Η έκτη πτυχή της συστημικής κρίσης: η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης

Σ’ ένα βιβλίο για την ευρωπαϊκή και την ελληνική κρίση χρέους, που εξέδωσα μαζί με συναδέλφους πρόσφατα στην Αγγλία, έγραψα ότι η ευρωζώνη βιώνει μία πενταπλή συστημική κρίση, κάθε πτυχή της οποίας ανατροφοδοτεί διαρκώς τις άλλες και όλες μαζί δημιουργούν επικίνδυνες αποπληθωριστικές τάσεις. Οι πέντε πτυχές της κρίσης είναι: η κρίση ιδιωτικού και δημόσιου χρέους, η κρίση τραπεζικής υποκεφαλαιοποίησης, η κρίση αποεπένδυσης και ανεπαρκούς ανάπτυξης, η πολιτική/θεσμική κρίση και η κοινωνική κρίση.

Όμως διαφαίνεται ότι η κρίση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μοντέλου, που βασίστηκε στο μεταπολεμικό κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των εργοδοτών, των εργαζομένων και των κρατών, και στη συμφωνία μεταξύ των γενεών είναι το δέλτα όπου εκβάλλουν οι πέντε παραπόταμοι της κρίσης. Με τη σειρά της, η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης, που αποτελεί το θεμέλιο του μεταπολεμικού κοινωνικού κράτους και των πρωτοφανών συνθηκών οικονομικής ευημερίας και κοινωνικής ειρήνης, ενισχύει την κρίση χρέους καθώς και την πολιτική και κοινωνική κρίση.

Η περίπτωση της Ελλάδας είναι μεν ιδιαίτερη, όμως παρατηρούνται ορισμένες μακροπρόθεσμες τάσεις που συδαυλίζουν την ασφαλιστική κρίση σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Αυτές είναι κυρίως η υψηλή δομική ανεργία και η δημογραφική παρακμή της Ευρώπης, που δεν συνοδεύονται από τις απαιτούμενες πολιτικές ενεργού απασχόλησης των νέων, των γυναικών και των εργαζομένων 55 - 64 ετών.

Στην Ελλάδα, εκτός από το έντονο δημογραφικό πρόβλημα, η παρατεταμένη και βαθιά ύφεση, η μεγάλη μείωση των ονομαστικών μισθών άρα και των ασφαλιστικών εισφορών λόγω σφοδρής εσωτερικής υποτίμησης, η έκρηξη της ανεργίας λόγω της κατακρήμνισης της συνολικής ζήτησης, η διόγκωση της υποαπασχόλησης και της αδήλωτης εργασίας, η διαρκής μείωση της κρατικής επιχορήγησης προς τα ασφαλιστικά ταμεία λόγω δημοσιονομικής προσαρμογής και το PSI, που μείωσε δραματικά τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων, έχουν φέρει το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Οι συνθήκες χρηματοδοτικής ασφυξίας στην κοινωνική ασφάλιση εγκατέστησαν, με τη σειρά τους, έναν φαύλο κύκλο μαζικής εθελούσιας εξόδου από την αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα η στοιχειώδης ισορροπία εισροών (είσοδος νέων εργαζομένων) και εκροών (έξοδος παλαιών εργαζομένων) να έχει πια ανατραπεί ριζικά. Με απλά λόγια, το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης παράγει διαρκώς δομικά ελλείμματα λόγω συρρίκνωσης των εσόδων και αύξησης των υποχρεώσεών του. Η ρευστοποίηση πολλών περιουσιακών στοιχείων των ασφαλιστικών ταμείων σε μια περίοδο μειωμένων αποτιμήσεων, προκειμένου να συνεχίσουν να καταβάλλονται συντάξεις, επιδόματα και ιατροφαρμακευτικές παροχές έχει χειροτερεύσει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα.

Επιπλέον, η επίσημη κατάργηση από το 2017 της λεγόμενης ωρίμανσης στον ιδιωτικό τομέα, που προέβλεπε αυτόματες μισθολογικές αυξήσεις στους εργαζομένους ανά τριετία, “κλειδώνει” στην ουσία την εσωτερική υποτίμηση για πολλά χρόνια, κρατώντας καθηλωμένους τους μισθούς, δεδομένης της ανατροπής των συλλογικών εργασιακών σχέσεων από το δεύτερο μνημόνιο αλλά και των στρεβλώσεων σε όλη την αλυσίδα συλλογικών διαπραγματεύσεων. Αυτό το νέο δεδομένο, μαζί με τις κλιμακούμενες μειώσεις των ασφαλιστικών εισφορών, σημαίνει ότι δεν υπάρχει περίπτωση αναπλήρωσης των χαμένων πόρων του κοινωνικού κράτους από την εργασία, παρά μόνο στην ιδιαίτερα απίθανη περίπτωση εκτίναξης του αριθμού των νομίμως και πλήρως απασχολούμενων λόγω άμεσης δημιουργίας εκατοντάδων χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας.

Εν κατακλείδι, μια οικονομία που έχει ποσοστό επίσημης ανεργίας πάνω από 25%, με πάρα πολλούς μακροχρόνια ανέργους και με καθηλωμένους μισθούς, πέρα από τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν λόγω πτώσης της παραγωγικότητας των εργαζομένων, δεν είναι πια ικανό να διατηρεί ένα ικανοποιητικό επίπεδο συντάξεων, στήριξης των αδύναμων και υγειονομικής περίθαλψης. Αν δεν γίνει μια συνολική και μακροπρόθεσμη ρύθμιση της βόμβας τουασφαλιστικού με τη βοήθεια των ευρωπαίων εταίρων μας, το κρυφό κοινωνικό χρέος θα διογκώνεται και οι παροχές θα μειώνονται, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνική συνοχή στη χώρα.

Toυ Γιάννη Παπαδόπουλου, επ. καθηγητή ΠΑΜΑΚ

http://www.makthes.gr/news/opinions/119925/