THE GLOBAL CHESSBOARD: Κλήση από… Λόντονγκραντ

Τετάρτη 23 Απριλίου 2014

Κλήση από… Λόντονγκραντ

Τον Μάρτιο, ένα αστείο ιντερνετικό δημοψήφισμα στην ανατολική ουκρανική πόλη Ντόνετσκ πρότεινε να επιλυθεί το αδιέξοδο μεταξύ Κιέβου και Μόσχας, με την προσχώρηση της πόλης στο Ηνωμένο Βασίλειο [1], δεδομένων των Ουαλικών καταβολών τού ιδρυτή τής πόλης τον 19ο αιώνα, του βιομήχανου John Hughes. Το δημοψήφισμα, το οποίο πήρε το όνομα του βρετανικού εθνικού ύμνου, «God Save the Queen», έλαβε μερικές χιλιάδες ψήφους καθώς και κάμποση προβολή στα ξένα ΜΜΕ. Ένα μάλλον πιο αληθοφανές σενάριο, βέβαια, είναι ότι αυτή η ρωσόφωνη πόλη θα διολισθήσει στην σφαίρα επιρροής τής Μόσχας.

Ένας τραπεζίτης στο City του Λονδίνου, στις 19 Ιουνίου 2013. (Luke MacGregor / Reuters)

Αν και η σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου είναι απίθανο να κυματίσει πάνω από το Ντόνετσκ οποτεδήποτε σύντομα, ορισμένοι παρατηρητές ανησυχούν για μια ρωσική σημαία που κυματίζει πάνω από το Λονδίνο, τουλάχιστον μεταφορικά. Πλούσιοι Ρώσοι ομογενείς φαίνεται να ασκούν σημαντική πολιτική επιρροή στην βρετανική κυβέρνηση, ιδιαίτερα σχετικά με την προσέγγισή της στην Ουκρανική κρίση. Τα αποδεικτικά στοιχεία: στις 3 Μαρτίου, ένα ενημερωτικό έγγραφο της κυβέρνησης, το οποίο ένας υπουργός κρατούσε απρόσεκτα μπροστά από μια φάλαγγα φωτογράφων έξω το κτίριο στο Νο 10 της Downing Street ενόψει μιας συνάντησης, αποκάλυψε ότι η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον θα αντιταχθεί σε κάθε κύρωση που θα αποκλείει το οικονομικό κέντρο τού Λονδίνου από τα ρωσικά χρήματα. Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι κατέχουν σήμερα δύο κορυφαίες εφημερίδες τής Βρετανίας, μερικές από τις κορυφαίες ομάδες ποδοσφαίρου, και ένα μεγάλο κομμάτι τής ακριβής αγοράς ακινήτων στο Λονδίνο.

Στην πραγματικότητα, η κρίση τής Ουκρανίας έχει αποκρυσταλλώσει μια ευρύτερη τάση στην βρετανική πολιτική σκηνή: την όλο και πιο υποτονική στάση τής κυβέρνησης απέναντι στους σούπερ-πλούσιους της πρωτεύουσας, πολλοί από τους οποίους δεν είναι Βρετανοί πολίτες. Το City του Λονδίνου έχει από καιρό ασκήσει δυσανάλογη επιρροή επί των εκλεγμένων ηγετών τής Βρετανίας, κάτι που απορρέει από την ιστορική κατάσταση της πρωτεύουσας ως το κέντρο τού χρηματοοικονομικού και εμπορικού συστήματος του κόσμου. Ακόμη και στην κορύφωση της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1960 και το 1970, όταν ο πρωθυπουργός υποδεχόταν συνδικαλιστές στο Νο 10 και το κράτος κατείχε μεγάλες βιομηχανίες, το City διατήρησε αποφασιστική επιρροή επί της βρετανικής πολιτικής. Η οικονομική κοινότητα ήταν σε θέση να κερδίσει χάρες, ακόμη και από τις κυβερνήσεις των Εργατικών, όπως το άνοιγμα των ευρωδολαριακών αγορών στην δεκαετία τού 1960, ή τις απελπισμένες προσπάθειες να στηριχθεί το κύρος τής βρετανικής λίρας στις διεθνείς αγορές, κάτι που κατέστρεψε την φήμη τού Εργατικού Κόμματος σχετικά με την ικανότητά του στα οικονομικά την δεκαετία τού 1970. Από το 1980, η σημασία τού City μόνο έχει αυξηθεί και έχει αλλάξει ριζικά, με έναν τρόπο που επηρέασε σημαντικά την βρετανική πολιτική.

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ TOY CITY

Το Big Bang του 1986, κατά το οποίο η κυβέρνηση της πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ απελευθέρωσε τα χρηματιστήρια του Λονδίνου και κατάργησε τα εμπόδια για την είσοδο ξένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, εδραίωσε τον χρηματοπιστωτικό τομέα ως βασική κινητήρια δύναμη της βρετανικής οικονομίας και εδραίωσε το Λονδίνο ως το ιδανικό μέρος για το αποδημητικό διεθνές κεφάλαιο. Σημαντικά διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πλημμύρισαν την βρετανική αγορά, αφανίζοντας πολλές καθιερωμένες εμπορικές τράπεζες του Ηνωμένου Βασιλείου. Το City, το οποίο είχε από καιρό το δικό του ξεχωριστό διοικητικό καθεστώς – το δικό του κυβερνητικό σώμα, η Εταιρία τού Λονδίνου, βρίσκεται ξεχωριστά από τις υπόλοιπες συνοικίες τού Λονδίνου, με τις χρηματοοικονομικές εταιρείες, και όχι τους κατοίκους, να αποτελούν το εκλογικό του σώμα – απλώς απομακρυνόταν περαιτέρω από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο. Η διεθνοποίησή του, κυριαρχούμενη από αμερικανικές, ιαπωνικές και γερμανικές τράπεζες, το απομόνωσαν από τα πολιτικά δράματα - και το χιούμορ - της βρετανικής κοινωνίας.

Καθώς το Λονδίνο έγινε μαγνήτης για το διεθνές κεφάλαιο, έγινε επίσης και το σπίτι των διεθνών καπιταλιστών και των οικογενειών τους. Οι κανονισμοί για τις βίζες που διευκόλυναν την είσοδο στους σούπερ-πλούσιους, ένα ελαφρύ φορολογικό καθεστώς για τους κατοίκους που δεν έχουν εκεί την έδρα τους (που επικαλούνται διαμονή στο -ή εισόδημα από- το εξωτερικό), οι χαμηλοί φόροι ιδιοκτησίας, τα αναγνωρισμένου κύρους σχολεία και η εγγύτητα με τα ιδρύματα που επενδύουν τα χρήματά τους, έχουν κάνει το Λονδίνο ένα ελκυστικό καταφύγιο για δισεκατομμυριούχους. Αρκετοί προέρχονται από την Ρωσία, αν και το υψηλό προφίλ [2] μερικών δισεκατομμυριούχων σοβιετικής προέλευσης υπερεκτιμά την πραγματική ρωσική παρουσία: η απογραφή του 2011 κατέγραψε μόλις 26.603 ρωσόφωνους στο Λονδίνο, σε σύγκριση με 70.602 αραβόφωνους. Αλλά το ρωσικό κεφάλαιο είναι πιο σημαντικό. Μια εκτίμηση [3] θέτει τις ρωσικές αγορές high-end ακινήτων στο Λονδίνο (ακίνητα αξίας πάνω από ένα εκατομμύριο λίρες) στο 7% του συνόλου, ένα αρκετά μεγάλο ποσό που φαίνεται πιθανό να αυξηθεί, χάρη στην αστάθεια στην Ουκρανία [4]. Πολλές από αυτές τις αγορές είναι επενδύσεις που δεν σχετίζονται με την κατοικία, κι έτσι δεκάδες σπίτια στις πιο αριστοκρατικές συνοικίες τού Λονδίνου μένουν κενά [5] εκτός από τους φρουρούς ασφαλείας που περιπολούν σε αυτά.

Ο λόγος που οι Βρετανοί πολιτικοί ήταν τόσο χαλαροί σχετικά με το καθεστώς τού Λονδίνου ως ένα είδος offshore χρηματοοικονομικού κέντρου είναι, εν μέρει, κυκλικός. Ο συνασπισμός Συντηρητικών-Φιλελεύθερων Δημοκρατών που εκλέχθηκε το 2010 ανέστρεψε τα μέτρα τόνωσης που είχε υιοθετήσει μετά την πιστωτική κρίση η κυβέρνηση των Εργατικών τού Γκόρντον Μπράουν. Ήλπιζαν να εξαλείψουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού τού Ηνωμένου Βασιλείου ως το τέλος τής κοινοβουλευτικής περιόδου, το 2015. Όμως, εν μέσω της παγκόσμιας ύφεσης και προσπαθειών απομόχλευσης του εγχώριου τομέα των νοικοκυριών, οι πολιτικές αυτές προβλέψιμα σταμάτησαν την ανάκαμψη, οδηγώντας σε τρία χρόνια στασιμότητας. Έτσι, η κυβέρνηση Cameron χαλάρωσε λίγο την δημοσιονομική προσαρμογή [6] και ενθάρρυνε την ανάπτυξη των τιμών των ακινήτων με την αναδοχή τραπεζικών χορηγήσεων προς αγοραστές υψηλής μόχλευσης [7]. Αυτή η «από την πίσω πόρτα» ενίσχυση έφερε ένα κύμα κεφαλαίων από διεθνείς επενδυτές που αναζητούσαν ένα ασφαλές καταφύγιο για τα περιουσιακά τους στοιχεία και βοήθησε να βελτιωθεί η εικόνα μιας κυβέρνησης που υπολειπόταν στις δημοσκοπήσεις τα τελευταία τρία χρόνια [8].

ΞΕΝΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

Αλλά το χρήμα που ξεπλένεται γύρω από τα μοδάτα ακίνητα του Λονδίνου είναι πολύ περισσότερο από το να αποτελεί συγκυριακή κατάσταση. Στην πραγματικότητα, αποκαλύπτει τις βαθιές διαρθρωτικές τάσεις με ανησυχητικές επιπτώσεις για την βρετανική οικονομία και, ειδικότερα, για τα βρετανικά νοικοκυριά. Η πιστωτική κρίση ήρθε σε μια στιγμή που τα επίπεδα του χρέους στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν σε ιστορικά υψηλά. Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση είχε ένα σχετικά χαμηλό ύψος χρέους, τα νοικοκυριά και, κυρίως, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ήταν μοχλευμένα μέχρι τον λαιμό. Ο αντίκτυπος της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος είχε καταστροφικές συνέπειες στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών και, ως εκ τούτου, η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 6,4% από τα μέσα του 2008 έως τα τέλη τού 2009 [9]. Αλλά σε αντίθεση με την γειτονική Ιρλανδία, η οποία περιορίστηκε από μια συντηρητική Κεντρική Τράπεζα και από ένα κοινό νόμισμα με την επιθετική Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο απολαμβάνει ένα κυμαινόμενο νόμισμα, το οποίο γρήγορα υποτιμήθηκε κατά περισσότερο από 20%, και μια Τράπεζα της Αγγλίας που είναι πρόθυμη να τυπώσει χρήμα για να διασώσει το τραπεζικό σύστημα. Η κυβέρνηση στην συνέχεια επέκτεινε την πολιτική αυτή μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης ύψους σχεδόν 630 δισεκατομμυρίων αμερικανικών δολαρίων [10], κάτι που επέτρεψε στην κυβέρνηση να μετατρέψει το χρέος της σε μετρητά, έτσι ώστε το συνολικό επίπεδο του χρέους να παραμένει πολύ χαμηλότερο από αυτό που βιώνουν οι χτυπημένοι από την λιτότητα Ευρωπαίοι γείτονες των Βρετανών. Πολύ περισσότερο από όσο η λιτότητα, τα μέτρα αυτά επέτρεψαν στην βρετανική κυβέρνηση να συγκρατήσει την αύξηση του χρέους προς το ΑΕΠ ήδη από το 2010.

Έχουν, επίσης, βοηθήσει την κυβέρνηση να αντιμετωπίσει την κρίση με τρόπο ώστε οι μισθοί να ανακτήσουν γρήγορα την ανταγωνιστικότητά τους στις διεθνείς αγορές, ενώ μείωσε τις επιπτώσεις τής πτώσης τής αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών. Αλλά καθώς άλλα έθνη οφειλέτες, όπως η Ιρλανδία, η Ελλάδα και η Ιταλία, έχουν αρχίσει να ανακάμπτουν χάρη στην αύξηση των εξαγωγών, οι βρετανικές εξαγωγές συνέχισαν να μειώνονται. Πράγματι, αν και η βρετανική οικονομία άρχισε να αναπτύσσεται και πάλι το 2013, η ανάπτυξη αυτή συνοδεύτηκε από άμεση αύξηση του ήδη χρόνιου ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο ήταν κατά μέσο όρο στο 5,5% κατά το δεύτερο εξάμηνο του περασμένου έτους, το υψηλότερο που έχει καταγραφεί. Με άλλα λόγια, μετά από μια σύντομη περίοδο απομόχλευσης, το Ηνωμένο Βασίλειο και πάλι βασίζεται σε ξένο δανεισμό για την επέκταση της οικονομίας του. Κάποιος, τελικά, χρηματοδοτεί αυτό το εμπορικό έλλειμμα.

Μακράν της εξισορρόπησης της βρετανικής οικονομίας, όπως είχε υποσχεθεί να κάνει, η κυβέρνηση έχει πρακτικά ανακατασκευάσει το προ της κρίσης μοντέλο ανάπτυξης χρησιμοποιώντας περισσότερα δανεικά. Ακριβώς όπως και οι προκάτοχοί του, ο σημερινός υπουργός Οικονομικών, George Osborne, κατέληξε προεδρεύει σε μια ανάπτυξη που καθοδηγείται από την αύξηση του δανεισμού (ένα μεγάλο κομμάτι του οποίου προέρχεται από την Ρωσία), σε μια νέα χρηματοδοτούμενη από το εξωτερικό φούσκα ακινήτων [11], στην στασιμότητα των επενδύσεων και στην μείωση των εξαγωγών [12]. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι το αποτέλεσμα θα είναι διαφορετικό από ό, τι ήταν στο παρελθόν: όταν σταματήσουν οι εισροές κεφαλαίων, το ίδιο θα κάνει και η βρετανική οικονομία.

ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΙ Η ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ

Οι διαδοχικές απόπειρες να ξεφύγουν από τον κύκλο της ανάπτυξης και της κρίσης, από την πολιτική τής Θάτσερ να ελέγχει την προσφορά χρήματος για να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό μέχρι τους νομισματικούς και δημοσιονομικούς κανόνες τού Μπλερ και του Brown, όλες έχουν αποτύχει. Υπό την διακυβέρνηση και των τριών, το χρέος χρησιμοποιήθηκε ως καύσιμο των καταναλωτικών δαπανών και μια επιδοτούμενη από την κυβέρνηση ραγδαία άνοδος των αξιών των ακίνητων ώθησε προς τα εμπρός την οικονομία. Το ξένο κεφάλαιο στο οποίο στηρίζεται το μοντέλο αυτό έχει προσελκυσθεί εν μέρει μέσω του θεσμικού arbitrage: χαλαρή ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών προϊόντων στο City, φοροαπαλλαγές για τους πλούσιους ξένους κατοίκους, ένα νομικό σύστημα ελκυστικό για τους κατέχοντες και πολύ χαμηλή φορολογία στα ακίνητα. Έχοντας διαφημίσει το Λονδίνο ως τόπο όπου οι ολιγάρχες μπορούν να επενδύουν και να ξοδεύουν τα χρήματά τους χωρίς πάρα πολλά ερωτηματικά, η βρετανική κυβέρνηση τρέμει πλέον να αμφισβητήσει τα προνόμια αυτά από τον φόβο μιας τυχόν αναστροφής τής ροής των κεφαλαίων.

Αυτό το εξαιρετικά άνισο μοντέλο ανάπτυξης (στο οποίο το μερίδιο της οικονομίας που καταλαμβάνεται από το κορυφαίο ένα τοις εκατό των εισοδηματιών έρχεται δεύτερο μόνο μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες) έχει σοβαρές πολιτικές επιπτώσεις. Τόσο στην εγχώρια όσο και στην εξωτερική πολιτική, οι πλούσιοι κατέχουν δυσανάλογα μεγάλη εξουσία, όπως αποδεικνύει η κυβερνητική επιφυλακτικότητα απέναντι στις οικονομικές κυρώσεις εναντίον τής Ρωσίας. Και η κυβέρνηση δεν μπορεί να «πουλά» αυτήν την ανισορροπία στους ψηφοφόρους για πάντα, οι οποίοι δείχνουν να έχουν βαρεθεί τους υπάρχοντες πολιτικούς και τις πολιτικές τους: Η συμμετοχή στις εκλογές έχει μειωθεί σχεδόν κατά 20% από το 1980, και οι περισσότεροι ψηφοφόροι στρέφονται προς λαϊκιστικά κόμματα, κυρίως το UK Independence Party, το οποίο έχει μια ισχυρή πιθανότητα να είναι το μεγαλύτερο κόμμα στις προσεχείς εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η εστίαση του UKIP στην μετανάστευση και τις δήθεν αυταρχικές αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελεί μια άμεση πρόκληση για την πολιτική τής «ανοικτότητας» που επέτρεψε στο City τού Λονδίνου να ευημερήσει και στο Λονδίνο να γίνει μια σημαντική παγκόσμια μητρόπολη, παρότι ακόμη και ο ηγέτης τού UKIP, ο Nigel Farage, ένας πρώην τραπεζίτης , είναι επιφυλακτικός στο να επικρίνει το City ή να αμφισβητήσει τα φορολογικά προνόμια του διεθνούς πλούτου.

Η υποστήριξη προς το UKIP είναι ισχυρότερη στις αγροτικές και τις μικρές πόλεις, και αυξάνεται στον μετα-βιομηχανικό βορρά. Έχει μικρή έφεση στην ίδια την πρωτεύουσα, αλλά το Λονδίνο και η γύρω περιοχή - η οικονομική δύναμη του Ηνωμένου Βασιλείου - αντιπροσωπεύει μόνο περίπου το ένα πέμπτο τού πληθυσμού τής χώρας και ακόμη λιγότερο μερίδιο στις βουλευτικές έδρες στο κοινοβούλιο. Για την πλειοψηφία των Βρετανών, μια ανάκαμψη που ωθείται από την ακίνητη περιουσία στο κέντρο του Λονδίνου αποτελεί μικρή βοήθεια. Ακόμη χειρότερα, η αντίδραση που αυτό το «μπούμ» μπορεί να προκαλέσει, θα μπορούσε να σκοτώσει οποιαδήποτε ανάκαμψη στην υπόλοιπη χώρα πριν καν ξεκινήσει. Η Σκωτία ψηφίζει για την προοπτική της να γίνει ένα ανεξάρτητο κράτος τον Σεπτέμβριο, και η επιτυχία τού Σκωτικού Εθνικού Κόμματος τροφοδοτείται από την έλλειψη ενδιαφέροντος της βρετανικής κυβέρνησης για την ζωή έξω από το Λονδίνο. Ο συνεχής σεβασμός τής βρετανικής πολιτικής ελίτ στους διεθνείς σούπερ-πλούσιους, των Ρώσων περιλαμβανομένων, θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο εθνικιστικές και λαϊκιστικές οπισθοδρομήσεις. Το βρετανικό οικονομικό μοντέλο είναι εύθραυστο, αλλά το ίδιο είναι και το έθνος.

Jonathan Hopkin και Mark Blyth

sourche: http://foreignaffairs.gr/articles/69779/jonathan-hopkin-kai-mark-blyth/klisi-apo%E2%80%A6-lontongkrant?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141350/jonathan-hopkin-and-mark-b...