Μια δίκαιη ελάφρυνση του ελληνικού χρέους

Η Ελλάδα έχει ένα πρόβλημα με το χρέος που πρέπει να αντιμετωπιστεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αυτό το άρθρο προτείνει έναν τρόπο να εκτιμήσει ένα “δίκαιο” επίπεδο δημοσιονομικής εξυγίανσης στην Ελλάδα. Το κεντρικό επιχείρημα του συγγραφέως είναι ότι ο κίνδυνος μετάδοσης κατέστησε την ελληνική κρίση χειρότερη, αποτρέποντας μια πρόωρη αναδιάρθρωση του χρέους. Εάν η αναδιάρθρωση λάμβανε χώρα το 2010 αντί για το 2012, η αναλογία του ελληνικού χρέους ως προς το ΑΕΠ θα ήταν 30% χαμηλότερα σήμερα. Για να υποχωρήσει το χρέος της Ελλάδας χαμηλότερα του 120% του ΑΕΠ, θα ήταν δίκαιο για την ΕΛλάδα να “τρέξει” ένα πρωτογενές πλεόνασμα την επόμενη δεκαετία ή τις δύο επόμενες. Αυτό είναι μικρότερο από τον τωρινό στόχο του 4,5% αλλά απαιτεί ακόμη μια σημαντική προσπάθεια.

Η δικαιοσύνη είναι μια “φορτωμένη” λέξη, αλλά, είτε μας αρέσει είτε όχι, βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής οικονομίας για την αναδιάρθρωση χρέους στην Ευρώπη. Μέχρι να καταλήξουμε σε κάποια κατανόηση για αυτό το ζήτημα, η συζήτηση θα συνεχιστεί να κάνει τους κύκλους της. Προφανώς το επιχείρημα του απεχθούς χρέους δεν ισχύει για την Ελλάδα (Beck 2015). Η Ελλάδα ήταν και είναι μια δημοκρατία. Οι Έλληνες πολίτες εξέλεξαν τις κυβερνήσεις που εφάρμοσαν την απερίσκεπτη δημοσιονομική πολιτική που οδήγησε την Ελλάδα σε μια βαθιά οικονομική κρίση.

Με τον Phillipe Martin έχουν αξιολογήσει τα -περίπου- αίτια της κρίσης σε κάθε χώρα της ευρωζώνης. Θεωρούμε ότι η Ιρλανδία οδηγήθηκε στην κρίση από την απερίσκεπτη χορήγηση δανείων από τις τράπεζες, η Ισπανία από την απότομη διακοπή, και η Ελλάδα από τις αλόγιστες κρατικές δαπάνες στη διάρκεια των ετών αλματώδους ανάπτυξης. Έτσι, δεν θα πρέπει να υπάρξει καμιά αμφιβολία ότι η Ελλάδα είναι πρώτα και κύρια υπεύθυνη για τον δικό της θάνατο.

Αλλά όλοι εμείς -οι κυβερνήσεις, τα νοικοκυριά, οι επενδυτές- κάνουμε λάθη, και για αυτό υπάρχει η αναδιάρθρωση του χρέους. Το πρόβλημα είναι ότι η αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας ήταν δύσκολη λόγω του κινδύνου μετάδοσης. Τα τωρινά τείχη προστασίας όπως ο ESM, δεν ίσχυαν τότε. Δεν υπήρχε τραπεζική ένωση, ούτε ΟΜΤ. Ήταν προφανές σε κάθε παρατηρητή το 2010 ότι το χρέος της Ελλάδας δεν ήταν βιώσιμο. Πολλοί υποστήριξαν την πρόωρη αναδιάρθρωση του χρέους, σε συνδυασμό με την ισχυρή δημοσιονομική εξυγίανση, αλλά η εκτίμηση για τον κίνδυνο μετάδοσης, κατέστησε αδύναμη την εφαρμογή του. Τελικά, το 2012, το χρέος της Ελλάδας αναδιαρθρώθηκε. Αλλά αυτό έγινε πολύ αργά, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της μακροοικονομικής ζημιάς είχε γίνει.

Παρακάτω είναι τα κεντρικά μου σημεία:

Η Ελλάδα εφήρμοσε μια απερίσκεπτη δημοσιονομική πολιτική στη διάρκεια των ετών αλματώδους ανάπτυξης, σπαταλώντας μεγάλο μέρος των χρημάτων που έλαβε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ελλάδα χρειάζεται μια ισχυρή δόση δημοσιονομικής εξυγίανσης. Ωστόσο, το χρέος της Ελλάδας θα έπρεπε να είχε αναδιαρθρψθεί πολύ νωρίτερα. Αυτή η αναδιάρθρωση απετράπη από τους εύλογους φόβους της μετάδοσης, και δεν είναι δίκαιο να ζητήσουμε από την Ελλάδα να πληρώσει για αυτή την καθυστέρηση, η οποία αποτύπωσε μια γενικότερη έλλειψη ετοιμότητας μεταξύ των φορέων χάραξης πολιτικής της ευρωζώνης.

Εάν κάποιος αποδεχθεί αυτά τα δύο σημεία, στη συνέχεια ακολουθεί ότι κάποιος θα πρέπει να εξετάσει μια εναλλακτική ιστορία -με μια νωρίτερη αναδιάρθρωση χρέους- ως σημείο αναφοράς για την διαπραγμάτευση σχετικά με το χρέος της Ελλάδας. Αυτό είναι που κάνω.

Μια εναλλακτική ιστορία για την Ελλάδα

Αυτή η ενότητα βασίζεται στο δομικό μοντέλο που ανέπτυξα με τον Philippe Martin. Το μοντέλο λαμβάνει υπόψη:

Τη δυναμική του ιδιωτικού και του δημόσιου χρέους

Την απότομη διακοπή των ροών κεφαλαίου

Το feedback από το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος στο κόστος των κεφαλαίων για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις

Τους πολλαπλασιαστές δημοσιονομικής πολιτικής και δαπανών

Τη μονάδα κόστους εργασίας και την ανταγωνιστικότητα

Τώρα παρουσιάζω τα αποτελέσματα από κάποιες προσωμοιώσεις που “τρέξαμε”:

Το Σχήμα 1 εμφανίζει την πραγματική πορεία του χρέους της Ελλάδας (2000-2012) και το μονοπάτι υπό το “σενάριο πρόωρης ελάφρυνσης χρέους”. Η πρόωρη ελάφρυνση χρέους έχει το ίδιο μέγεθος με την ενδεχόμενη ελάφρυνση χρέους το 2012, αλλά συνέβη δύο χρόνια νωρίτερα, το 2010. Υπάρχει ακόμη ύφεση το 2011 και το 2012, κάτι που εξηγεί γιατί το χρέος αυξάνει το 2012 στο πλαίσιο του εναλλακτικού σεναρίου.

Το Σχήμα 2 εμφανίζει το πραγματικό και εναλλακτικό μονοπάτι δημοσιονομικής εξυγίανσης. Είναι προφανές εδώ ότι η δημοσιονομική εξυγίανση ήταν απαραίτητο κάτω από οποιοδήποτε σενάριο.

Το Σχήμα 3 δείχνει τη διαδρομή του ΑΕΠ. Σύμφωνα με το εναλλακτικό σενάριο, η δημοσιονομική εξυγίανση της Ελλάδας είναι λίγο πιο αργή. Το χρέος είναι περισσότερο βιώσιμο επομένως το κόσμος των κεφαλαίων δεν αυξάνεται τόσο πολύ και οι δαπάνες των ιδιωτών δεν καταρρέουν τόσο πολύ.

Σύμφωνα με το εναλλακτικό σενάριο, η Ελλάδα δεν αποφεύγει ούτε τη δημοσιονομική λιτότητα ούτε την βαθιά ύφεση. Αλλά ανάλογα με τα στοιχεία της προσομείωσης, το ΑΕΠ της καταλήγει 5%-10% υψηλότερα, και το χρέος της 20%-25% χαμηλότερα. Συνολικά, το χρέος επι του ΑΕΠ είναι μειωμένο κατά περίπου 30 μονάδες.

Σύμφωνα με ένα σενάριο αυστηρής αλλά πρόωρης αναδιάρθρωσης του χρέους, το ελληνικό χρέος ως προς το ΑΕΠ θα διαμορφωνόταν 30 μονάδες χαμηλότερα. Αυτές οι 30 μονάδες αποτυπώνουν βαθιά ζητήματα για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε η ελληνική κρίση. Και δεν μπορούν να κατηγορηθούν μόνο για την Ελλάδα.

Στην πράξη, υπάρχουν πολλοί τρόποι για να εφαρμοστεί αυτή η αποτελεσματική ελάφρυνση του χρέους. Ο απλότερος είναι μέσω ενός συνδυασμού παράτασης της λήξης και χαμηλότερων επιτοκίων. Ένας απλός υπολογισμός υποδηλώνει ότι αυτό αντιστοιχεί σε μείωση του απαιτούμενου πρωτογενούς πλεονάσματος από το 4,5% στο 3%. Ας υποθέσουμε μια ετήσια ανάπτυξη του 2%, ένα επιτόκιο 2,5% και μια αναλογία χρέους ως προς το ΑΕΠ στο 1,9%. Στη συνέχεια ένα πρωτογενές πλεόνασμα του 4,5% φέρνει το χρέος χαμηλότερα στο 120% σε 20 χρόνια. Εάν ξεκινούσαμε από το 1,6% αντί του 1,9%, ο ίδιος στόχος θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω ενός πρωτογενούς πλεονάσματος περίπου 3% του ΑΕΠ.

Τελικές παρατηρήσεις

Μπορεί κανείς ασφαλώς να διαφωνήσει σχετικά με αυτό που εγώ αποκαλώ μια δίκαιη ελάφρυνση του χρέους. Για παράδειγμα, δεν αντισταθμίζει πλήρως την απώλεια ευημερίας στη διάρκεια της ύφεσης: κατανάλωση, ανεργία κτλ. Από την άλλη πλευρά, έχω την ακραία άποψη ότι όλες οι δαπάνες διάχυσης θα πρέπει να αμοιβαιοποιηθούν. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί αντιθέτως ότι η Ελλάδα θα πρέπει να γνωρίζει ότι θα ήταν πιο δύσκολο να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση υπό ένα ενιαίο νόμισμα, επομένως θα πρέπει να είναι πιο προσεκτικός. Είναι επίσης σαφές ότι τα επιχειρήματα που παρουσιάζονται παραπάνω θα ισχύουν επίσης και για την περίπτωση της διάσωσης των τραπεζών στην Ιρλανδία. Εμείς δεν θα έχουμε ποτέ ένα πλήρες αντίθετο παράδειγμα για να προσδιορίσουμε τι στα αλήθεια είναι “δίκαιο”, αλλά τουλάχιστον ελπίζω να έχουν παράσχει ένα χρήσιμο σημείο αναφοράς όπου μπορούμε να συζητήσουμε αντικειμενικά διάφορες υποθέσεις.

του Thomas Phillippon

*Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο VoxEU.org, ένα policy portal που ιδρύθηκε από το Center for Economic Policy Research (CEPR)

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.voxeu.org/article/fair-debt-relief-greece-new-calculations

ΑΠΟΔΟΣΗ:www.capital.gr