Η λιτότητα δαγκώνει

Πολίτες περπατούν μπροστά από το κτίριο της Bank of England στο κεντρικό Λονδίνο, στις 3 Ιουνίου 2008. ALESSIA PIERDOMENICO / REUTERS

Η νίκη του Βρετανού πρωθυπουργού, Ντέιβιντ Κάμερον, και του Συντηρητικού Κόμματος στις γενικές εκλογές αυτόν τον Μάιο κατέρριψε τις προεκλογικές δημοσκοπήσεις [1] και σίγουρα εξέπληξε ακόμα και τον ίδιο τον Κάμερον. Παρά το γεγονός ότι προήδρευσαν κατά την διάρκεια μιας 5ετούς περιόδου λιτότητας και περικοπών του κοινωνικού προϋπολογισμού, μείωσης των μισθών πάνω από 8% από την κορύφωσή τους το 2007 [2], μηδενικής αύξησης της εθνικής παραγωγικότητας [3] (η οποία αντανακλά την αύξηση της μερικής απασχόλησης στην χαμηλής ειδίκευσης εργασία [4] από την αρχή της κρίσης), και δεν πέτυχε τους στόχους του προϋπολογισμού [5], το εκλογικό σώμα δεν τιμώρησε τους Συντηρητικούς, αλλά μάλλον τον μικρό εταίρο του συνασπισμού τους, τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες, οι οποίοι έχασαν τις 57 έδρες τους εκτός από 8 στην Βουλή των Κοινοτήτων. Η αποτυχία του Εργατικού Κόμματος να βελτιώσει σημαντικά τις αδύναμες επιδόσεις του 2010, σε συνδυασμό με τις ιδιορρυθμίες του πλειοψηφικού (first-past-the-post) εκλογικού συστήματος του Ηνωμένου Βασιλείου, συμπλήρωσε όσα απαιτούνταν για την εξασφάλιση της νίκης των Συντηρητικών.

Οι σχολιαστές της δεξιάς πτέρυγας [6] βιάστηκαν να ερμηνεύσουν το αποτέλεσμα αυτό ως θρίαμβο για την πολιτική της λιτότητας και της δημοσιονομικής πειθαρχίας ενάντια στις δήθεν αντικαπιταλιστικές (ή τουλάχιστον φιλο-Κεϋνσιανικές) πολιτικές που προωθούνταν από τον πρώην ηγέτη του Εργατικού Κόμματος, Εντ Μίλιμπαντ, ο οποίος παραιτήθηκε μετά τις εκλογές [7]. Το πολιτικό μήνυμα των Συντηρητικών σε όλη την προεκλογική διαδικασία περιστράφηκε γύρω από τις «σκληρές αποφάσεις» που είχαν πάρει για την μείωση των κυβερνητικών προγραμμάτων, προκειμένου να μειωθεί το έλλειμμα του προϋπολογισμού που άφησε πίσω της η προηγούμενη κυβέρνηση των Εργατικών. Εν τω μεταξύ, για την κεντροαριστερά [8], η αποτυχία του Εργατικού Κόμματος θεωρείται απόδειξη ότι δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλειφθεί η στρατηγική του «τρίτου δρόμου» του Τόνι Μπλερ [9] για τον κοινωνικά προοδευτικό νεοφιλελευθερισμό, που είχε προσελκύσει επιτυχώς τις προσδοκίες των ψηφοφόρων της μεσαίας τάξης.

Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, Ντέιβιντ Κάμερον, επιδεικνύει την επιστολή ενός πρώην υπουργού Οικονομικών του Εργατικού Κόμματος που αναφέρει πως «δεν υπάρχουν άλλα χρήματα», σε ομιλία του προς τους υποστηρικτές του στο Squires Garden Centre στο Twickenham, στο Λονδίνο, στις 5 Μαΐου 2015. PETER NICHOLLS / REUTERS

Μια πιο προσεκτική ματιά στα αποτελέσματα αυτών των εκλογών υποδηλώνει ότι οι δύο αυτές ερμηνείες είναι άστοχες. Αν και το Εργατικό Κόμμα κέρδισε μόνο 700.000 ψήφους από το 2010, η πραγματική αιτία της επιτυχίας των Συντηρητικών είναι η θεαματική κατάρρευση των Φιλελεύθερων Δημοκρατών. Λόγω της σύνδεσής τους με τις πολιτικές λιτότητας των Συντηρητικών, οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες έχασαν περίπου 4,5 εκατομμύρια ψήφους –τα δύο τρίτα του μεριδίου ψήφων που τους αναλογούσε. Το πραγματικό μερίδιο ψήφων των Συντηρητικών –αν και το κόμμα ισχυρίστηκε ότι παρείχε στον Κάμερον την κυβερνητική εντολή- αυξήθηκε μόνο κατά μισή ποσοστιαία μονάδα. Το κόμμα του Κάμερον μπορεί να έχει άλλα πέντε χρόνια στην εξουσία, αλλά οι πραγματικοί νικητές των φετινών εκλογών ήταν τα περιθωριακά κόμματα όπως Το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP), το οποίο υποστηρίζει το πάγωμα της μετανάστευσης και την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και το Σκωτικό Εθνικό Κόμμα (SNP), το οποίο επιθυμεί την ανεξαρτησία της Σκωτίας και το τέλος της λιτότητας. Και τα δύο αυτά κόμματα απέσπασαν εκατομμύρια ψήφους από το Εργατικό Κόμμα, ανοίγοντας τον δρόμο για την νίκη του Κάμερον, ακόμη και αν το μεγαλύτερο μέρος του βρετανικού κοινού απέρριψε ενεργά τις πολιτικές του κόμματός του.

ΖΩΗ ΜΕ ΧΙΛΙΕΣ ΠΕΡΙΚΟΠΕΣ

Παρά τις περικοπές δαπανών από τους Συντηρητικούς, το έλλειμμα του Ηνωμένου Βασιλείου μειώθηκε μόνο κατά το ήμισυ σε σχέση με εκείνο που ανέμενε το κόμμα όταν ανέλαβε την εξουσία το 2010. Η οικονομία της χώρας δεν αρχίσει να αναπτύσσεται παρά μέχρι τα τέλη του 2013, αφότου ο πανικόβλητος υπουργός Οικονομικών, George Osborne, χαλάρωσε τα μέτρα λιτότητας [10]. Τα οικονομικά προβλήματα του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως ισχυρίστηκαν οι Συντηρητικοί, ήταν το αποτέλεσμα της υποτιθέμενης σπατάλης των Εργατικών [11] με την παραγωγή δημοσιονομικών ελλειμμάτων κατά την διάρκεια των ετών της αλματώδους ανάπτυξης στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αφήνοντας την οικονομία εκτεθειμένη στην χρηματοπιστωτική κρίση. Αυτό, υποστήριξαν, ήταν που έκανε τις δρακόντειες περικοπές δαπανών αναπόφευκτες.

Ωστόσο, την στιγμή που χτύπησε η κρίση το 2007, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε το χαμηλότερο χρέος σε ποσοστό του ΑΕΠ στους G7, χαμηλότερο από ό, τι ήταν όταν το Εργατικό Κόμμα είχε πάρει την εξουσία πριν από δέκα χρόνια [12]. Και αν το Εργατικό Κόμμα υποτίθεται ότι εμφάνιζε υπερβολικά ελλείμματα, οι αγορές παρέμειναν περιέργως αδιάφορες, με τα επιτόκια της αγοράς στα βρετανικά ομόλογα να βρίσκονται στα ποσοστά που είχαν πριν την κατάρρευση [13]. Αυτό έκανε πολλούς να αναρωτιούνται γιατί οι βρετανικοί προϋπολογισμοί εξερράγησαν το 2008 και τί θα μπορούσε αυτό να σημαίνει για την κυβέρνηση συνασπισμού του Ηνωμένου Βασιλείου.

Τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα δείχνουν ότι οι παραδοσιακοί ψηφοφόροι του Εργατικού Κόμματος εισχώρησαν στο Σκωτικό Εθνικό Κόμμα και το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου. REUTERS

Αυτά τα ερωτήματα, ωστόσο, περιέργως δεν αποτέλεσαν θέμα συζήτησης κατά την διάρκεια των εκλογών. Ο Cameron δεν συζήτησε τους λόγους για τους οποίους ο υπερμεγέθης και υπερχρεωμένος χρηματοπιστωτικός τομέας του Ηνωμένου Βασιλείου [14] έκανε το έθνος να υποφέρει δυσανάλογα από την χειρότερη οικονομική κρίση της χώρας από την δεκαετία του 1930. Η χρηματοοικονομική απορρύθμιση και η μη βιώσιμη αύξηση του ιδιωτικού, και όχι του δημοσίου, χρέους εξέθεσε θανάσιμα τις τράπεζες του Ηνωμένου Βασιλείου στην υψηλού κινδύνου χρηματοπιστωτική κρίση των Ηνωμένων Πολιτειών. Η κατάρρευση της χρηματοπιστωτικής επέκτασης κατά την περίοδο 2007-09 έβλαψε τον προϋπολογισμό του Ηνωμένου Βασιλείου, όχι επειδή η κυβέρνηση των Εργατικών είχε βουλιάξει στο χρέος, αλλά επειδή η εθνική οικονομία εξαρτιόταν από την χρηματοοικονομική δραστηριότητα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Μέχρι το 2007, το βρετανικό Υπουργείο Οικονομικών ακριβώς πριν από την κρίση έπαιρνε σχεδόν το 25% των συνολικών φορολογικών εσόδων από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ποσό που αποτελούσε μόνο το 10% της οικονομίας. Με την οικονομική κρίση, αυτά τα έσοδα «βούλιαξαν», αφήνοντας την κυβέρνηση με ελλείμματα ρευστού και αναγκασμένη να δανειστεί βαριά.

ΛΗΣΤΕΣ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Καθώς τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις διαμαρτύρονταν για να μειώσουν τα επίπεδα του χρέους τους στον απόηχο της κρίσης, οι αυτόματοι σταθεροποιητές των δημοσίων ελλειμμάτων επέτρεπαν στην οικονομία να επανέλθει σε ρυθμούς ανάπτυξης σχετικά γρήγορα κατά το 2009-10. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί –το δημόσιο χρέος- επωμίστηκαν το βάρος της διάσωσης των τραπεζών που έδρευαν στην Βρετανία, όπως η Royal Bank of Scotland και τα Lloyds –πηγές ιδιωτικού χρέους- οι οποίες διαφορετικά θα είχαν καταρρεύσει, καταστρέφοντας τα περιουσιακά στοιχεία των ανθρώπων που αντιτάχθηκαν εν τω μεταξύ στις προσπάθειες διάσωσης.

Ο συνασπισμός Συντηρητικών-Φιλελεύθερων Δημοκρατικών διέγνωσε τα δεινά του έθνους ως συμπτώματα σπατάλης των Εργατικών στους κοινωνικούς τομείς και στην αναδιανομή του πλούτου. Η κυβέρνηση τότε προσπάθησε να μειώσει το έλλειμμα προχωρώντας σε περικοπές των κοινωνικών προγραμμάτων και της δημόσιας απασχόλησης. Οι πολιτικές λιτότητας πολύ γρήγορα ώθησαν την οικονομία να γυρίσει σε μια σχεδόν υφεσιακή εποχή [15], κάτι που αποφεύχθηκε μόνο λόγω της επιβράδυνσης του ρυθμού μείωσης του ελλείμματος [16] και την ενθάρρυνση του ιδιωτικού πιστωτικού τομέα να προχωρήσει σε ανάπτυξη μέσω κρατικών εγγυήσεων σε ό, τι αφορά τα στεγαστικά δάνεια [17].

Οι περικοπές δαπανών του συνασπισμού ποτέ δεν αποκαταστάθηκαν όταν η οικονομία άρχισε να ανακάμπτει, και οι πολιτικές λιτότητας του ήταν πολιτικά επιλεκτικές. Η υγειονομική περίθαλψη και οι συντάξεις γλίτωσαν από το μαχαίρι -προγράμματα που ωφελούν δυσανάλογα τους ηλικιωμένους πολίτες που τείνουν να ψηφίζουν Συντηρητικούς. Η κυβέρνηση εστίασε τις περικοπές της στη νεότερη πλευρά του ενεργού πληθυσμού. Οι δαπάνες για αυτές τις ομάδες ήταν ήδη χαμηλότερες από ό, τι για τους ηλικιωμένους, κάτι που απαίτησε οι περικοπές να είναι πιο βαθιές προκειμένου να εξασφαλίσει σημαντική εξοικονόμηση. Οι παροχές σε χρήμα και η απασχόληση στην τοπική αυτοδιοίκηση, για παράδειγμα, δέχτηκαν το 50% του χτυπήματος στον προϋπολογισμό, ενώ περίπου 14 δισεκατομμύρια δολάρια, περίπου το ένα τέταρτο της συνολικής μείωσης των κρατικών δαπανών [18], στόχευσαν σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Ως αποτέλεσμα, το φτωχότερο μισό του βρετανικού εκλογικού σώματος έχασε πολλά από τις αλλαγές στην φορολογία και από τα οφέλη [19] που υλοποίησε ο συνασπισμός, ενώ το ανώτερο μισό ως επί το πλείστον επωφελήθηκε από αυτές.

Οι διασώσεις των τραπεζών της περιόδου 2008-09 κατέστησαν την κυβέρνηση υπεύθυνη για την αποπληρωμή της ύφεσης που δημιούργησε. Το οικονομικό σύστημα των Εργατικών ανάγκασε το ιδιωτικό χρέος να αποτελέσει ευθύνη εκείνων που συντάσσουν τον κρατικό προϋπολογισμό. Η κυβέρνηση συνασπισμού, με την σειρά της, μετέφερε τα οικονομικά της δεινά στους εξαθλιωμένους πολίτες που εξαρτιόνταν από τις κρατικές δαπάνες [19]. Αυτή η πραγματικότητα αποκρύφθηκε από το κοινό κατά την διάρκεια των εκλογών. Αντ’ αυτού, ο Μίλιμπαντ πιέστηκε σε τηλεοπτικές δημόσιες συζητήσεις να παραδεχτεί ότι οι Εργατικοί είχαν προβεί σε σπατάλες, ενώ η άρνηση του προκάλεσε εκτεταμένο χλευασμό.

Η οικονομική κρίση που επέσπευσε την διάλυση του Νέου Εργατικού Κόμματος δεν είχε καμία σχέση με τις υπερβολικές δαπάνες, ενώ είχε άμεση συνάφεια με την άκριτη αποδοχή της χρηματοπιστωτικής καινοτομίας του 21ου αιώνα και τις υπερβολές της. Πριν καταλήξουν οι αναλυτές στο συμπέρασμα ότι οι Εργατικοί δεν είχαν άλλη επιλογή από το να στραφούν στα δεξιά, θα πρέπει να θυμηθούμε τα διδάγματα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης: Ένας ισορροπημένος προϋπολογισμός δεν μπορεί να σώσει μια κυβέρνηση από τις αποτυχίες ενός τραπεζικού τομέα που είναι υπερβολικά μεγάλος για να διασωθεί, και τα απλά οικονομικά δεδομένα σπάνια νικούν τις ιδεολογίες.

Jonathan Hopkin και Mark Blyth

ΠΗΓΗ: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70333/jonathan-hopkin-kai-mark-blyth/i-litotita-dagkonei?page=show

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2015-05-18/auster...

Σύνδεσμοι
[1] http://ukpollingreport.co.uk/
[2] http://www.resolutionfoundation.org/wp-content/uploads/2014/08/Low-Pay-B...
[3] http://www.theguardian.com/business/2015/apr/01/uk-productivity-growth-i...
[4] http://www.bbc.co.uk/news/business-32720772
[5] http://uk.reuters.com/article/2014/12/03/uk-britain-budget-idUKKCN0JH1AU...
[6] http://www.ft.com/cms/s/0/9dd9c7ee-f71c-11e4-99aa-00144feab7de.html#axzz...
[7] http://www.bbc.com/news/health-32633388
[8] http://www.theguardian.com/politics/2015/may/10/miliband-made-terrible-m...
[9] http://www.theguardian.com/politics/2003/feb/10/labour.uk1
[10] http://www.lrb.co.uk/v37/n04/simon-wren-lewis/the-austerity-con
[11] http://mainlymacro.blogspot.co.uk/2013/06/more-on-myth-of-labour-proflig...
[12] http://www.tradingeconomics.com/united-kingdom/government-debt-to-gdp
[13] http://www.tradingeconomics.com/united-kingdom/government-bond-yield
[14] http://www.ebf-fbe.eu/wp-content/uploads/2014/03/factsfiguresshort-3.pdf
[15] http://www.tradingeconomics.com/united-kingdom/gdp-growth
[16] http://www.newstatesman.com/politics/2013/09/what-osbornewont-%20admit-g...
[17] http://mainlymacro.blogspot.co.uk/2013/12/some-notes-on-uk-recovery.html
[18] https://rap.cfr.org/owa/,DanaInfo=webmail.cfr.org,SSL+redir.aspx?C=WNmuF... [19]https://rap.cfr.org/owa/,DanaInfo=webmail.cfr.org,SSL+redir.aspx?C=WNmuF...
[20] http://sticerd.lse.ac.uk/dps/case/spcc/WP10.pdf