Τα καταστήματα που πωλούν Falafel στο Κάιρο διέθεταν φωτογραφίες του προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι με ένα μεγάλο κόκκινο X στο πρόσωπό του. Καινούργιες Mercedes και παλιά Lada του 1970 κινούνταν στους δρόμους της πόλης με κόκκινες επιγραφές στα παράθυρά που καλούσαν τους Αιγυπτίους να «κατέβουν στο δρόμο στις 30 Ιουνίου!» Στους σταθμούς του μετρό και στις γωνίες των δρόμων, ακτιβιστές κατά του Μόρσι συγκέντρωναν υπογραφές για την Tamarod δηλαδή την «επαναστατική» εκστρατεία, που απαιτούσε την συλλογή 22 εκατομμυρίων υπογραφών ζητώντας την παραίτηση του Μόρσι. Την προπερασμένη Κυριακή, καθώς εκατομμύρια πολιτών ξεχύθηκαν στους δρόμους σε όλη την Αίγυπτο, φωνάζοντας «Φύγε», η χώρα φάνηκε να λέει με μια φωνή: «ο Μόρσι πρέπει να φύγει και η Μουσουλμανική Αδελφότητα δεν εμπνέει εμπιστοσύνη».
Ένας διαδηλωτής στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο κρατάει ένα χαρτί με το οποίο απαιτεί την παραίτηση του Μόρσι. (Suhaib Salem / Courtesy Reuters)
Παρότι αναμενόταν γενικευμένη βία - οι λέξεις «εμφύλιος πόλεμος» μπήκαν στην ατζέντα των δημόσιων συζητήσεων - οι διαμαρτυρίες παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό ειρηνικές και σε πνεύμα ομοψυχίας. Οι επιθέσεις αργά το βράδυ στα κεντρικά γραφεία της Αδελφότητας στο Κάιρο, στις οποίες σκοτώθηκαν πέντε άνθρωποι, αμαύρωσαν ένα κατά τα άλλα ειρηνικό ξέσπασμα δυσαρέσκειας στην πρωτεύουσα. «Την πρώτη φορά ζητούσαμε ψωμί, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη», δήλωσε ο Νάσερ Ιμπραήμ ελ - Σαμπί, ένας μεσήλικας διαδηλωτής της πλατείας Ταχρίρ. «Σήμερα κατεβήκαμε για να σώσουμε την Αίγυπτο».
Για τους 17 μήνες που ο στρατός κυβέρνησε την Αίγυπτο αφότου παραιτήθηκε ο πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ, πέντε ομάδες ανταγωνίστηκαν και συνεργάστηκαν σε μια διαδικασία μετάβασης στη βάση ελάχιστων κανόνων: Ισλαμιστές, επαναστάτες των δρόμων, στρατός και οι λεγόμενοι feloul ή τα υπολείμματα του προηγούμενου καθεστώτος που τάχθηκαν κατά της επανάστασης και ήθελαν να επαναφέρουν την παλιά τάξη. Τέλος, η σιωπηλή πλειοψηφία. Εξακολουθούν να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές γύρω από καθένα από αυτά τα στρατόπεδα, αλλά μετά από ένα χρόνο διακυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, έχει δημιουργηθεί μια βαθύτερη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους ισλαμιστές και όλους τους άλλους.
Υπό αυτή την έννοια, το τελεσίγραφο του στρατού ότι θα παρέμβει και θα επιβάλει «το δικό του οδικό χάρτη για το μέλλον», αν ο Μόρσι δεν ενεργήσει μέσα σε 48 ώρες, δεν σόκαρε και τόσο - ούτε καν ανησύχησε πολλούς που αντιτίθενται στον πρόεδρο. Ακόμη και πριν ξεκινήσουν οι διαδηλώσεις, προσωπικότητες της αντιπολίτευσης είδαν το στρατό ως τον κρίσιμο παίκτη που θα μπορούσε να ανατρέψει τον Μόρσι από το αξίωμά του, και τους οπαδούς του πρώην καθεστώτος, ως μια σημαντική εκλογική δύναμη που συσπειρώνεται στον αγώνα εναντίον της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Με τόσες πολλές διαφορετικές φωνές να ενώνονται απέναντι σ’ έναν εχθρό, οι διαδηλώσεις δεν μοιάζουν να είναι ακριβώς πολιτικές, αλλά προσομοιάζουν περισσότερο στην αρχική, επιτυχημένη κινητοποίηση εναντίον του καθεστώτος Μουμπάρακ, τον Ιανουάριο του 2011.
«ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΤΟΙΜΟΣ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΕΙ»
Το τελεσίγραφο του στρατού καλεί τις «πολιτικές δυνάμεις» να «επιλύσουν όλες τις διαφορές τους». Παρά το γεγονός ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα και οι ισλαμιστές σύμμαχοί της είναι σαφώς προσδιορισμένοι, παραμένει ασαφές ποιες είναι αυτές οι άλλες πολιτικές δυνάμεις. Τον Απρίλιο, μια ομάδα ακτιβιστών ξεκίνησε την εκστρατεία Tamarod, μια πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών που χαρακτηρίστηκε ως δημοψήφισμα σχετικά με τη νομιμοποίηση του Μόρσι. Καθώς η εκστρατεία προχωρούσε, απέκτησε την υποστήριξη του Εθνικού Μετώπου Σωτηρίας (NSF), ενός συνασπισμού φιλελεύθερων, αριστερών και άλλων κοσμικών κομμάτων που προέκυψαν το Νοέμβριο του 2012 ως ένα ενωμένο μέτωπο εναντίον των ισλαμιστών. Ένας από τους εκπροσώπους του, ο Μοχάμεντ Ελ Μπαραντέι, ονόμασε την εκστρατεία Tamarod ως «καίριο τμήμα της εθνικής αντιπολίτευσης που απορρίπτει την κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας». Ο Ελ Μπαραντέι κάλεσε τους Αιγύπτιους να υπογράψουν την αίτηση και το βράδυ πριν από τις διαδηλώσεις βγήκε στην τηλεόραση για να εκλιπαρήσει τους Αιγυπτίους να βγουν στους δρόμους. Την εκστρατεία υποστήριξαν επίσης οι πρώην υποψήφιοι πρόεδροι και ηγέτες του NSF, Χαμντίν Σαμπαχί και Αμρ Μούσα, καθώς και ο πρώην γενικός γραμματέας του Αραβικού Συνδέσμου και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου. Ο Σαμπαχί και ο Ελ Μπαραντέι πήραν και οι δύο μέρος στις πορείες, εκείνη την Κυριακή.
Αντί να επιδιώκει να διαμορφώσει την μετά-Μουμπάρακ μετάβαση, η επίσημη αντιπολίτευση της Αιγύπτου υπήρξε αντιδραστική, ανταποκρινόμενη σε μεγάλο βαθμό στις πολωτικές κινήσεις του Μόρσι ή στις διαδηλώσεις στους δρόμους. Με την εκστρατεία Tamarod, η αντιπολίτευση εξασφάλισε ένα λαϊκό κίνημα, αλλά παρ' όλ’ αυτά πολλοί ακόμα αναρωτιούνται αν αυτό το συνασπισμένο ρεύμα θα μπορούσε να κυβερνήσει την χώρα πιο αποτελεσματικά από ό, τι ο Μόρσι ή ακόμα και αν θα μπορούσε να μείνει απλώς ενωμένο χωρίς έναν κοινό εχθρό. Σε μια συνέντευξη, ο Χαλέντ Νταγούντ, ηγετικό στέλεχος του Μετώπου της 30ης Ιουνίου και πρώην εκπρόσωπος του NSF, επέκρινε σχεδόν επί σαράντα λεπτά τη μονομέρεια που διέπει το ύφος της εξουσίας τού Μόρσι, την κατάχρηση εξουσίας από την Αδελφότητα και την κακή διαχείριση της οικονομίας. Αλλά δεν είχε να πει πολλά για το τι έχει να προσφέρει η αντιπολίτευση. «Οι λύσεις είναι γνωστές σχεδόν σε κάθε πολιτικό κόμμα», είπε, αναφέροντας αόριστα την κοινωνική δικαιοσύνη και μια λειτουργική οικονομία. «Το πρόβλημα είναι να βάλουμε τους σωστούς ανθρώπους να κάνουν την δουλειά, να μην πάρουμε ανθρώπους με βάση την αφοσίωσή τους στη Μουσουλμανική Αδελφότητα».
Στην πραγματικότητα, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στο Κάιρο δεν υπήρχε σχεδόν καμία αναφορά στους πολιτικούς τής αντιπολίτευσης, όπως ο Ελ Μπαραντέι, παρά την υποστήριξή τους στις διαδηλώσεις. Όταν ρωτήθηκαν για τις ελπίδες τους για το μέλλον, οι διαδηλωτές επέμειναν στα θέματα συζήτησης που καθορίστηκαν από τους διοργανωτές των διαδηλώσεων: ο Μόρσι που καταρρέει, μια προσωρινή κυβέρνηση υπό την ηγεσία του επικεφαλής του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου που αναλαμβάνει την εξουσία, οι πρόωρες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές που οργανώνονται και το νέο σύνταγμα που συντάσσεται. Κανείς δεν μπορούσε να εξηγήσει ποιος θα αντικαταστήσει τον Μόρσι. «Αυτό είναι μεγαλύτερο πρόβλημα και από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα», δήλωσε ο Σοκρ ελ – Ναγκουίμπ, 55 ετών, σεφ ξενοδοχείου, λαμβάνοντας μέρος σε μια μικρή πορεία από την Ιμπάμπα, μια φτωχή γειτονιά του Καΐρου, προς την πλατεία Ταχρίρ. «Κανείς δεν είναι έτοιμος να αναλάβει».
Ο ΛΑΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ
Πριν από τις διαδηλώσεις, η Αδελφότητα προσπάθησε να απορρίψει την εκστρατεία Tamarod παρουσιάζοντάς την ως ένα αντι-επαναστατικό κίνημα, που υποστηρίζεται από τους οπαδούς του Μουμπάρακ και από το διαλυμένο πια Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα του (NDP), στην προσπάθειά του να επιστρέψει στην εξουσία. Η ιστορία αυτή, παραδόξως, έχει βάσιμα στοιχεία. Ορισμένες τοπικές εφημερίδες έχουν δείξει ότι τα δίκτυα του NDP στο Δέλτα του Νείλου κινητοποιήθηκαν ενάντια στον Μόρσι και πλήρωσαν κακοποιούς για να υποκινήσουν τη βία στους δρόμους και τις επιθέσεις στα γραφεία της Αδελφότητας. Ένας δημοσιογράφος ο οποίος έχει κάνει εκτενές ρεπορτάζ σε μια φτωχογειτονιά του Παλαιού Καΐρου μού είπε ότι οι ίδιοι άνθρωποι που χρησιμοποιήθηκαν για να μαζέψουν ψήφους για τους υποψηφίους του NDP, συνέλεγαν υπογραφές για την εκστρατεία Tamarod. Ενισχύοντας τα παιχνίδια συνωμοσίας, την περασμένη εβδομάδα, ο Χουσεΐν Καμάλ, ο πρώην υπεύθυνος προσωπικού τού Ομάρ Σουλεϊμάν – του επικεφαλής κατασκοπείας του Μουμπάρακ, δεξιού του χεριού και τελευταίου του αντιπρόεδρου - εμφανίστηκε μετά από ένα χρόνο σιωπής για να δηλώσει την υποστήριξή του στις διαδηλώσεις της 30ης Ιουνίου. Ο Ελ Μπαραντέι και το NSF έχουν επίσης έλθει σε επαφή με πρώην μέλη του NDP σε μια προσπάθεια να ενισχύσουν τη συμμαχία τους. «Δεν μπορώ να απομονώσω εκατομμύρια Αιγυπτίων επειδή ήταν μέλη του Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος», δήλωσε ο Ελ Μπαραντέι.
Άλλοι πιστοί οπαδοί της αντιπολίτευσης φαίνεται να συμφωνούν. Ένα παράδειγμα είναι η Μόνα Μακράμ – Εμπέιντ, η οποία ήταν μέλος της αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο την εποχή Μουμπάρακ και, πιο πρόσφατα, μέλος του Συμβουλίου Σούρα, της άνω βουλής που ανέλαβε όλες τις νομοθετικές εξουσίες μετά τη διάλυση της Εθνοσυνέλευσης. Στις 29 Ιουνίου, μαζί με άλλους οκτώ κοσμικούς και φιλελεύθερους συναδέλφους της, παραιτήθηκε από το Συμβούλιο Σούρα για να παράσχει στήριξη στο κίνημα διαμαρτυρίας, και να απονομιμοποιήσει περαιτέρω του Μόρσι. Όταν ρωτήθηκε πώς αισθάνθηκε για τους ισχυρισμούς ότι τα μέλη τού προηγούμενου καθεστώτος στηρίζουν το κίνημα που η ίδια υποστηρίζει τώρα, η Μακράμ - Εμπέιντ απάντησε, «Είμαι απολύτως εναντίον των πολιτικών και της πολιτικής τού πρώην καθεστώτος, αλλά δεν είμαι ενάντια σε όλους τους ανθρώπους που συμμετείχαν σε αυτό. Δεν είναι ο Σατανάς. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να τους κάνουμε να φαίνονται διαβολικοί».
Αν το κίνημα διαμαρτυρίας είναι φιλικό προς το προηγούμενο καθεστώς, φαίνεται ακόμα πιο φιλικό προς το στρατό. Όταν στρατιωτικά ελικόπτερα εφόρμησαν πάνω στις διαδηλώσεις στην πλατεία Ταχρίρ και έξω από το προεδρικό μέγαρο, εκείνη την Κυριακή, το πλήθος ξέσπασε σε επευφημίες, αναβιώνοντας έναν ύμνο από τις 18 ημέρες της αρχικής επανάστασης: «Ο λαός και ο στρατός είναι ενωμένοι!». Παρά το καταστροφικό έτος της στρατιωτικής διακυβέρνησης και την κακοδιαχείριση, πολλοί φαίνεται να πιστεύουν ότι ο στρατός είναι η μόνη ελπίδα της Αιγύπτου. «Ο στρατός υπερασπίζεται την Αίγυπτο», μου είπαν μια σειρά από διαδηλωτές. «Είναι ο στρατός μας», είπαν πολλοί όταν ρώτησα γιατί επευφημούσαν για τα ελικόπτερα.
Παραδόξως, ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες φαίνονται επίσης διατεθειμένοι να επιτρέψουν στο στρατό να επέμβει στην πολιτική. Ο Σαντί ελ – Γκαζαλί Χαρμπ, μέλος του Μετώπου της 30ης Ιουνίου, εξήγησε ότι έχει εναποθέσει την ελπίδα του στο στρατό. «Περιμένουμε το στρατό να αναγκάσει τον Μόρσι να παραιτηθεί», μου είχε πει. «Ελπίζω ότι οι μάζες στους δρόμους, στις 30 Ιουνίου, θα στείλουν ένα μήνυμα προς το στρατό και το υπουργείο Εσωτερικών ότι θα σταθούν δίπλα στους πολίτες και όχι εναντίον τους». Το διάταγμα του στρατού την περασμένη Δευτέρα έδειξε να εκπλήρωσε αυτή την ελπίδα.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Η αντιδραστική στάση της αντιπολίτευσης, η εμφανής ανικανότητα, ο διερευνητικός εναγκαλισμός της από στοιχεία του προηγούμενου καθεστώτος κι ένας ανανεωμένος σεβασμός στο στρατό έχουν δημιουργήσει βαθύτατη ανησυχία σε πολλούς που ταυτίζονται με την επανάσταση, περισσότερο από οποιοδήποτε πολιτικό κίνημα. Πριν από την 30η Ιουνίου, πολλοί ένθερμοι, νέοι ακτιβιστές οι οποίοι ήταν μεταξύ των πρώτων που κατέβηκαν στους δρόμους στις 25 Ιανουαρίου του 2011, αναρωτιούνταν αν γι’ αυτό ήταν τελικά ο αγώνας τους.
Στο τέλος, πολλοί από αυτούς εντάχθηκαν όντως, ακόμη και αν δεν μπορούσαν να αντιταχθούν στα πλήθη που ζητωκραύγαζαν υπέρ του στρατού. Στη διαδήλωση της Ιμπάμπα, είδα έναν νεαρό άνδρα που φορούσε μπλουζάκι της «Επανάστασης της 25ης Ιανουαρίου» να διαφωνεί έντονα με ένα πλήθος ανθρώπων. Διαφωνούσε με το χειροκρότημα για τα στρατιωτικά ελικόπτερα. Στο περιθώριο της μαζικής διαμαρτυρίας στο προεδρικό μέγαρο, μια μικρή ομάδα αντέκρουσε το εθνικιστικό άσμα για την ένωση πολιτών και στρατού. Σήκωσαν μια σημαία που έφερε το πορτρέτο του Μίνα Ντανιέλ, ενός από τους 28 (ως επί το πλείστον Κόπτες Χριστιανούς) που σκοτώθηκαν σε επίθεση του στρατού, σε μια διαδήλωση έξω από το κτίριο της κρατικής τηλεόρασης, στο κέντρο του Καΐρου, τον Οκτώβριο του 2011 - εκείνη που πολλοί ακτιβιστές περιγράφουν ως την χειρότερη νύχτα στον ενάμιση χρόνο του κατασταλτικού και σκληρού στρατιωτικού καθεστώτος.
Η φράση «η επανάσταση συνεχίζεται» ακούγεται αδιάκοπα στις διαδηλώσεις των τριών τελευταίων ετών, και μπορεί να διαβαστεί σε πολλά από τα γκράφιτι που καλύπτουν τους τοίχους της Αιγύπτου. Ήταν μάλιστα και το όνομα ενός βραχύβιου και με μικρή εκπροσώπηση πολιτικού συνασπισμού, στις πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ, το 2011. Αλλά η 30η Ιουνίου έδωσε την αίσθηση ότι η επανάσταση συνεχίζεται με νέα απήχηση. Καθώς εκατομμύρια πολιτών βγήκαν στους δρόμους του Καΐρου και σε άλλες πόλεις, σε όλη την χώρα, έγινε σαφές ότι η επίσημη αντιπολίτευση είναι μόνο ένα μέρος του αγώνα. Η σχέση μεταξύ των Αιγυπτίων και της κυβέρνησής τους έχει αλλάξει, μια για πάντα. Και όποιος κι αν πάρει μετά την εξουσία - ο στρατός ή οι πολιτικοί από το NSF – οι Αιγύπτιοι θα είναι έτοιμοι να κατέβουν στους δρόμους για να ζητήσουν από την κυβέρνησή τους να λογοδοτεί και να ανταποκρίνεται στα αιτήματά τους. Μια τέτοια λαϊκή βούληση μπορεί να μην οδηγήσει στην πολιτική σταθερότητα την οποία χρειάζεται η χώρα για να εξασφαλίσει ένα δάνειο από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Μπορεί να χρειαστούν χρόνια ακόμη για τη μεταρρύθμιση των επίσημων πολιτικών θεσμών. Αλλά οι Αιγύπτιοι εμπλέκονται ενεργά σε μια εξελισσόμενη διαδικασία αναμόρφωσης της πολιτικής και μετασχηματισμού της κοινωνίας τους.
ΤΟΥ Max Strasser
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου