THE GLOBAL CHESSBOARD: Βίαιη καταστολή στο Καράκας

Παρασκευή 16 Οκτωβρίου 2015

Βίαιη καταστολή στο Καράκας

Εθνοφρουροί με ανεβασμένες τις ασπίδες τους στην διάρκεια διαδήλωσης για την υποστήριξη του φυλακισμένου ηγέτη της αντιπολίτευσης Leopoldo López στο Καράκας, τον Φεβρουάριο του 2015. CARLOS GARCIA RAWLINS / REUTERS

Σε όλη την Λατινική Αμερική, η οικονομική ανάπτυξη έχει σταματήσει [1], οι κοινωνικές εντάσεις αυξάνονται και τα πολιτικά συστήματα είναι υπό πίεση. Και μια χώρα υποφέρει περισσότερο από κάθε άλλη: Στην Βενεζουέλα, η επιδείνωση της οικονομικής και πολιτικής κρίσης, κυρίως εξαιτίας της ίδιας της κυβέρνησης [2], απειλούν την σταθερότητα του κράτους με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου παγκοσμίως.

Εν όψει των κοινοβουλευτικών εκλογών που έχουν προγραμματιστεί για τις 6 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Nicolas Maduro, ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντά του μετά το θάνατο του Ούγκο Τσάβες [3] τον Μάρτιο του 2013, καταστέλλει προσωπικότητες της αντιπολίτευσης και εμπλέκεται σε μια απερίσκεπτη απειλή πολέμου προς τους γείτονες της Βενεζουέλας, την Γουιάνα και την Κολομβία. Η κυβέρνηση είναι νευρική γιατί το κυβερνών Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας (PSUV) θα μπορούσε να χάσει την πλειοψηφία του στην Εθνοσυνέλευση για πρώτη φορά από τότε που ο Τσάβεζ ανέβηκε στην εξουσία το 1999, με την αντιπολίτευση πιο ενωμένη από ό, τι σε παρελθούσες προεκλογικές εκστρατείες. Αλλά ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των εκλογών, η πολιτική σταθερότητα δεν θα έρθει στην Βενεζουέλα στο άμεσο μέλλον.

Τα προβλήματα της Βενεζουέλας είναι εμφανή σε πολλά μέτωπα. Μολονότι δεν υπάρχουν αξιόπιστα οικονομικά δεδομένα, ο πληθωρισμός της Βενεζουέλας εκτιμάται σε 200% ετησίως, ο υψηλότερος στον κόσμο, και η αξία του νομίσματος της χώρας πέφτει συνεχώς. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τώρα αναμένει ότι η οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 10% φέτος [4], και πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι μια χρεοκοπία απέναντι σε ένα βουνό εξωτερικού χρέους είναι πιθανή το 2016. Βασικά προϊόντα δεν είναι διαθέσιμα ή δεν επαρκούν, αναγκάζοντας τους Βενεζουελάνους να ξοδεύουν ώρες σε ουρές για να πάρουν γάλα ή χαρτί τουαλέτας. ΟΙ λεηλασίες έχουν γίνει συνήθεις, και στρατιώτες περιπολούν στα σούπερ μάρκετ. Οι δείκτες των βίαιων εγκλημάτων, από μακρού χρόνου μια ανησυχία, έχουν επιδεινωθεί πάρα πολύ, καλά εξοπλισμένες συμμορίες ελέγχουν τεράστια εδάφη της χώρας. Το Καράκας τώρα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά δολοφονιών στον κόσμο [5].

Ένα κουτάκι Coca-Cola κοστίζει 5,56 δολάρια ή 35 μπολίβαρ στο Καράκας, στις 29 Σεπτεμβρίου του 2014. Επίσης, ένας λαμπτήρας των 75 βατ πωλείται προς 13,51 δολάρια, ένα κιλό καρότα προς 19,05 δολάρια, μια κούκλα Μπάρμπι προς 194 δολάρια, ένα τζην Levi’s 501 προς 793 δολάρια και ένα ζευγάρι Adidas Adipure Crazy προς 1.198 δολάρια. CARLOS GARCIA RAWLINS / REUTERS
-----------------------

Ο Maduro φαίνεται να έχει παραλύσει από τα προβλήματα της χώρας. Οι προσπάθειές του να βάλει την οικονομία της σε τάξη [6] και να περιορίσει την εγκληματικότητα, υπήρξαν άστοχες και άκαρπες. Η ανικανότητα είναι, όμως, μόνο ένα μέρος του προβλήματος. Ο Maduro είναι το προϊόν μιας κυβερνητικής δομής που επιβλήθηκε από τον Τσάβεζ, η οποία βασίζεται στην επιβολή ενός και μόνο ηγέτη. Ο Τσάβες, ο Comandante, λάμβανε όλες τις βασικές αποφάσεις και κατείχε τις πολιτικές δεξιότητες, το χάρισμα, και τα χρήματα -η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε από λιγότερο από 10 δολάρια ανά βαρέλι σε πάνω από 140 δολάρια κατά την διάρκεια της διακυβέρνησής του, αλλά τώρα έχει πέσει δραματικά- που στερείται ο Maduro. Το αποτέλεσμα είναι η αταξία, η αναποφασιστικότητα και ο αυτοσχεδιασμός, σε συνδυασμό με μια απελπισμένη αναζήτηση για εγχώριους και διεθνείς αποδιοπομπαίους τράγους.

Σε διεθνές επίπεδο, οι πρόσφατες εξελίξεις έχουν εξασθενήσει περαιτέρω την θέση του Maduro. Με την τιμή του πετρελαίου να αναμένεται να παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα στο προσεχές μέλλον, η εποχή της περιφερειακής επιρροής της Βενεζουέλας, η οποία γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή της υπό τον Τσάβες, έχει τελειώσει. Σήμερα, οι σχέσεις με το κίνημα του Τσάβες αποτελούν πολιτικό παθητικό για τα αριστερά κόμματα σε ολόκληρη την Λατινική Αμερική. Η περιφερειακή οντότητα που δημιούργησε ο Τσάβες για να περιορίσει την επιρροή των ΗΠΑ -Η Μπολιβαριανή Εναλλακτική για τους Λαούς της Αμερικής Μας (Bolivarian Alternative for the Peoples of Our Americas)- βρίσκεται σε χάος.

Επιπλέον, η προσέγγιση μεταξύ της Ουάσιγκτον και της Αβάνας, περίλαμπρη στην πρόσφατη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, έχει συγχύσει τον Maduro. Η συμμαχία μεταξύ της Βενεζουέλας και της Κούβας -και ειδικά μεταξύ του Τσάβες και του πρώην προέδρου της Κούβας, Φιντέλ Κάστρο- ήταν ένα βασικό χαρακτηριστικό του γεωπολιτικού σκηνικού της περιοχής, με την Βενεζουέλα κάποτε να προμηθεύει περίπου 100.000 βαρέλια πετρελαίου ημερησίως για να βοηθήσει στην συντήρηση της κουβανικής οικονομίας, με αντάλλαγμα χιλιάδες Κουβανούς γιατρούς και ,σύμφωνα με πληροφορίες, την στενή συνεργασία στις μυστικές Υπηρεσίες. Παρά το γεγονός ότι οι χώρες παραμένουν σύμμαχες, ο πρόεδρος της Κούβας, Ραούλ Κάστρο, επιδιώκει τώρα μεγαλύτερη εμπλοκή με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Χωρίς την ιδεολογική υποστήριξη της Κούβας, η αντι-αμερικανική ρητορική [7] που προέρχεται από το Καράκας είναι λιγότερο ηχηρή στην περιοχή. Αλλού στην περιοχή, ο Maduro έχει αναζωπυρώσει παλαιές εδαφικές διεκδικήσεις έναντι της Γουιάνα, και έχει κατηγορήσει κολομβιανές «παραστρατιωτικές δυνάμεις» ότι προωθούν την βία στην Βενεζουέλα, κλείνοντας ένα μεγάλο μέρος των συνόρων μεταξύ των δύο χωρών.

ΚΟΙΤΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΚΕΙ

Όπως οι προκλήσεις του καθεστώτος στα σύνορα της Βενεζουέλας, η καταστολή της αντιπολίτευσης από τον Maduro φαίνεται να είναι μια προσπάθεια να αποσπάσει την προσοχή από τα αδιάκοπα οικονομικά δεινά της χώρας. Στις 11 Σεπτεμβρίου, ο Leopoldo López, ένας ηγέτης της αντιπολίτευσης κατηγορηθείς για υποκίνηση βίας, συνελήφθη μετά τις μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις τον Φεβρουάριο του 2014 και καταδικάστηκε σε σχεδόν 14 [8] χρόνια στην φυλακή σε μια διαδικασία που δεν πληροί ούτε τις ελάχιστες προδιαγραφές της δικαιοσύνης και της δέουσας διαδικασίας. Ο López είναι ένας από τους περίπου 80 πολιτικούς κρατούμενους στην Βενεζουέλα.

Παρά το γεγονός ότι οι εκλογές διεξάγονται (το 2013 στις προεδρικές εκλογές, το στέλεχος της αντιπολίτευσης Henrique Capriles Radonski [9] έφτασε τον Maduro σε απόσταση δύο ποσοστιαίων μονάδων), ο έλεγχος από την κυβέρνηση βασικών θεσμικών οργάνων όπως το δικαστικό σώμα και το εκλογικό συμβούλιο σημαίνει ότι ο αγωνιστικός χώρος απέχει πολύ από το να είναι ισόρροπος. Η κυβέρνηση έχει χρησιμοποιήσει την εξουσία της για να «μαγειρέψει» τα εκλογικά αποτελέσματα, να αποκλείσει τους υποψηφίους της αντιπολίτευσης, και να χειριστεί τους κανόνες προς το συμφέρον της. Οι πρόσφατες τακτικές του καθεστώτος στοχεύουν στην ενοποίηση των σκληροπυρηνικών οπαδών του Τσάβες, την εμβάθυνση των ρηγμάτων στο εσωτερικό της αντιπολίτευσης, και την ενστάλαξη φόβου και την αποθάρρυνση της συμμετοχής στις εκλογές. Δεν υπάρχουν αποδείξεις, ωστόσο, ότι αυτές οι κινήσεις παράγουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Αντίθετα, μπορεί να έχουν ακούσια μετατρέψει τον López σε μάρτυρα και να έχουν καταστήσει τον Maduro όλο και πιο απομονωμένο στην περιοχή.

Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Nicolas Maduro μιλά κατά την διάρκεια συνέντευξης Τύπου στο παλάτι Miraflores στο Καράκας, τον Αύγουστο του 2015. CARLOS GARCIA RAWLINS / REUTERS
-------------------------

Ακόμη χειρότερα για τον Maduro, η αντιπολίτευση, της οποίας οι ηγέτες έχουν κατά το παρελθόν υπάρξει διαιρεμένοι λόγω στρατηγικών διαφωνιών και προσωπικών εντάσεων, παρουσιάζουν τώρα μια ενιαία λίστα υποψηφίων για τις εκλογές του Δεκεμβρίου. Σύμφωνα με την Datanalisis και άλλες εταιρείες δημοσκοπήσεων, ο Maduro έχει βάσιμους λόγους να ανησυχεί. Τα ποσοστά για την αποδοχή του προσώπου του έχουν πέσει στο 22%, και σχεδόν τα τρία τέταρτα των κατοίκων της Βενεζουέλας πιστεύουν ότι η κυβέρνηση έχει κακή απόδοση. Η αντιπολίτευση, της οποίας το όχημα είναι η Mesa de la Unidad Democrática, ή MUD, βρίσκεται στις δημοσκοπήσεις πάνω από 20 μονάδες υψηλότερα από την κυβέρνηση. Εάν οι εκλογές είναι καθαρές και αυτοί οι αριθμοί εξακολουθούν να υφίστανται μέχρι τον Δεκέμβριο, η αντιπολίτευση πρέπει να κερδίσει εύκολα τον έλεγχο της Εθνοσυνέλευσης.

Ωστόσο, η διατήρηση της ενότητας της αντιπολίτευσης δεν θα είναι εύκολη. Η αντιπολίτευση -η οποία αποτελείται από διάφορα κόμματα διαφόρων ιδεολογικών γραμμών- δεν έχει ακόμη αναπτύξει μια συνεκτική και οραματική ατζέντα που να αντιμετωπίζει τις πολλές κρίσεις και τις εκκλήσεις των ακόμα σημαντικών ομάδων του πληθυσμού της χώρας που πρεσβεύουν την υποταγή στο κίνημα του Τσάβες. Για πολλούς Βενεζουελάνους, η έλλειψη ενός εναλλακτικού σχεδίου μπορεί να αναζωπυρώσει τις αναμνήσεις των κυβερνήσεων πριν τον Τσάβες, οι οποίες ήταν συνήθως αδιάφορες για τις κοινωνικές ανάγκες της χώρας.

Ωστόσο, η απομόνωση του Maduro δεν έχει αυξήσει την πίεση στην κυβέρνησή του να διασφαλίσει ότι οι εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου θα είναι επαρκώς δίκαιες. Σε γενικές γραμμές, οι κυβερνήσεις της Νότιας Αμερικής υπήρξαν παθητικές [10] στην αντιμετώπιση του εκφυλισμού της Βενεζουέλας. Δεδομένων των συμφερόντων που διακυβεύονται υπάρχει, εύλογα, μεγάλη ανησυχία για πιθανή νοθεία. Μέχρι σήμερα, παρά τις συνεχείς παρακλήσεις από την Ουάσιγκτον καθώς και αιτήματα από τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η κυβέρνηση θα δεχθεί σοβαρούς διεθνείς παρατηρητές στις εκλογές. Η Ένωση Νοτιοαμερικανικών Εθνών -που είναι πιο φιλική προς την κυβέρνηση του Maduro- θα «είναι παρούσα» στην εκλογική διαδικασία, αλλά αυτό δύσκολα ανταποκρίνεται στα κριτήρια για μια σοβαρή και αξιόπιστη προσπάθεια παρατήρησης.

ΑΜΥΔΡΕΣ ΕΛΠΙΔΕΣ

Είναι δύσκολο να προβλεφθεί τι θα συμβεί στην Βενεζουέλα κατά τους προσεχείς μήνες. Υπό το πρίσμα των εξαιρετικά δυσμενών δημοσκοπικών ποσοστών του Maduro, μια ξεκάθαρη νίκη για την κυβέρνηση φαίνεται απίθανη. Ως αποτέλεσμα, ο Δεκέμβριος είναι πιθανόν να αντιπροσωπεύσει ένα σημείο καμπής, προς το καλύτερο ή το χειρότερο. Υπάρχει μια πιθανότητα, βέβαια, οι εκλογές να αναβληθούν, αλλά αυτό θα είχε κόστος για την κυβέρνηση και πιθανώς να προκαλέσει μια τεράστια πολιτική κρίση. Η κυβέρνηση μπορεί επίσης να επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί την έλλειψη παρατηρητών για να νοθεύσει ξεκάθαρα τις εκλογές, αν και λίγοι θα βρουν τα αποτελέσματα αξιόπιστα.

Ακόμη και αν διεξαχθούν καθαρές εκλογές και η αντιπολίτευση καταλήξει να ελέγξει την Εθνοσυνέλευση, οι συνέπειες είναι ασαφείς. Μια υγιέστερη ισορροπία των πολιτικών δυνάμεων μπορεί να αναδυθεί και να παράξει πίεση για πιο σοβαρές διαπραγματεύσεις στο πικρά πολωμένο έθνος, αλλά θα μπορούσε επίσης να εντείνει τις πολιτικές διαμάχες. Ειδικότερα, η απερχόμενη, ελεγχόμενη από το PSUV Εθνοσυνέλευση θα μπορούσε να μεταβιβάσει το σύνολο των ουσιαστικών αρμοδιοτήτων της στον Maduro, ο οποίος θα κυβερνά με διατάγματα, εξουδετερώνοντας έτσι τα αποτελέσματα των εκλογών. Παράλληλα, ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι μια σημαντική απώλεια για την κυβέρνηση θα φέρει την θυελλώδη διακυβέρνηση του Maduro στο τέλος της με πιθανή παρέμβαση των ενόπλων δυνάμεων [11] για να τον αντικαταστήσουν με έναν άλλον «Τσαβιστή».

Εντεινόμενες βίαιες ταραχές δεν μπορούν να αποκλειστούν. Οι συνέπειες θα φέρουν τεράστιες ανησυχίες για την Βενεζουέλα και για ολόκληρη την περιοχή. Ακόμα και στο πιο αισιόδοξο σενάριο, οι εκλογές στις 6 Δεκεμβρίου δεν θα θεραπεύσουν τα επιδεινούμενα προβλήματα της χώρας. Αλλά μπορεί να φέρουν τον «κόμπο στο χτένι» και, με τον τρόπο αυτό, να προσφέρουν μια αναλαμπή ελπίδας εν μέσω της πιο σοβαρής κρίσης στο πρόσφατο παρελθόν της Λατινικής Αμερικής.

Michael Shifter

ΠΗΓΗ; http://foreignaffairs.gr/articles/70540/michael-shifter/biaii-katastoli-sto-karakas?page=show

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2015-10-14/crackdo...