Τουρκικές σημαίες, με τον πύργο ελέγχου στο βάθος, μεσίστιες στο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας, το Ατατούρκ στην Κωνσταντινούπολη, μετά την έκρηξη εκεί, στις 29 Ιουνίου 2016. MURAD SEZER / REUTERS
Την Τρίτη, τρεις οπλοφόροι βομβιστές αυτοκτονίας επιτέθηκαν στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης, σκοτώνοντας 42 άτομα και τραυματίζοντας εκατοντάδες άλλα. Τα νέα για την επίθεση επισκίασαν γρήγορα άλλες μεγάλες εξελίξεις της εβδομάδας στην χώρα: Μια συμφωνία για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ μετά από έναν εξαετή εκτροχιασμό. Αν και τα δύο γεγονότα μπορεί να φαίνονται άσχετα, είναι συνδεδεμένα στο ότι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που οδήγησε στην συμφιλίωση ήταν η συνεργασία στον τομέα των πληροφοριών και στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Το αν η συμφωνία θα επιζήσει αρκετό καιρό για να υλοποιηθούν αυτά τα ωφελήματα είναι ένα ερώτημα που γίνεται μόνο πιο επιτακτικό μετά την τρομακτική τρομοκρατική επίθεση.
Η ανακοίνωση του Ισραήλ και της Τουρκίας ότι έχουν συμφωνήσει για τους όρους της συμφιλίωσής τους [2] ήρθε μετά από χρόνια λανθασμένων εκκινήσεων. Στο πλαίσιο της συμφωνίας, το Ισραήλ θα πληρώσει στην Τουρκία 20 εκατομμύρια δολάρια ως αποζημίωση για τους εννέα Τούρκους πολίτες που σκοτώθηκαν κατά την επιδρομή στον στολίσκο του Μαβί Μαρμαρά το 2010, θα αφεθεί η Τουρκία να στείλει ανθρωπιστική βοήθεια στην Γάζα μέσω της ισραηλινής πόλης-λιμανιού Ashdod, και θα επιτραπεί στην Τουρκία να υποστηρίξει οικοδομικά έργα στην Γάζα, συμπεριλαμβανομένων ενός νοσοκομείου, μιας μονάδας παραγωγής ενέργειας καθώς και μιας μονάδας αφαλάτωσης. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία έχει υποσχεθεί να τερματίσει τις αγωγές που εκκρεμούν ακόμη στα δικαστήριά της εναντίον τεσσάρων Ισραηλινών υψηλόβαθμων στρατιωτικών αξιωματικών που εμπλέκονται στην επιδρομή κατά του στολίσκου, να σταματήσει η Χαμάς να ξεκινά ή να χρηματοδοτεί τρομοκρατικές ενέργειες κατά του Ισραήλ από τουρκικό έδαφος, και να μεσολαβήσει στην Χαμάς για λογαριασμό του Ισραήλ ώστε να εξασφαλίσει την επιστροφή στο Ισραήλ των δύο Ισραηλινών πολιτών και των σορών των δύο Ισραηλινών στρατιωτών που κρατούνται στην Γάζα. Αμφότερες οι πλευρές συμφώνησαν επίσης να επιτρέψουν η κάθε μια στον πρεσβευτή της χώρα να απορρίψουν τις όποιες εναπομείνασες κυρώσεις εναντίον του άλλου.
Στα χαρτιά, αυτό ακούγεται ωραίο, και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η συμφιλίωση μπορεί να βοηθήσει θεωρητικά και τις δύο πλευρές. Τα κίνητρα του παρελθόντος στις αποτυχημένες προσπάθειες [3] εξομάλυνσης, δηλαδή η δυνητική ενεργειακή συνεργασία και ο συντονισμός για την Συρία και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, λειτουργούν ακόμα, και υπάρχουν οφέλη και για τις δύο πλευρές αν πραγματοποιηθούν. Παρ’ όλα αυτά, οι εορτασμοί στην Ιερουσαλήμ και στην Άγκυρα είναι πιο πιθανό να είναι βραχύβιοι για δύο λόγους: Οι παράμετροι της συμφωνίας μπορεί να είναι πιο δύσκολο να εκπληρωθούν από όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά, και ολόκληρη η δομή θα μπορούσε κάλλιστα να καταρρεύσει κατά το πρώτο σημάδι του αναπόφευκτου επόμενο γύρου μαχών στην Γάζα.
Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ερντογάν, σε ομιλία κατά την διάρκεια μιας εκδήλωσης ιφτάρ (βραδινή τροφή σε ημέρα ραμαζανιού) στην Άγκυρα, στις 27 Ιουνίου του 2016. MURAT CETINMUHURDAR / REUTERS
--------------------------------------
--------------------------------------
Επειδή το Ισραήλ απολογήθηκε επισήμως στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2013 και μόλις τώρα έχει να μεταφέρει τα χρήματα για την αποζημίωση, η δική του πλευρά του παζαριού είναι απίθανο να αντιμετωπίσει πολλά εμπόδια, ιδιαίτερα αφότου τα υπουργικό συμβούλιο επί της ασφαλείας του Ισραήλ την Τετάρτη ψήφισε υπέρ της συμφωνίας με επτά προς τρία. Το Ισραήλ είχε ήδη προσφερθεί να διευκολύνει την διέλευση των τουρκικών ανθρωπιστικών προμηθειών στην Γάζα μέσω του λιμένα Ashdod υπό τον όρο να ελέγχονται από Ισραηλινούς, και έτσι, αν και μπορεί να συμβούν εμπλοκές, οι δεσμεύσεις του Ισραήλ στο πλαίσιο της συμφωνίας είναι σχετικά απλές.
Οι δεσμεύσεις της Τουρκίας προς το Ισραήλ, όμως, είναι βέβαιο ότι θα φτάσουν στα όρια της τουρκικής εσωτερικής πολιτικής και της περιφερειακής επιρροής της Τουρκίας. Για παράδειγμα, η Άγκυρα έχει ζητήσει επανειλημμένα από τα δικαστήριά της να αποσύρουν τις αγωγές εναντίον των Ισραηλινών αξιωματικών. Τα δικαστήρια έχουν αρνηθεί, επειδή οι οικογένειες όσων επέβαιναν στο Mavi Marmara, και το IHH -η ομάδα που οργάνωσε τον στολίσκο και που έχει κατηγορηθεί ότι έχει δεσμούς με την αλ Κάιντα- έχουν αρνηθεί να τις αποσύρουν. Η τουρκική κυβέρνηση δεν νομιμοποιείται [για να παρέμβει] στην υπόθεση. Για να παρακάμψει αυτό το πρόβλημα, η Τουρκία σκοπεύει απλώς να περάσει νομοθεσία [4] ακυρώνοντας οποιεσδήποτε τρέχουσες αγωγές εναντίον Ισραηλινών αξιωματικών και στρατιωτών που απορρέουν από τον στολίσκο. Αν και αυτή είναι μια δημιουργική λύση, είναι βέβαιο ότι θα είναι πάρα πολύ αμφιλεγόμενη στην Τουρκία, όπου και οι οικογένειες των θυμάτων και το ΙΗΗ έχουν τεράστια δημόσια στήριξη. Στην πραγματικότητα, ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει ήδη δεχθεί κριτική σχετικά με την συμφωνία εγχωρίως, όπου το # IsrailinDostuErdoğan (ο Erdoğan, ο φίλος του Ισραήλ) έχει διαδοθεί στο Twitter, και όχι με κολακευτικό τρόπο. Παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν τείνει να παίρνει αυτό που θέλει, η δημόσια κατακραυγή μπορεί να κάνει το πέρασμα της νομοθεσίας στην Εθνοσυνέλευση λιγότερο αυτόματη από όσο άλλες προεδρικές προτεραιότητες.
Ακόμη πιο ακανθώδες θα είναι να εκπληρωθούν τα τμήματα της συμφωνίας που σχετίζονται με την Χαμάς. Η Τουρκία επιφυλάχθηκε για την συνολική εκδίωξη της Χαμάς από την Τουρκία (κάτι που ήθελε το Ισραήλ). Οι διαπραγματευτές αντί για αυτό υποσχέθηκαν να χαλιναγωγήσουν τις δραστηριότητες της Χαμάς, αλλά το πώς θα παρακολουθούνται ή θα επιβάλλονται οι προσπάθειές της αποτελούν εικασία. Εάν υπάρξουν τρομοκρατικές επιθέσεις στο Ισραήλ που η Ιερουσαλήμ υποπτεύεται ότι είχαν προγραμματιστεί και εκτελεστεί από την Κωνσταντινούπολη, η Τουρκία θα πρέπει να πιεστεί σκληρά για να αποδείξει οριστικά ότι το Ισραήλ κάνει λάθος. Επιπλέον, με τον Ερντογάν να έχει καλλιεργήσει μια στενή σχέση με τον επικεφαλής της Χαμάς, Χάλεντ Μεσάαλ (Khaled Meshaal), για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας, είναι αμφίβολο ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας θα είναι πιο διατεθειμένος να είναι σκληρός με την Χαμάς από όσο να διατηρήσει μια εύλογη δυνατότητα άρνησης απέναντι σε οποιοδήποτε αποδεικτικό στοιχείο σχετικά με επιθέσεις της Χαμάς που προέρχονται από τουρκικό έδαφος. Τέλος, η δέσμευση της Τουρκίας να πιέσει την Χαμάς να επιστρέψει τους Ισραηλινούς πολίτες και τις σορούς των στρατιωτών βασίζεται σε έναν υπολογισμό ότι η πολιτική πτέρυγα της Χαμάς, στην οποία η Τουρκία έχει επιρροή, είναι ο τελικός κριτής του ζητήματος αυτού, παρά η στρατιωτική της πτέρυγα η οποία τείνει να λειτουργεί σύμφωνα με τις δικές της ιδιοτροπίες. Αυτό φαίνεται σαν ένα επικίνδυνο στοίχημα.
Ακόμα και αν η Τουρκία είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της σχετικά με την δραστηριότητα της Χαμάς, η συμφωνία εξακολουθεί να έχει ένα μοιραίο ελάττωμα: Εξαρτάται από την συνέχιση της ησυχίας στην Γάζα, κάτι που είναι παρακινδυνευμένο στοίχημα. Τα δύο χρόνια της ησυχίας αφότου η Επιχείρηση Προστατευτική Κόψη (Operation Protective Edge) κατέστησε ικανή αυτήν την συμφωνία, αλλά οι συνθήκες στην Γάζα δεν έχουν βελτιωθεί από την εποχή του τελευταίου γύρου των μαχών και, στους πρόσφατους καιρούς, οι μάχες ξεσπούν κάθε δύο χρόνια. Το ότι καμία πλευρά δεν είναι πρόθυμη να επανέλθει στον πόλεμο μπορεί να μην έχει σημασία˙ ο τελευταίος πόλεμος στην Γάζα, που διήρκεσε 50 ημέρες το καλοκαίρι του 2014, ήταν ένας πόλεμος που ούτε το Ισραήλ ούτε η Χαμάς φαίνεται να ήθελαν αλλά δεν ήταν σε θέση να τον σταματήσουν.
Αν και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα πότε θα ξεσπάσει άλλος ένας πόλεμος στην Γάζα, ένας άλλος γύρος μάχης φαίνεται αναπόφευκτος, και μαζί με αυτόν θα έρθει το τέλος της τρέχουσας ισραηλινο-τουρκικής ύφεσης. Το τουρκικό κοινό εξακολουθεί να έχει αρνητικές απόψεις για το Ισραήλ, και ο Ερντογάν θα αναγκαστεί να ανακαλέσει τον πρεσβευτή του στο πρώτο σημάδι απωλειών παλαιστινιακών αμάχων, για να μην αναφέρουμε το τι θα συμβεί, αν τυχόν νεοαναγειρόμενα τουρκικά κατασκευαστικά έργα χτυπηθούν από ισραηλινά πυρά. Το Ισραήλ, εν τω μεταξύ, θα πρέπει να πιεστεί σκληρά για να διατηρήσει κανονικές σχέσεις με την Τουρκία μόλις ο Ερντογάν αρχίσει τις ενστικτώδεις λεκτικές ομοβροντίες του εναντίον του Ισραήλ, οι οποίες στο παρελθόν έχουν συμπεριλάβει την σύγκριση του Ισραήλ με τον Χίτλερ και τον χαρακτηρισμό του Σιωνισμού ώς έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Η τουρκο-ισραηλινή προσέγγιση, με λίγα λόγια, βασίζεται σε ένα σπίτι από τραπουλόχαρτα που θα μπορεί εύκολα να καταρρεύσει στο πρώτο σημάδι ενός ισραηλινο-παλαιστινιακού προβλήματος.
Μια τουρκική σημαία κυματίζει στην κορυφή της τουρκικής πρεσβείας καθώς μια ισραηλινή σημαία φαίνεται σε κοντινή απόσταση, στο Τελ Αβίβ, στις 26 Ιουνίου 2016. BAZ RATNER / REUTERS
------------------------------------------
------------------------------------------
Και ακόμη και πριν ξεσπάσουν οι μάχες, η Αίγυπτος θα ασκήσει πίεση στο Ισραήλ να αποφύγει τις στενότερες σχέσεις με την Τουρκία, δεδομένων των σημερινών εντάσεων μεταξύ Καΐρου και Άγκυρας. Αν υπάρχει ένας περιφερειακός σύμμαχος για τον οποίον το Ισραήλ θα παραμερίσει ώστε να μην τον ανταγωνιστεί, αυτός είναι η Αίγυπτος. Το ότι η Τουρκία θα ξεκινήσει τώρα κατασκευαστικά έργα στην Γάζα είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη τριβή μεταξύ του Ερντογάν και της κυβέρνησης Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, η οποία θέλει να περιορίσει την τουρκική επιρροή στην Γάζα και επίσης θέλει να αποφύγει το άνοιγμα κάθε εξόδου διαφυγής για την Χαμάς. Η Αίγυπτος χωρίς καμία αμφιβολία θα κάνει γνωστή στο Ισραήλ την δυσαρέσκειά της. Παρά το γεγονός ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν εμπόδισε την ολοκλήρωση της συμφωνίας, η ικανότητα της Αιγύπτου να την χαλάσει δεν θα πρέπει να αποκλειστεί.
Η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και της Τουρκίας είναι ένα καλό πράγμα, αλλά οι προσδοκίες θα πρέπει να διατηρούνται υπό έλεγχο. Είναι απίθανο ότι η προσέγγιση θα λειτουργήσει με τον τρόπο που αμφότερες οι πλευρές σκοπεύουν, και μπορεί να μην περάσει πολύς καιρός πριν αρχίσουμε να συζητάμε και πάλι για το πώς θα γίνει το Ισραήλ και η Τουρκία να τα βρουν μεταξύ τους. Η τρομοκρατική επίθεση της Κωνσταντινούπολης μόνο ενισχύει το ότι αυτοί οι ανανεωμένοι δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών είναι πιο σημαντικοί από ποτέ, και θα είναι καλό οι δύο κυβερνήσεις να το έχουν κατά νου κάθε φορά που τα γεγονότα αναπόφευκτα θα παραπέμπουν στο ότι οι υποκείμενες στενότερες σχέσεις οδεύουν σε μια ανανεωμένη ρήξη.
Michael J. Koplow
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
All rights reserved.
ΠΗΓΗ: http://foreignaffairs.gr/articles/70872/michael-j-koplow/i-tromokratia-kai-i-symfonia-tis-toyrkias-me-to-israil?page=show
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου