Τα κράτη του Κόλπου και η υποχώρηση του πετρελαίου

Η πτώση των τιμών του πετρελαίου κατά 55% στο προηγούμενο έτος, προέρχεται από μια κλασική ανισορροπία προσφοράς και ζήτησης. Ενώ η ζήτηση αυξήθηκε με μέτριους ρυθμούς εξαιτίας της βραδείας οικονομικής ανάπτυξης ή της οικονομικής στασιμότητας σε πολλά μέρη του πλανήτη, η προσφορά αυξάνεται με πιο ταχύ ρυθμό. Πιο συγκεκριμένα, η προσφορά στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί και η παραγωγή του OPEC –η οποία περιλαμβάνει τους μεγάλους Άραβες παραγωγείς, το Ιράν και άλλες χώρες- έχει υπερβεί τη ζήτηση.

Τον Αύγουστο του 2015 η τιμή του καλαθιού του OPEC διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο στα 45 δολάρια το βαρέλι, σε σχέση με τα 100 δολάρια το βαρέλι στην αντίστοιχη περίοδο πέρυσι. Σύμφωνα με ανακοίνωση του OPEC στις 11 Αυγούστου, προκειμένου να ικανοποιηθεί η παγκόσμια ζήτηση για πετρέλαιο και υγραέριο –συνολικά 92,7 εκατ. βαρέλια ημερησίως (bpd)- τα μέλη του Οργανισμού έπρεπε να παράγουν μόνο 29,2 εκατ. βαρέλια ημερησίως (δεδομένου ότι η προσφορά πετρελαίου εκτός του OPEC είναι 57,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως και η παραγωγή υγραερίου από τον OPEC είναι στα 6 εκατ. βαρέλια ημερησίως). Ωστόσο, στην πράξη, η παραγωγή πετρελαίου από τα μέλη του OPEC τον Ιούλιο διαμορφώθηκε στα 32,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως, δηλαδή πλεόνασμα παραγωγής 12%.

Η επικείμενη επιστροφή του ιρανικού πετρελαίου στην αγορά επηρεάζει ήδη τις προσδοκίες. Το Ιράν θα ήθελε να δει μια σύνοδο του OPEC στο άμεσο μέλλον. Αυτό ισχύει επίσης για τη Βενεζουέλα και την Αλγερία, οι οποίες έχουν ζητήσει μια έκτακτη συνεδρίαση των ηγετών του OPEC για να συζητήσουν την ελεύθερη πτώση των τιμών. Η Ρωσία, που δεν είναι μέλος του Οργανισμού, ενδιαφέρεται επίσης για τη μείωση της παραγωγής καθώς από τη στιγμή που είναι η ίδια ένας μεγάλος πετρελαϊκός παραγωγός, πλήττεται από τις οικονομικές δυσκολίες. Για την ώρα, τα κράτη του Κόλπου και η Σαουδική Αραβία, των οποίων οι οικονομίες είναι ακόμη και πολύ καλύτερη κατάσταση, δεν ευνοούν τη μείωση της παραγωγής.

Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, όσο πέφτουν οι τιμές, η ζήτηση θα αυξάνεται και η άντληση σε περισσότερες πετρελαιοπηγές ανά τον κόσμο θα μειωθεί για οικονομικούς λόγους, και σε αυτό το σημείο οι τιμές θα αυξηθούν ξανά. Με άλλα λόγια, η αγορά πετρελαίου θα υποστεί διακυμάνσεις, ενώ άγνωστο είναι το βάθος και η διάρκεια της πτώσης. Στο προηγούμενο χαμηλό σημείο, το οποίο έλαβε χώρα στα μέσα Φεβρουαρίου 2009, οι τιμές υποχώρησαν στα 34 δολάρια το βαρέλι, σε σχέση με το υψηλό των 140 δολαρίων ανά βαρέλι τον Ιούνιο του 2008.

Η στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας
Η Σαουδική Αραβία και οι χώρες του Κόλπου κατέχουν το ένα τρίτο των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου. Η άρνησή τους να μειώσουν την παραγωγή, ακόμη και αν οι χαμηλές τιμές μεταφράζονται σε απότομη μείωση των εσόδων τους, μπορεί να εξηγηθεί από τρεις παράγοντες.

Πρώτον, στόχος τους είναι να μεγιστοποιήσουν τα έσοδά τους από τα πετρελαϊκά αποθέματα μακροπρόθεσμα. Είναι ως εκ τούτου προετοιμασμένοι για τις τρέχουσες χαμηλές τιμές ώστε να περιορίσουν την ανάπτυξη εναλλακτικών στα αποθεματικά τους. Για παράδειγμα, ενδιαφέρονται να μειώσουν το ποσοστό της παραγωγής στις ΗΠΑ, το οποίο από το 2008 έχει αυξηθεί κατά 50%, χάρη στην τεχνολογική πρόοδο και στην εκμετάλλευση του σχιστόλιθου. Το μακροπρόθεσμο όραμα των Σαουδαράβων –το οποίο απέχει πολύ από το να υλοποιηθεί- είναι να μετατρέψει τα πετρελαϊκά αποθέματα σε δυνατότητες βιομηχανικής παραγωγής που θα την απελευθερώσουν από την εξάρτησή της από το πετρέλαιο. Οι ηγεμονίες του Κόλπου ενδιαφέρονται για τις επενδύσεις που δημιουργούν αποδόσεις, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, τις οποίες οι μελλοντικές γενιές θα υποστηρίξουν με το ύφος το οποίο έχουν συνηθίσει.

Μια άλλη πιο ολοκληρωμένη εξήγηση για την τωρινή κατάσταση είναι ότι τα κράτη του Κόλπου προσπαθούν να προστατέψουν το μερίδιο της αγοράς τους. Ο Sadad al-Husseini, ο πρώην αντιπρόεδρος εξερεύνησης και ανάπτυξης στην Aramco, την εθνική σαουδαραβική εταιρεία πετρελαίου, εξήγησε τον Αύγουστο ότι ακόμη κι αν τα κράτη του Κόλπου είχαν περιορίσει την παραγωγή τους στα τέλη του περασμένου έτους, "μια πλημμύρα νέων προμηθειών πετρελαίου από τις ΗΠΑ, τον Καναδά και άλλες περιοχές, θα είχαν συνεχίσει να υπονομεύουν τις πετρελαϊκές αγορές, και οι τιμές θα είχαν καταρρεύσει στο σημείο που βρίσκονται τώρα, σε κάθε περίπτωση". Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία δεν έχει εμπιστοσύνη στα μέλη του OPEC και θεωρεί ότι ακόμη και αν η συμφωνία για τη μείωση της παραγωγής επιτευχθεί, τα μέλη δεν θα την τηρούσαν.

Μια τρίτη εξήγηση είναι ότι η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου χρησιμοποιούν το πετρέλαιο ως όπλο εναντίον του Ιράν. Τουλάχιστον αυτό πιστεύει το καθεστώς στην Τεχεράνη.

Εγχώριοι περιορισμοί
Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου φαίνεται να ταιριάζουν με την στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας και των ηγεμονιών να μεγιστοποιήσουν τα αποθέματά πετρελαίου τους μακροπρόθεσμα και να παρεμποδίσουν την ανοικοδόμηση της ιρανικής οικονομίας. Αλλά μια συνεχιζόμενη πτώση στις τιμές, έρχεται σε σύγκρουση με την στρατηγική τους για την εγχώρια επιβίωση, η οποία απαιτεί ένα πολύ υψηλό επίπεδο πλούτου, ακόμη και βραχυπρόθεσμα, διότι οι πληθυσμοί τους δεν αντιδρούν καλά στις μειωμένες υπηρεσίες πρόνοιας.

Περισσότερο από το 80% των κυβερνητικών εσόδων σε αυτές τις χώρες, προέρχεται από την πώληση του πετρελαίου, από πετρελαϊκά προϊόντα και αέριο, και αυτό το εισόδημα επιτρέπει στα καθεστώτα να προσφέρουν στους πληθυσμούς τους ένα υψηλό επίπεδο διαβίωσης. Με άλλα λόγια, τα πετρελαϊκά έσοδα μεταφράζονται σε υψηλά επιδοτούμενες υπηρεσίες και προϊόντα. Για παράδειγμα, το κόστος ενός λίτρου πετρελαίου στη Σαουδική Αραβία είναι 16 σεντς- λιγότερο από την τιμή ενός μπουκαλιού νερού. Τα καθεστώτα είναι επίσης οι μεγαλύτεροι εργοδότες και η πηγή των αυξήσεων των μισθών και των επιδομάτων, ενώ κανένα από αυτά δεν φορολογείται. Από την άλλη πλευρά, οι πολίτες δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα, και το συμβόλαιο κοινωνίας-πολιτείας δεσμεύεται από την ιδέα ότι ο κυβερνήτης φροντίζει για τους πολίτες ενώ αυτοί συμφωνούν να μην παρεμβαίνουν στην κυβέρνηση. Εξ ου και η στενή σχέση μεταξύ των πετρελαϊκών εσόδων και της σταθερότητας του καθεστώτος. Η μείωση των τιμών πετρελαίου θα καταστήσει δύσκολο για αυτά τα κράτη να διατηρήσουν το αναπτυξιακό momentum και το υψηλό επίπεδο διαβίωσης. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό από την Αραβική Άνοιξη, εξαιτίας της εισροής μετρητών που απαιτούνταν για την καταστολή της κοινωνικό-πολιτικής έντασης. Προς το παρόν, σχεδόν όλα τα κράτη του Κόλπου έχουν δημοσιονομικά ελλείμματα που κατατρώνε τα αποθεματικά τους.

Η Σαουδική Αραβία αναμένεται να εμφανίσει στο τέλος του έτους ένα έλλειμμα 150 δισ. δολαρίων, το μεγαλύτερο στην ιστορία της. Η χώρα έχει ήδη ξεκινήσει να μειώνει προϋπολογισμούς έργων, ακόμη και στρατιωτικές εξαγορές. Μέχρι στιγμής, η κυβέρνηση έχει διαθέσει περίπου 10 δισ. δολάρια το μήνα από τα συναλλαγματικά της αποθέματα για να χρηματοδοτήσει τις δαπάνες της. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Νομισματικό Ταμείο, τα ξένα συναλλαγματικά αποθέματα του Βασιλείου υποχώρησαν από τα 724 δισ. δολάρια στα τέλη του 2014, στα 660 δισ. δολάρια τον Ιούνιο του 2015. Τα αποθέματα είναι ακόμη μεγάλα, αλλά αυτές οι απώλειες και η αβεβαιότητα για το πόσο θα διαρκέσει η τωρινή πτώση, απαιτεί μια πολιτική μείωσης δαπανών, μια πολιτική με κινδύνους από μόνη της.

Το ΔΝΤ καλεί σε μια πολιτική μείωσης των επιδοτήσεων και τη δημιουργία εσόδων, μέσω φορολόγησης, εάν είναι απαραίτητο. Ωστόσο, στις αρχές του 2015, όταν το Κουβέιτ προσπάθησε να μειώσει τις επιδοτήσεις ντήζελ, η δημόσια κατακραυγή είχε ως αποτέλεσμα το βασίλειο να ανακαλέσει την απόφασή του. Αυτό το περιστατικό απέδειξε στα καθεστώτα τον κίνδυνο που περιλαμβάνεται σε μια τέτοια κίνηση. Ως εκ τούτου, θα χρειαστούν πιθανώς πολύ μικρά βήματα και προτιμώνται μακράς διάρκειας περικοπές (ανάπτυξη) έναντι των περικοπών στις τρέχουσες δαπάνες. Οι λιγότερο εύπορες μοναρχίες, όπως το Μπαχρέιν και το Ομάν, διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο.

Οι περιφερειακές επιπτώσεις του φαινομένου
Για το Ιράν, η πολιτική των  χωρών του Κόλπου αντιστοιχεί με οικονομικό πόλεμο. Τον Δεκέμβριο του 2014, ο πρόεδρος Rouhani περιέγραψε την μείωση των τιμών πετρελαίου ως "συνωμοσία", και πρόσθεσε ότι "το Ιράν και οι άνθρωποι της περιοχής δεν θα ξεχάσουν αυτή την προδοσία και θα απαντήσουν σε αυτή". Οι εντάσεις μεταξύ των δύο πλευρών μπορεί να επιδεινωθούν εάν το Ιράν καταλήξει να εξάγει περισσότερο μετά από την άρση των κυρώσεων, αλλά δεν δει τα έσοδα του να αυξάνονται εξαιτίας των χαμηλών τιμών. (αφού αρθούν οι κυρώσεις κατά του Ιράν, τα κράτη του Κόλπου μπορεί να μείνουν μόνα τους στον οικονομικό πόλεμο κατά του Ιράν).

Η κατάσταση στον Κόλπο επηρεάζει την Αίγυπτο, την Ιορδανία, την Παλαιστινιακή Αρχή, τη Συρία και το Λίβανο, με τις χώρες αυτές να αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες. Συντηρούνται από τα χρήματα των εργαζομένων τους στις χώρες του Κόλπου, από τις επενδύσεις και το εμπόριο με τις χώρες και σε κάποιες περιπτώσεις, από την άμεση βοήθεια. Η Αίγυπτος έλαβε 39 δισ. δολάρια στην περίοδο 2013-2014: περίπου 20 δισ. δολάρια από τους εργαζόμενους στον Κόλπο και περίπου 19 δισ. δολάρια ως βοήθεια από τη Σαουδική Αραβία και τις χώρες του Κόλπου. Η οικονομική βοήθεια για τη χρήση 2014-2015 διαμορφώθηκε στα 12 δισ. δολάρια, σε μια περίοδο που τα συναλλαγματικά αποθέματα της Αιγύπτου διαμορφωνόταν μόλις στα 20 δισ. δολάρια.

Η μοναδική πτυχή της τωρινής υποχώρησης της πετρελαϊκής αγοράς, είναι η εμφάνισή της στο αποκορύφωμα των αναταραχών στη Μέση Ανατολή. Αυτή η σύγκλιση των παραγόντων είναι προβληματική για τις μοναρχίες του Κόλπου, και ακόμη περισσότερο για τις χώρες που συνδέονται οικονομικά με αυτές. Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου και τα συναλλαγματικά αποθέματα από την έναρξη της αναταραχής μέχρι το 2014, βοήθησαν τα καθεστώτα στον Κόλπο να διατηρήσουν το υψηλό επίπεδο διαβίωσης των πολιτών τους. Η μεγάλη πρόκληση τώρα είναι να ξεπεραστεί η κρίση με ειρήνη και ηρεμία. Δεδομένης της αβεβαιότητας για τη διάρκειά της, η τρέχουσα στρατηγική συνίσταται σε μια ελεγχόμενη χρήση νομισματικών αποθεμάτων και περικοπής προϋπολογισμού, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ζημιά στο βιοτικό επίπεδο και το ρίσκο της δημόσιας δυσαρέσκειας. Ωστόσο, τα συναισθήματα είναι δύσκολο να ελεγχθούν, ιδιαίτερα δεδομένης της παρουσίας ανατρεπτικών στοιχείων. Κατά συνέπεια, ο κίνδυνος για την σταθερότητα των καθεστώτων στον Κόλπο και στην περιοχή, βρίσκεται σε άνοδο.

Των Yoel Guzansky, Shmuel Even

ΑΠΟΔΟΣΗ: capital.gr

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.inss.org.il/index.aspx?id=4538&articleid=10536