THE GLOBAL CHESSBOARD: Μην φοβάστε τους πρόσφυγες

Δευτέρα 4 Ιανουαρίου 2016

Μην φοβάστε τους πρόσφυγες

Μετά τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, η εχθρότητα προς τους πρόσφυγες σε πολλές Δυτικές χώρες έχει αυξηθεί. Πριν λίγες εβδομάδες, το αντι-μεταναστευτικό «Εθνικό Μέτωπο» στην Γαλλία, ήδη δημοφιλές πριν από τις επιθέσεις στο Παρίσι, πέτυχε τα καλύτερα από ποτέ αποτελέσματά του [1] κατά τον πρώτο γύρο των περιφερειακών εκλογών, κερδίζοντας σχεδόν το ένα τρίτο των ψήφων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, εν τω μεταξύ, 31 κυβερνήτες και σχεδόν όλοι οι Ρεπουμπλικανοί προεδρικοί υποψήφιοι αντιτάχθηκαν στην περαιτέρω εγκατάσταση [2] προσφύγων στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μια μετανάστης τραβά ένα κορίτσι έξω από το νερό καθώς πρόσφυγες και μετανάστες φθάνουν με μια υπερπλήρη λέμβο από την αγριεμένη θάλασσα στην Λέσβο, τον Οκτώβριο του 2015. DIMITRIS MICHALAKIS / REUTERS

Ο φόβος των προσφύγων μετά από μια τρομοκρατική επίθεση είναι μια φυσική αντίδραση [3] και κάποια σύγχυση όσον αφορά την σχέση μεταξύ των προσφύγων και της βίας είναι κατανοητή. Ακόμη και η ακαδημαϊκή κοινότητα, η οποία έχει μελετήσει το θέμα επί χρόνια, δεν έχει ακόμη αποφανθεί για την νοητή σχέση μεταξύ των δύο.

Αλλά οι προσπάθειες για να εμποδιστούν οι άνθρωποι που φεύγουν από εμπόλεμες ζώνες προς την Δύση είναι η λάθος απάντηση στην φρίκη του Παρισιού. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι η σύνδεση μεταξύ των προσφύγων και της τρομοκρατίας είναι αδύναμη. Η Δύση μπορεί να δεχθεί πρόσφυγες χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την εθνική ασφάλειά της [4].

ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΜΕΝΟΙ ΦΟΒΟΙ;

Οι δύο βασικοί λόγοι για την προσοχή στην υποδοχή ατόμων από περιοχές που μαστίζονται από συγκρούσεις είναι ενστικτώδεις και ευρέως αποδεκτοί. Ο πρώτος είναι ότι τα άτομα που αναζητούν καταφύγιο έξω από τα διεθνή σύνορα απειλούν να αποσταθεροποιήσουν τις χώρες που τους υποδέχονται.

Κάποια έρευνα υποστηρίζει αυτή την άποψη. Ειδικοί [5] έχουν υποθέσει ότι οι κοινότητες των προσφύγων μπορεί να περιλαμβάνουν πολιτικούς ακτιβιστές και αντάρτες οι οποίοι κινητοποιούν και στρατολογούν στην χώρα υποδοχής, δίνοντας αφορμή για το υποτιθέμενο φαινόμενο του «πρόσφυγα-πολεμιστή». Οι προσφυγικοί καταυλισμοί χρησιμεύουν ως πιθανές στρατιωτικές βάσεις από τις οποίες οι πρόσφυγες-πολεμιστές μπορούν να διεξάγουν εξεγέρσεις. Άλλοι [6], συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών επιστημόνων Idean Salehyan και Kristian Skrede Gleditsch, ισχυρίστηκαν [7] ότι οι πρόσφυγες, καθώς από μόνοι τους εγκαταλείπουν την βία, είναι ένας μηχανισμός με τον οποίο η εσωτερική σύγκρουση σε ένα κράτος μπορεί να διαχυθεί πέρα από τα σύνορα. Οι άνθρωποι που αφήνουν τις εμπόλεμες ζώνες μπορεί να φέρνουν μαζί τους όπλα, τρομοκρατία [8] και μαχητικές ιδεολογίες.

Άνθρωποι μαζεύονται για να διαμαρτυρηθούν κατά της αποδοχής προσφύγων από την Συρία στην Olympia, στην Ουάσιγκτον, τον Νοέμβριο του 2015. DAVID RYDER / REUTERS
----------------------------------------

Το δεύτερο επιχείρημα κατά της υποδοχής των προσφύγων είναι ότι αν και η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων μπορεί να είναι ειρηνική, ίσως άθελά τους φιλοξενούν μια βίαιη μειοψηφία. Ο Markus Söder, ένας συντηρητικός πολιτικός στην Βαυαρία, η οποία αρχικά υποδέχθηκε πρόσφυγες που αφέθηκαν από την Ουγγαρία, εξέφρασε λακωνικά την προοπτική αυτή [9]: «Δεν είναι κάθε πρόσφυγας ένας τρομοκράτης του Ισλαμικού Κράτους. Αλλά το να πιστεύουν ότι δεν υπάρχει ούτε ένας μαχητής ανάμεσα στους πρόσφυγες είναι αφελές».

Και τα δύο αυτά επιχειρήματα, ενστικτώδη ως φαίνονται, είναι εσφαλμένα. Το πιο σημαντικό, η διαδικασία ελέγχων από τις ΗΠΑ που έχει σχεδιαστεί για την προστασία από την διείσδυση τρομοκρατών, είναι εκτεταμένη [10]. Οι τρομοκράτες που επιθυμούν να εισέλθουν στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να βρουν πολύ πιο προσιτές διαδρομές από το να παριστάνουν τους πρόσφυγες. Στην Ευρώπη, τα διάτρητα σύνορα και η αδυναμία συμφωνίας σε μια κοινή πολιτική για τους πρόσφυγες [11] σημαίνει ότι η διαδρομή των προσφύγων αποτελεί μια πιο εφικτή επιλογή για τους τρομοκράτες, αλλά παραμένει δύσκολη [ως επιλογή] για μια εξελιγμένη [τρομοκρατική] επιχείρηση.

Αλλά ο έλεγχος δεν είναι ο μόνος λόγος που οι περισσότεροι πρόσφυγες είναι απίθανο να συμμετάσχουν σε ένα βίαιο έγκλημα ή σε τρομοκρατία. Από τα 18 εκατομμύρια πρόσφυγες στον κόσμο σήμερα, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες εκτιμά ότι περισσότεροι από τους μισούς είναι παιδιά [12]. Μεταξύ των ενηλίκων, η συντριπτική πλειοψηφία είναι άμαχοι που δεν έχουν εμπλακεί σε μάχη. Αντ’ αυτού, είναι ως επί το πλείστον ανίκανοι -ή αντίθετοι στο- να πολεμήσουν. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τις εκτιμήσεις [13] ότι «ένας στους πέντε [Σύριους] πρόσφυγες έχει πληγεί από φυσικές, αισθητηριακές ή διανοητικές αναπηρίες [ενώ] ένας στους επτά πάσχει από χρόνια ασθένεια».

Μια έρευνα του 2008 [14] για τους πρόσφυγες του Νταρφούρ στο Τσαντ παρέχει περαιτέρω στοιχεία για την ψυχολογική αποστροφή των προσφύγων προς την σύγκρουση. Όσοι βίωσαν προσωπικά την βία κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου εξέφρασαν λιγότερο ενδιαφέρον για αντίποινα και μεγαλύτερη επιθυμία για ειρήνη από εκείνους που δεν την είχαν βιώσει.

Όσο για τα ακαδημαϊκά στοιχεία για τους πρόσφυγες-πολεμιστές, οι μελετητές έχουν βρεί στο παρελθόν ότι η εμφάνιση των προσφύγων και το ξέσπασμα των συγκρούσεων τείνουν να συμβαίνουν στον ίδιο τόπο και χρόνο. Αλλά αυτός ο συσχετισμός δεν αποτελεί έκπληξη: Οι επαρχιακές συγκρούσεις παράγουν περισσότερους πρόσφυγες από οποιαδήποτε άλλη πηγή, αναγκάζοντας τους πολίτες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και συχνά αποτρέποντάς τους από το να επιστρέψουν.

Μια πολύ πιο δύσκολη ερώτηση για να απαντηθεί είναι αν η εξάπλωση των προσφύγων τείνει επίσης να παράγει η βία η ίδια.

Για να διερευνηθεί αν οι πρόσφυγες εξαπλώνουν την βία και την αστάθεια στις κοινωνίες υποδοχής τους, δύο από εμάς (ο Shaver και η Zhou) αναλύσαμε εξαιρετικά λεπτομερή στοιχεία που παρέχονται από τα Ηνωμένα Έθνη για τις ακριβείς θέσεις των οικισμών των προσφύγων σε όλο τον κόσμο κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών. Τα στοιχεία επέτρεψαν πιο λεπτομερή ανάλυση από τις προηγούμενες μελέτες, οι συγγραφείς των οποίων έπρεπε να βασίζονται σε γενικότερες, σε επίπεδο χώρας, μετρήσεις.

Αυτά τα δεδομένα μπορούν να προσδιορίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια αν η παρουσία των προσφυγικών πληθυσμών συνδέεται με το ξέσπασμα τοπικής βίας ή αστάθειας. Τα αποτελέσματα [15] είναι σαφή: Δεν υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ των πληθυσμών των προσφύγων και των παρεπόμενων εστιών πολιτικής βίας.

Αντ’ αυτού, το αντίθετο μπορεί να είναι αλήθεια. Περιοχές που φιλοξενούν πρόσφυγες φαίνεται να είναι πιο σταθερές κατά τα έτη μετά την άφιξή τους. Αυτό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των εγχώριων και διεθνών προσπαθειών για την διασφάλιση της σταθερότητας στις εν λόγω περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης προσωπικού ασφαλείας και ελέγχων του προσωπικού στις πληγείσες περιοχές. Κρατικά μέτρα για την πρόληψη της αστάθειας μπορεί να είναι αποτελεσματικά.

Μια οικογένεια προσφύγων από την Συρία περιμένουν για την διαδικασία καταχώρησής τους στο Αγαθονήσι, τον Σεπτέμβριο του 2015. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
-----------------------------------------

ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ

Το ζήτημα του φόβου για τους πρόσφυγες είναι παρόμοιο με τον τρόπο που πολλοί συνηθίζουν να σκέπτονται για την φτώχεια και την τρομοκρατία. Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και κατά την διάρκεια της ιρακινής αντίστασης, πολιτικοί στα υψηλότερα επίπεδα της κυβέρνησης έδωσαν φωνή στο αφήγημα ότι η φτώχεια δημιουργεί την τρομοκρατία και άλλες βίαιες πράξεις απελπισίας. Χρόνια μελέτης ειδικών έκανε αναξιόπιστη αυτή την άποψη. Οικονομολόγοι, συμπεριλαμβανομένου του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Princeton, Alan Krueger [16], έδειξαν ότι οι τρομοκράτες δεν είναι πιο πιθανό να προέρχονται από τις φτωχότερες τάξεις της κοινωνίας από όσο από τις πλουσιότερες.

Αλλά εάν η φτώχεια δεν έχει την τάση να παράγει τρομοκρατία, οι κοινωνικές ανισότητες θα μπορούσαν να το κάνουν πολύ καλά.

Οι ερευνητές έχουν βρει αποδείξεις [17] ότι οι ανισότητες αυξάνουν τα παράπονα πέραν των εθνικών διαχωρισμών και, τελικά, την πιθανότητα της πολιτικής βίας. Αναλύοντας το ξέσπασμα της βίας στην Ινδία, ένας ειδικός [18] διαπίστωσε ότι «οι οικονομικές και πολιτικές διακρίσεις εξηγούν τις εστίες των συγκρούσεων». Σχετική εργασία [19] στις πρόσφατες εμφύλιες συγκρούσεις στο Νεπάλ δείχνει ότι οι περιοχές σχετικής στέρησης αποτέλεσαν γόνιμο έδαφος για την μαοϊστική εξέγερση.

Τα ευρήματα αυτά είναι επίκαιρα. Για χρόνια, ομάδες όπως η Διεθνής Αμνηστία υποστηρίζουν ότι πολλοί από τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Ευρώπης αντιμετωπίζουν διακρίσεις [20] στην απασχόληση και την εκπαίδευση. Πρόσφατη ακαδημαϊκή έρευνα παρέχει μια πιο σταθερή βάση για τους ισχυρισμούς αυτούς. Μια μελέτη στο έγκυρο Proceedings of the National Academy of Sciences, για παράδειγμα, βρήκε [21] ότι στην Γαλλία, οι διακρίσεις κατά των Μουσουλμάνων είναι υπεύθυνες για σημαντικές διαφορές στην ανεργία. Ένας Χριστιανός υποψήφιος είναι περισσότερο από το διπλάσιο πιθανό να προσκληθεί για συνέντευξη έναντι ενός Μουσουλμάνου των ιδίων προσόντων.

Όπως έχει δείξει ο ειδικός επί της τρομοκρατίας στο Πανεπιστήμιο Princeton, Jacob Shapiro [22], η τρομοκρατία είναι απλά μια διαθέσιμη τακτική για τις βίαιες πολιτικές οργανώσεις. Στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, οι κοινωνικές ανισότητες μπορεί να οδηγήσουν σε εξέγερση ή εμφύλιο πόλεμο. Στις Δυτικές αναπτυγμένες χώρες με ισχυρά εθνικά προγράμματα ασφαλείας στην θέση τους, τέτοιες ανισότητες μπορεί να οδηγήσουν στην τρομοκρατία, ένα όπλο έσχατης καταφυγής για όσους δεν μπορούν να αμφισβητήσουν το κράτος πιο άμεσα.

ΤΟ ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Δεν υπάρχουν λόγοι υποψίας ότι εκείνοι που φεύγουν από την Συρία και το Ιράκ συνιστούν μεγαλύτερη απειλή για τις κοινότητες που τους υποδέχονται από ό, τι οι προηγούμενοι πρόσφυγες [23]. Το αν θα παραμένουν μη απειλητικοί θα εξαρτηθεί από το πόσο καλά θα αφομοιωθούν στις περιοχές στις οποίες εγκαθίστανται. Τελικά, η υποδοχή [24] που λαμβάνουν από τους τοπικούς πληθυσμούς και τα κράτη υποδοχής θα έχει πολύ περισσότερη σημασία παρά το από πού προέρχονται.

Για τους Δυτικούς πολιτικούς, αυτό σημαίνει την απόρριψη του βολικού μύθου ότι οι πρόσφυγες είναι προσωρινοί επισκέπτες οι οποίοι θα επιστρέψουν σύντομα στο σπίτι. Μόνο τότε μπορεί οι λογικές πολιτικές, όπως η γλωσσική κατάρτιση, η άδεια εργασίας, και τα προγράμματα εγγραφής των παιδιών στα τοπικά σχολεία, να προωθηθούν σε ένα σκεπτικό κοινό.

Θα ήταν ανόητο να γίνει ο ισχυρισμός ότι οι πρόσφυγες που επανεγκαταστάθηκαν κάπου δεν θα διαπράξουν ποτέ μια πράξη βίας κατά των κοινοτήτων υποδοχής τους, με πολιτικά κίνητρα ή όχι. Κάθε μεγάλη ομάδα ανθρώπων -είτε πρόσφυγες είτε ντόπιοι- περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα προσωπικοτήτων, κάποιες περισσότερο πρόθυμες από άλλες να συμπεριφέρονται βίαια. Αλλά το να απαγορεύεται στους πρόσφυγες από την Συρία και το Ιράκ να οικοδομήσουν μια νέα ζωή στην ασφάλεια είναι πιθανό να επιδεινώσει τον κίνδυνο της τρομοκρατίας που αντιμετωπίζουν οι χώρες υποδοχής. Εάν αυτές οι κοινότητες αντιληφθούν διακρίσεις από τους οικοδεσπότες τους, η ριζοσπαστική ισλαμική ιδεολογία μπορεί να βρει ένα δεκτικό ακροατήριο, ιδίως μεταξύ της δεύτερης -και τρίτης- γενιάς παιδιών των προσφύγων.

Ο υψηλόφρων ανθρωπισμός δεν πρέπει να υπερισχύσει των συμφερόντων ασφαλείας. Αλλά ακόμα και από την σκοπιά της στενής αντίληψης της εθνικής ασφάλειας, οι πρόσφυγες είναι συνήθως μη απειλητικοί πληθυσμοί στα χρόνια που ακολουθούν την άφιξή τους. Εάν δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε τους πρόσφυγες, το ερώτημα θα πρέπει να είναι κατά πόσο η Δύση μπορεί και πρέπει να τους βοηθήσει και πόσο καλύτερα να τους καλωσορίσει ως παραγωγικά μέλη [25] των κοινωνιών τους.

Alex Bollfrass, Andrew Shaver και Yang-Yang Zhou

ΠΗΓΗ: http://foreignaffairs.gr/articles/70643/alex-bollfrass-andrew-shaver-kai-yang-yang-zhou/min-fobaste-toys-prosfyges?page=show

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2015-12-09/dont-fe...