Foreign Policy Association: Η Τουρκία απομακρύνεται από τη Δύση

Σύμφωνα με τον Μπουλέτ Αλιρίζα αναλυτή στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών της Ουάσιγκτον, υπάρχει μια οροφή πάνω από την οποία οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις δε μπορούν να βελτιωθούν και ένα κατώτατο σημείο όπου χειρότερα δε μπορούν να εξελιχθούν τα πράγματα. Αυτή τη στιγμή οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται πολύ κοντά σε αυτό το κατώτατο σημείο. Αναλυτές στο υπουργείο εξωτερικών των ΗΠΑ συμπαρατάσσονται με αυτή την άποψη. Τι σημαίνει όμως αυτό; Απομακρύνεται η Τουρκία από την επιρροή της Δύσης; Σε γενικές γραμμές όχι. Παρ’ όλο που κινείται ανατολικότερα για να διευρύνει την ηγεμονική επιρροή της στο μουσουλμανικό χώρο εξακολουθεί να διατηρεί τους απαραίτητους στρατηγικούς δεσμούς με τη Δύση.

Μετά τη νίκη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης το 2002 η Τουρκία κινείται σε διαφορετική τροχιά αναφορικά με την εξωτερική πολιτική της. Ο Αριέλ Κοέν υπενθυμίζει την επαναπροσέγγιση του Ιράν, τη συνεργασία της με το Σουδάν, την υποστήριξη της Χαμάς και τους δεσμούς της με την Κίνα και τη Ρωσία.

Το 2004 η Τουρκία υποδέχθηκε τον Βλαντιμίρ Πούτιν και εγκαινίασε μια σειρά ανταλλαγής επισκέψεων σε επίπεδο υψηλών πολιτικών επαφών. Σήμερα η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη εμπορική εταίρος της Τουρκία με όγκο συναλλαγών που αγγίζει τα $ 100 δις. Η συνεργασία τους έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό που η Ρωσία έχει αναλάβει να κατασκευάσει το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο της Τουρκίας στις νότιες ακτές της χώρας.

Η στάση της Τουρκίας απέναντι στη Ρωσία είναι ενδεικτική του ότι η νεο-οθωμανική στροφή της Τουρκίας δεν είναι και η κινητήριος δύναμη της. Δεν την εμποδίζει να αναζητήσει συμμαχίες προς διάφορες κατευθύνσεις. Το δόγμα του Νταβούντογλου δεν είναι «στροφή προς την Ανατολή» αλλά «στρατηγικό βάθος».

Όπως παρατηρεί ο Στίβεν Λαραμπί ενώ οι κεμαλιστές καταδείκνυάν τις ισλαμιστικές ρίζες και την Οθωμανική κληρονομιά ως τροχοπέδη στην εξέλιξη της Τουρκίας, το νέο δόγμα επανέφερε την θετική εικόνα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στη συνείδηση της κοινωνίας. Το κόμμα του Ερντογάν υπογραμμίζει την αρχή της πολυπολιτισμικής κοινωνίας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ως μέσο επέκτασης της επιρροής της Τουρκίας σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ο Λαραμπί συνεχίζει λέγοντας ότι οι σημερινοί Τούρκοι πολιτικοί αντιμετωπίζουν την κεμαλική κληρονομιά ως ανωμαλία στην ιστορία της Τουρκίας και την παρουσία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ως σταθεροποιητικό παράδειγμα στη Μέση Ανατολή.

Πολλοί πίστεψαν ότι η Τουρκία θα αντιστεκόταν σθεναρά στην Κουρδική αυτονομία στο Βόρειο Ιράκ. Όχι μόνο δε συνέβη κάτι τέτοιο αλλά με την αστάθεια στο εσωτερικό του Ιράκ η Τουρκία προβάλει ως ο φυσικός σύμμαχος για τους Τούρκους. Το αυτόνομο Κουρδιστάν είναι η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά των εξαγόμενων προϊόντων της Τουρκίας και αν συμπεριληφθεί και το παράνομο εμπόριο πρόκειται για την πρώτη μεγαλύτερη αγορά. Μάλιστα, δεδομένου του μεγάλου αριθμού Κούρδων στην Τουρκία η οικονομική συμμαχία με τους Κούρδους του Ιράκ(η Τουρκία είναι δίοδος των πετρελαίων του Ιράκ στην Ευρώπη) έχει νόημα καθώς αποδυναμώνεται έτσι η ικανότητα του ΠΚΚ να αποσταθεροποιήσει το τούρκικο κράτος. 

Η υποστήριξη του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος από την Τουρκία σήμανε τον κώδωνα του κινδύνου για τη Δύση. Ωστόσο, ειδικοί επισημαίνουν ότι η Τουρκία υιοθετώντας αυτή τη συμπεριφορά θεωρεί ότι λειτουργεί με τον τρόπο που οι Αμερικάνοι επιθυμούν. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Τουρκία δε θέλουν το Ιράν να αναπτύξει πρόγραμμα πυρηνικών όπλων. Το Ιράν είναι ο ανταγωνιστής της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή. Η διαφορά μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας τοποθετείται στη χρησιμοποίηση διαφορετικών μέσων. Πιο συγκεκριμένα με το να αντιδρά φαινομενικά στην ανάμειξη της Δύσης στη Μέση Ανατολή παρουσιάζεται σαν ένα ανεξάρτητο μουσουλμανικό κράτος που μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για τα υπόλοιπα κράτη.

Το Ισραήλ για την ώρα έχει περάσει στους πρώην συμμάχους της Τουρκίας. Σταδιακά η Τουρκία εγκαταλείπει τον ρόλο του ουδέτερου διαμεσολαβητή ανάμεσα στο Ισραήλ και τους Άραβες γείτονες της. Οι διπλωματικές τους σχέσεις βρίσκονται ίσως στο χειρότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών. Την κατάσταση χειροτέρευσε η εκδίωξη του ισραηλινού πρέσβη από την Άγκυρα αφού πρώτα το Ισραήλ αρνήθηκε να ζητήσει συγγνώμη για την επιδρομή του στο πλοίο με την ανθρωπιστική βοήθεια για την Γάζα. Στην Κόκκινη Βίβλο της Τουρκίας από τις κρίσιμες απειλές ασφάλειας έχει αφαιρεθεί το Ιράν και έχει προστεθεί το Ισραήλ.

Προτεραιότητα της Τουρκίας είναι η ένταξη της στην Ε.Ε. Η άρνηση της το 2003 να επιτρέψει σε Αμερικανούς στρατιώτες να χρησιμοποιήσουν το έδαφος της κατά την προετοιμασία της εισβολής στο Ιράκ πρέπει να γίνει αντιληπτή με γνώμονα την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκείνη την περίοδο η Γερμανία και η Γαλλία ήταν απρόθυμες να λάβουν μέρος σε αυτόν τον πόλεμο. Αυτές και κατά συνέπεια την Ε.Ε. προσπάθησε η Τουρκία να ευχαριστήσει με την άρνηση της να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ. Έκτοτε η Ε.Ε. ενθαρρύνει το δόγμα εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας.

Αναφορικά με το Ισραήλ, ο Ιχσάν Ντάγκι παρατηρεί ότι όποια και αν είναι η σχέση της Τουρκίας μαζί του δε σηματοδοτεί το είδος της σχέσης της Τουρκίας με την Δύση αφού το Ισραήλ δεν αποτελεί μέρος της Δύσης. Ο Ντάγκι γίνεται ακραίος στην έκφραση του απλά και μόνο για να υπογραμμίσει ότι η εχθρότητα στο Ισραήλ δεν πρέπει να γίνει αντιληπτή σαν καθολική εχθρότητα ενάντια στη Δύση. Το αντίθετο! Ενώ παραδοσιακά η Τουρκία ήταν οικονομικά περισσότερο συνδεδεμένη με τη Μέση Ανατολή, σήμερα ανοίγει τον εαυτό της στον κόσμο επιδιώκοντας σχέσεις με κράτη όπως η Ελλάδα, η Ρωσία, η Γεωργία και η Βουλγαρία. 

Υπάρχουν και οι φωνές εκείνες που υποστηρίζουν ότι οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις κάθε άλλο παρά πληγωμένες είναι. Απ΄ το 2010, μετά την άρνηση της Τουρκίας να ψηφίσει υπέρ των κυρώσεων ενάντια στο Ιράν ο Ομπάμα και ο Ερντογάν βρισκόντουσαν σε συχνή τηλεφωνική επικοινωνία για να αναδιαμορφώσουν τη σχέση τους. Οι κοινοί στόχοι συμφωνήθηκαν και ίσως η πλέον σημαντική συμμαχία των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή  εγκαθιδρύθηκε.  

Επιχειρήσεις αμερικανικών και τουρκικών συμφερόντων συνεργάζονται υπέρ μια ειρηνικής αλλαγής στην εξουσία της Συρίας. Ακόμη και με το Ιράν η Τουρκία φαίνεται να αλλάζει σελίδα καθώς έχει συμφωνήσει την εγκατάσταση ενός συστήματος ραντάρ; νατοϊκό πλάνο αντιπυραυλικής άμυνας. Η απόφαση να υπογραφεί το σύμφωνο γι’ αυτό το σύστημα είναι ίσως η πιο σημαντική στρατηγική απόφαση ανάμεσα σε ΗΠΑ και Τουρκία των τελευταίων δεκαπέντε ετών. Τελευταίο μα εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται στο πλευρό της Τουρκίας ηθικά μα και υλικά ενάντια στο ΠΚΚ, την μεγαλύτερη εστία απειλής στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Η Τουρκία έχει συμφέρον να διατηρήσει τις σχέσεις της με την Δύση ανέπαφη. Παρ’ όλα αυτά οι δεσμοί της με την Ανατολή της επιτρέπει να απολαμβάνει πρόσθετα οφέλη. Η αλήθεια είναι ότι όσο αυξάνεται η επιρροή της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή τόσο περισσότερο η Δύση θα επιζητά να διατηρεί μια καλή σχέση με την Τουρκία. Λοιπόν, tο δόγμα του στρατηγικού βάθους οριοθετεί με τον καλύτερο τρόπο τους στρατηγικούς και ρεαλιστικούς στόχους της Τουρκίας.

Πηγή Foreign Policy Association: http://foreignpolicyblogs.com/2012/05/31/turkey-west-positions-priorities-by-miguel-vargas/?utm_source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=turkey-west-positions-priorities-by-miguel-vargas

Μετάφραση Ελπινίκη Καρακώστα