε διαδηλώσεις, οι οποίες γενικά είναι ειρηνικές. (Μερικοί ριζοσπάστες, όμως, έχουν πραγματοποιήσει δεκάδες βομβιστικές και άλλες επιθέσεις κατά της αστυνομίας, κυρίως στο Κάιρο, ενδεχομένως σε συντονισμό με τζιχαντιστές αντάρτες στην περιοχή τού Σινά). Οι θανάσιμες συγκρούσεις έχουν μειωθεί τους τελευταίους μήνες, αλλά αν η πολιτική βία φουντώσει και πάλι, υπάρχουν πολλά δυνητικά ασφαλή καταφύγια για τους μαχητές.

Η ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ

Εκτός από αυτά τα μειονεκτήματα, επίσης ο Σίσι δεν έχει ένα κυβερνών κόμμα - ένα βασικό κανάλι μέσω του οποίου το καθεστώς Μουμπάρακ κατένειμε πόρους, αξιολογούσε τοπικές αδικίες και παρακολουθούσε την ύπαιθρο. Ο πρόεδρος ίσως απλά να είναι απρόθυμος να προσδιορίσει οποιαδήποτε τέτοια βάση ισχύος. Το NDP χρησίμευσε ως όχημα για τον καιροσκοπισμό και την διαφθορά, και κάθε θεσμικό όργανο που μοιάζει με διάδοχό του θα μπορούσε εύκολα να ξινίσει πολλούς για την νέα τάξη πραγμάτων. Αλλά, η κάτω τού αναμενομένου προσέλευση στις προεδρικές εκλογές ίσως να έχει πείσει τον Σίσι ότι δεν είναι τόσο δημοφιλής όσο αρχικά σκεπτόταν, και ότι ως εκ τούτου χρειάζεται πολιτικά εργαλεία. Αρκετά κόμματα φιλοδοξούν να αναλάβουν τον μανδύα τού NDP, αλλά ο Σίσι ίσως βρει περισσότερο της αρεσκείας του έναν συνασπισμό. Κατά την διάρκεια των τελευταίων δύο μηνών, ο Murad Muwafi, ο πρώην επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών, και ο Αμρ Μούσα, ο πρώην επικεφαλής τού Αραβικού Συνδέσμου, προσπάθησαν ανεπιτυχώς να δημιουργήσουν έναν συνασπισμό κομμάτων τής αντιπολίτευσης για να στηρίξουν τον Σίσι. Όμως, αυτές οι συνομιλίες απέτυχαν, και τα κόμματα είναι πλέον ετοιμοπόλεμα για έναν εκλογικό νόμο που, σύμφωνα με τους επικριτές τού Σίσι, ευνοεί τους υποψηφίους ανάλογα με την περιοχή αντί για τις κομματικές λίστες, γέρνοντας την ζυγαριά προς τους τοπικούς μεσίτες τής εξουσίας που έφτιαξαν μεγάλο μέρος τού NDP.

Αν το «υψηλό κράτος» στην Αίγυπτο συνεχίζει να έχει άμεσο ρόλο στην κυβέρνηση, το κύρος του θα διαβρωθεί. Ο στρατός μπορεί να έχει δισεκατομμύρια δολάρια για να διοχετεύσει προς λαϊκίστικα αναπτυξιακά έργα, αλλά δεν είναι ο πιο σωστός επενδυτής. Τον Φεβρουάριο, ένας στρατιωτικός γιατρός ανακοίνωσε σε ένα κατάμεστο συνέδριο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας τής χώρας, ότι ο στρατός είχε εφεύρει συσκευές [14] που θα μπορούσαν να ανιχνεύσουν και να θεραπεύσουν τον ιό HIV/AIDS και την ηπατίτιδα C, προκαλώντας εκτεταμένη χλεύη. Ο στρατός είχε προγραμματίσει να τις κυκλοφορήσει στην επέτειο των διαδηλώσεων της 30ης Ιουνίου, αλλά την τελευταία στιγμή ανακοίνωσε μια καθυστέρηση έξι μηνών. Όσα περισσότερα κάνει δημοσίως ο στρατός, τόσο πιο δύσκολα μπορεί να διατηρήσει μια εικόνα ικανότητας.

Εν τω μεταξύ, το δικαστικό σύστημα, τα τελευταία τρία χρόνια, σπατάλησε την φήμη του περί πολιτικής ουδετερότητας, την οποία είχε υπερασπιστεί ακόμη και υπό τον Μουμπάρακ. Πολύ πρόσφατα, το 2011, κοσμικοί ακτιβιστές στόχευσαν τους δικαστές για την αποτυχία τους να καταδικάσουν αστυνομικούς που κατηγορούνται για την δολοφονία διαδηλωτών. Η απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου το 2012 με την οποία διαλύθηκε το κοινοβούλιο στο οποίο κυριαρχούσε η Αδελφότητα και οι σύμμαχοί της, ανεξάρτητα από τις νομικές πτυχές της, έπεισε τους ισλαμιστές ότι οι δικαστές στόχευαν να ανατρέψουν την ατζέντα τους. Το δικαστικό σύστημα στο σύνολό του εξακολουθεί να προστατεύει με ζήλο την θεσμική ανεξαρτησία του, αλλά αυτή η εμμονή αναδεικνύει απλώς το πόσο δυσλειτουργικά και κομματικοποιημένα έχουν γίνει πολλά δικαστήρια. Το πιο κατάφωρο παράδειγμα είναι ένας διαβόητος δικαστής στο κυβερνείο τής Μίνια στην Άνω Αίγυπτο ο οποίος μοίρασε εκατοντάδες θανατικές ποινές φέτος την άνοιξη σε υπόπτους που κατηγορούνταν για επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα, ενώ τους αρνήθηκε υπεράσπιση και τους έβριζε [15] ως «δαίμονες» που κήρυτταν την εβραϊκή γραφή.

Η περίοδος του μέλιτος του Σίσι ίσως να είναι σύντομη. Έχει κληρονομήσει από τον Μουμπάρακ μια οικονομία που είναι απίθανο να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των πολιτών, και ο ίδιος δεν έχει το πλεονέκτημα του Μουμπάρακ να βρίσκεται 30 χρόνια στην εξουσία. Στα τελευταία χρόνια τού καθεστώτος Μουμπάρακ, φαινόταν αδιανόητο ότι η αντιπολίτευση θα μπορούσε ποτέ να τον ανατρέψει – ένα σκεπτικό που εξαφανίστηκε τον Ιανουάριο του 2011. Σε σύγκριση με τον προκάτοχό του, λοιπόν, ο Σίσι πατά σε πολύ πιο τρεμάμενο έδαφος. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Μουμπάρακ, ο Σίσι έχει την ενεργό υποστήριξη ενός μεγαλύτερου φάσματος κρατικών και ιδιωτικών θεσμών. Μπορεί πράγματι να πετύχει την αποκατάσταση της σταθερότητας. Αλλά αν αποτύχει, επειδή έχει εμπλέξει τους θεσμούς αυτούς στην δημιουργία τής δικής του νέας τάξης πραγμάτων, η κοινωνική αναταραχή που θα ξεσπάσει μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη από οτιδήποτε έχει δει μέχρι τώρα η Αίγυπτος.

Steve Negus

sourche: http://foreignaffairs.gr/articles/69865/steve-negus/stathero-kratos?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141618/steve-negus/steady-state