ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ TOY MEDVEDEV

Η ανακήρυξη του Dmitry Medvedev από τη Δούμα ως πρωθυπουργού στις 8 Μαΐου, μια μέρα μετά την ορκωμοσία του Vladimir Putin ως προέδρου, σηματοδότησε την ολοκλήρωση της πολυαναμενόμενης ανταλλαγής των ρόλων τους και μια νέα περίοδο στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης τετραετίας ήταν πολύ δύσκολο να διακρίνει κανείς ποιός ήταν υπεύθυνος για τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της μικτής εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Αναμφισβήτητα, όμως, ο Medvedev ανέπτυξε καλές σχέσεις με τους ξένους συνομιλητές του, οι οποίοι τον θεωρούν ως εκσυγχρονιστή.

Ο Medvedev ασπάστηκε την επιθυμία της Ουάσιγκτον για την αναθέρμανση των ρώσο-αμερικανικών σχέσεων, τροποποίησε την πολιτική της Ρωσίας έναντι του Ιράν (ακύρωσε την προγραμματισμένη πώληση των S-300 και ενέκρινε τις κυρώσεις του ΟΗΕ τον Ιούνιο του 2010), συμμετείχε στη σύνοδο του ΝΑΤΟ, στην Λισαβόνα, το 2010 και εξουσιοδότησε την αποχή της Ρωσίας από το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ σχετικά με τη Λιβύη, ανοίγοντας το δρόμο για την αποστολή του ΝΑΤΟ εκεί στις 31 Μαρτίου του 2011. Δεν αρκέστηκε, όμως, στο να ικανοποιεί τις επιθυμίες των ΗΠΑ, αφού έστειλε τα ρωσικά στρατεύματα στη Γεωργία τον Αύγουστο του 2008 για την στήριξη της αποσχισθείσας επαρχίας της Νότιας Οσετίας, και αργότερα αναγνώρισε τις Αμπχαζία και Νότια Οσετία ως ανεξάρτητα κράτη. Εξάλλου, το τέλος της προεδρικής του θητείας σημαδεύτηκε από την αντιπαράθεση του, τόσο με τη Δύση όσο και με τον Αραβικό Σύνδεσμο, σχετικά με την κρίση στη Συρία.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

Ο πόλεμος των 5 ημερών με τη Γεωργία ήρθε μόλις τρεις μήνες μετά την παράδοση της Ρωσικής προεδρίας στον Medvedev από τον Putin, ο οποίος προ πολλού είχε εισέλθει μια διαδικασία αντιπαράθεσης. Η Μόσχα θεωρεί, ότι η σύγκρουση με τη Γεωργία της επέτρεψε να διεκδίκηση το ρόλο της ως παγκόσμια δύναμη πρόθυμη να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της με στρατιωτική βία, απέτρεψε την περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ στο μετασοβιετικό χώρο, και υπηρέτησε ως αντίβαρο για το «επικίνδυνο προηγούμενο» ενός ανεξάρτητου Κοσσυφοπεδίου. Άλλωστε, προλείανε το έδαφος για την «επαναφορά» του δίπολου ΗΠΑ-Ρωσίας.

Ωστόσο, η απόφαση του Medvedev να αναγνωρίσει την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία, ως ανεξάρτητα κράτη, έχει αποδειχθεί σε διπλωματικό πρόβλημα. Η Ρωσία παραμένει απομονωμένη στο θέμα: μέχρι στιγμής, μόνο μια χούφτα χώρες – Νικαράγουα, Βενεζουέλα και μερικές μικρές νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού – τις έχουν αναγνωρίσει. Συνεπώς, ο πόλεμος στην πραγματικότητα ήταν το αποκορύφωμα της φθίνουσας επιρροής της Ρωσίας μεταξύ των ανεξάρτητων κρατών της Κοινοπολιτείας. Τα μέλη της τελευταίας θεώρησαν το συμβάν ως μια μονομερή απόπειρα αναθεώρησης των μετασοβιετικών συνόρων.

ΕΥΡΩ-ΑΤΛΑΝΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Ενώ ο ρόλος του Medvedev στον πόλεμο με τη Γεωργία εξακολουθεί να είναι αντικείμενο υπό συζήτηση, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ήταν αυτός που τον Ιούνιο του 2008 ξεκίνησε την Ρωσική πρόταση για μια ολοκληρωμένη συνθήκη ασφαλείας για την Ευρώπη, όπου αργότερα συμπεριέλαβε το σύνολο της ευρωατλαντικής περιοχής. Σχεδιασμένη ως νομική δεσμευτική συνέχεια της Συμφωνίας του Ελσίνκι το 197, η συνθήκη θα είναι ανοικτή σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες «ανεξαρτήτως συμμαχικών μπλοκ και άλλων συνασπισμών», και θα επιδιώκει να περιορίσει την ικανότητα των ΗΠΑ, μέσω του ΝΑΤΟ, να κυριαρχήσουν στο μηχανισμό ασφάλειας της Ευρώπης, ενώ παράλληλα θα βγάλει τη Ρωσία από το περιθώριο. Εντούτοις, η πρόταση Medvedev έχει επικριθεί ως ελλιπής. Μέχρι τη στιγμή όπου το Κρεμλίνο παρουσίασε ένα προσχέδιο συμφωνίας το Δεκέμβριο του 2009, η όλη διαδικασία είχε χάσει το κάθε ορμή. Μάλιστα, θεωρήθηκε από πολλούς Ευρωπαίους ως μια προσπάθεια της Ρωσίας να νομιμοποιήσει το Βέτο της σε όποια μελλοντική διεύρυνση του ΝΑΤΟ ή άλλων περιφερειακών ομάδων ασφαλείας στη γειτονιά της.

Για αρκετό καιρό, διαφαινόταν ότι η πρόταση Medvedev θα μπορούσε να αναζωογονηθεί μέσω του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ): ο περιφερειακός οργανισμός ασφάλειας των 56 κρατών-μελών, που πάσχιζε να επιβεβαιώσει τη σημασία του λόγω της αντίθεσης της Ρωσίας στις λειτουργίες του Γραφείου για τους Δημοκρατικούς Θεσμούς και τα Ανθρώπινα δικαιώματα, το οποίο λειτουργεί ως παρατηρητής εκλογικών διαδικασιών και υποστηρικτής δημοκρατικών θεσμών. Αρκετοί ευρωπαίοι ηγέτες συνέστησαν ότι οι προτάσεις Medvedev θα πρέπει να συζητηθούν στο πλαίσιο του ΟΑΣΕ. Ωστόσο, ο Οργανισμός δεν κατάφερε να επιτύχει την απαιτούμενη συναίνεση για την τη δημιουργία μιας νέας συνθήκης. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ακόμη και οι στενότεροι εταίροι της Ρωσίας γύρισαν τη πλάτη τους στην πρόταση Medvedev.

ΝΕΑ ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΕΞΟΠΛΙΣΜΩΝ (START)

Η άφιξη ενός νεαρού και φιλομεταρρυθμιστή  Ρώσου προέδρου, χωρίς παρελθόν στην KGB, δημιούργησε ένα ισχυρό πολιτικό σκεπτικό στην Ουάσιγκτον για επαναφορά των διμερών σχέσεων με τη Ρωσία, ιδιαίτερα στον απόηχο του πολέμου στη Γεωργία. Ο πρόεδρος Obama συνάντησε τον Medvedev  πάνω από δώδεκα φορές και οι δύο άντρες ανέπτυξαν μια πιο εποικοδομητική σχέση από οποιαδήποτε άλλη μεταξύ προέδρων ΗΠΑ-Ρωσίας μετά τον Ψυχρό πόλεμο, μακριά από το χαμηλό σημείο της σχέσης G. Bush- V. Putin.

Η υπογραφή τον Απρίλιο του 2010 της Νέας START  με τις ΗΠΑ, ήταν μια σημαντική στιγμή της προεδρίας Medvedev και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αποκατάσταση των διμερών σχέσεων των δύο χωρών. Ήρθε μόλις μερικές εβδομάδες πριν από την αναθεώρηση της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών το Μάιο του 2010, ενώ η νέα START παράλληλα άνοιξε το δρόμο για την επιτυχία των αλληλεπιδράσεων στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ το 2010 στη Λισσαβόνα, στην οποία συζητήθηκαν προτάσεις για τη συνεργασία Ρωσίας-ΝΑΤΟ για την πυραυλική ασπίδα άμυνας στην Ευρώπη.

Περαιτέρω ορόσημα της προεδρίας Medvedev, θα μπορούσαν να θεωρηθούν οι έγκριση της Ρωσίας στις κυρώσεις του ΟΗΕ προς το Ιράν τον Ιούνιο του 2010 και η εισδοχή της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου έπειτα από 18 χρόνια διαπραγματεύσεων.

Ωστόσο, ενώ η νέα START θα πρέπει να επιβιώσει της αλλαγής ρόλων Putin-Medvedev, οι προοπτικές για συνεργασία στην πυραυλική ασπίδα φαντάζουν ολοένα και πιο αρνητικές. Αν και η συνέχιση της τακτικής medvedev στο πνεύμα της επαναδιαπραγμάτευσης εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Putin το ζήτημα της πυραυλικής άμυνας επανεμφανίζεται ως πηγή εντάσεων μεταξύ Ρωσίας-ΗΠΑ, και του ΝΑΤΟ στο σύνολο του. Ημέρες πριν την ορκωμοσία του Putin, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας διοργάνωσε μία υψηλού προφίλ διεθνή διάσκεψη, παρουσιάζοντας το Ευρωπαϊκό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας ως απειλή για την πυρηνική αποτρεπτική ικανότητα της Ρωσίας και απειλεί για προληπτικές επιθέσεις εναντίον εγκαταστάσεων σε Πολωνία και Ρουμανία.

ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΣΙΑ

Κάποιοι Ρώσοι σχολιαστές υποστηρίζουν ότι βασικό στοιχείο της κληρονομίας Medvedev αποτελεί ο αναπροσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας προς την Ασία. Μπορεί να μην ήταν στο αρχικό του σχέδιο, αλλά η παγκόσμια οικονομική κρίση και η άνοδος της Κίνας, κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη για τη Μόσχα να στραφεί προς ανατολάς για νέες ευκαιρίες, ακόμη και αν αντιλαμβάνεται τις νέες προκλήσεις και απειλές. Ο Medvedev πραγματοποίησε πολυάριθμες επισκέψεις στην Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία, και έγινε ο πρώτος Ρώσος πρόεδρος που επισκέφθηκε τα νησιά Kuril, τα οποία αποτελούν αντικείμενο εδαφικής διαμάχης με την Ιαπωνία.

Παρ’ όλα αυτά, από τα 129 ταξίδια του Ρώσου προέδρου στο εξωτερικό, η Ευρωατλαντική περιοχή κυριάρχησε στη λίστα των προορισμών του. Παρά τις πολλές του επισκέψεις ο Medvedev δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι πέτυχε σημαντική βελτίωση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας, κυρίως λόγω της ενασχόλησης της Ευρώπης με τη δική της οικονομική κρίση. Η Ρώσο-Ευρωπαϊκή «εταιρική σχέση για τον εκσυγχρονισμό» από κοινού με την ατζέντα του για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, ήταν μεν βαριά στα λόγια, αλλά χωρίς ουσία.

Από την πλευρά του ο Putin φαίνεται πιθανό να στρέψει τις προτεραιότητες του μακριά από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπου η επιστροφή του στην προεδρία έλαβε χλιαρή υποδοχή. Η πρώτη επίσκεψη του μετά την επανεκλογή του στο προεδρικό αξίωμα ήταν στην Κίνα, ενώ δεν θα παρέστη ο ίδιος στη σύνοδο των G8 που φιλοξενήθηκε από τον Obama στο Καμπ Ντέιβιντ στις 18-19 του μηνός, λόγω υποχρεώσεων του σχετικά με την ολοκλήρωση του υπουργικού του συμβουλίου.           

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Ο Medvedev αναζωογόνησε τη συμμετοχή της Ρωσίας στους G8 και σε άλλους διεθνείς ομίλους. Έδωσε μεγάλη προσοχή στο σύνολο των αναδυόμενων χωρών, γνωστών ως BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική), πιέζοντας στην κατεύθυνση  της δημιουργίας μιας πολιτικής ομάδας με τακτικές συνόδους κορυφής και προσπάθειες συντονισμένης πολιτικής.

 Αν και η υποστήριξη της Ρωσίας στις κυρώσεις κατά του Ιράν και η αποχή της από τη Λιβύη βελτίωσαν την εικόνα της στο εξωτερικό, στο εσωτερικό αυτές οι κινήσεις δεν απέδωσαν – πολλοί Ρώσοι αγανάκτησαν με την επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη και την ανατροπή του Καντάφι. Πράγματι, η ρωσική ηγεσία θεωρεί ότι το ΝΑΤΟ υπερέβη την εντολή του ψηφίσματος του ΟΗΕ με την αποκαθήλωση του Καντάφι. Επομένως, θα ήταν εξαιρετικά απίθανο η Μόσχα να επιτρέψει την επανάληψη του σεναρίου της Λιβύης στην Συρία ( αν και η Δύση για την ώρα δεν επιθυμεί μια τέτοια επέμβαση). Ρωσία και Κίνα από κοινού έθεσαν Βέτο στα ψηφίσματα του ΟΗΕ που ζητούν την καθαίρεση από την εξουσία του Σύρου προέδρου Bashar al-Assad. Για τη Μόσχα ήταν πολύ σημαντικό να μην υποστηρίξει ένα ψήφισμα του ΟΗΕ που θα έδινε στη Δύση νομική κάλυψη για να ανατρέψει τον Assad, ή θα έθετε τις προϋποθέσεις – όπως η απομάκρυνση του Assad – στις διαπραγματεύσεις εντός Συρίας. Ωστόσο, το Βέτο της Ρωσίας υπονόμευσε τη φήμη της όχι μονό στην γειτονιά των Αράβων, αλλά και ανάμεσα σε μερικούς παραδοσιακούς της συμμάχους στον Αραβικό σύνδεσμο, καθώς και στην Τουρκία.

Παρά τη ρητορική του Medvedev και τις περιορισμένες προσπάθειες για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, ήταν αξιοσημείωτο ότι το γεγονός της Αραβικής άνοιξης του 2011 πέρασε αψήφιστα από το ρωσικό πολιτικό κατεστημένο. Πεπεισμένοι ότι οι αραβικές εξεγέρσεις είχαν ενορχηστρωθεί από εξωτερικούς παράγοντες – σε συνάρτηση με τις αντίστοιχες «έγχρωμες επαναστάσεις» σε Γεωργία και Ουκρανία – οι Ρώσοι ιθύνοντες δεν κατάφεραν να προβλέψουν ότι η επιστροφή του Putin, για Τρίτη φορά στην προεδρία της χώρας, θα ενθάρρυνε τις διαμαρτυρίες μεταξύ της ρωσικής μεσαίας τάξης.

Χώρες στην παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της Ρωσίας έχουν καταλάβει μεγάλο κομμάτι της ατζέντας του Putin με στόχο την ανανέωση της προσοχής. Μερικά βήματα προς την κατεύθυνση αυτή  έγιναν στη διάρκεια της προεδρίας Medvedev: τελωνιακή ένωση με τη Λευκορωσία και το Καζακστάν και σύσταση θεσμικών οργάνων για την προώθηση κοινού ευρασιατικού οικονομικού χώρου. Αλλά ο Putin σηματοδότησε μια πιο φιλόδοξη πρόθεση με το διάταγμα που υπέγραψε την ημέρα της ανάληψης των καθηκόντων του, όπου κηρύσσει την ολοκλήρωση της μετα- σοβιετικής Ευρασίας ως προτεραιότητα της εξωτερικής του πολιτικής. Ευρασιατικοί ηγέτες – ιδιαίτερα στην Ουκρανία, οι οποίοι είναι απρόθυμοι να επανέλθουν στο ρωσικό άρμα – θα παρακολουθούν με αγωνία να δουν την εξαγγελία του Ρώσου προέδρου στην πράξη.

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Αν και ο Medvedev κατόρθωσε σημαντικές επιτυχίες για τη ρωσική εξωτερική πολιτική, προσχώρηση στον ΠΟΕ, νέα START, και αναθέρμανση των ρωσοαμερικανικών σχέσεων, δεν μπορεί να περηφανευτεί ότι άλλαξε την πορεία της μετα-σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής. Ίσως η μονή πρωτότυπη πρωτοβουλία του να ήταν αυτή της Συνθήκης για την Ευρωατλαντική Ασφάλεια, η οποία και έπεσε στο κενό. Το τρέχον ζήτημα είναι αν ο νέος Ρώσος πρόεδρος θα κινηθεί στα ίδια μονοπάτια με τον προκάτοχο του και αν θα δικαιώσει τις υψηλές προσδοκίες του ρωσικού πληθυσμού.

ΠΗΓΗ: http://www.iiss.org/publications/strategic-comments/past-issues/volume-18-2012/may/assessing-russian-foreign-policy-under-medvedev/

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Παναγιώτης Ι. Ψύλλος