Τετάρτη 9 Σεπτεμβρίου 2015

Μετανάστες δια θαλάσσης, τότε και τώρα

Ένα καΐκι φθάνει στην προβλήτα του Καλαί. 1803, Joseph Mallord William Turner. NATIONAL GALLERY

Την 1η Αυγούστου 1686, στις οκτώ το πρωί, ένα μικρό πλοίο αγκυροβόλησε έξω από την ακτή του Ντόβερ. Μεταξύ εκείνων που σύρθηκαν στην παραλία ήταν ένας 26χρονος Καλβινιστής Γάλλος από το Calais, ο Ισαάκ Μινέ (Isaac Minet). Ο Minet είχε τελικά καταφέρει να αφήσει την πατρίδα του μαζί με την 65χρονη μητέρα του, Σουζάν, την μικρότερη αδελφή του Ελισάβετ, και 15 άλλους άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Στην περιοχή του Calais, η ανάρρηση του Λουδοβίκου του 14ου, του πιο Καθολικού μονάρχη, στον θρόνο της Γαλλίας προανήγγειλε την αύξηση της κρατικής δίωξης εναντίον της προτεσταντικής μειονότητας.

Το 1685, ο Λουδοβίκος XIV έβγαλε επισήμως εκτός νόμου τον Προτεσταντισμό. Και έτσι, για να αποφύγουν να καταδικαστούν στην αγχόνη, οι Γάλλοι Προτεστάντες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να αποκηρύξουν [την πίστη τους] ή να τρέξουν μακριά. Στο Καλαί, οι θρησκευτικές διώξεις ήταν ιδιαίτερα έντονες. Μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου 1685, οι Minet τέθηκαν σε κατ’ οίκον περιορισμό και στην συνέχεια φυλακίστηκαν σε ένα μπουντρούμι. Τελικά ενέδωσαν στους φύλακές τους και ασπάστηκαν τον καθολικισμό, αλλά τα προβλήματά τους δεν είχαν ακόμη τελειώσει. Η διαφυγή φαινόταν μια λογική επιλογή, όπως και η απόφαση να κατευθυνθούν στο Ντόβερ. Οι Γάλλοι Ουγενότοι, όπως αποκαλούντο οι Προτεστάντες στην Γαλλία εκείνη την εποχή, κατά κανόνα επέλεγαν την πιο κοντινή Προτεσταντική χώρα που θα τους υποδεχόταν: Μεταξύ 40.000 και 50.000 Γάλλοι μετανάστευσαν στην Αγγλία μετά το 1685.
Η διαφυγή του Minet ήταν καλά προετοιμασμένη. Κατ’ αρχάς, ήξερε πολύ καλά το Ντόβερ και μιλούσε αγγλικά˙ ως έφηβος, είχε περάσει δύο χρόνια με την οικογένεια ενός εμπόρου στο Ντόβερ, όπως συνηθιζόταν στην Ευρώπη για τους γιους των εύπορων εμπόρων. Περαιτέρω, αυτό ήταν ό, τι οι κοινωνιολόγοι αποκαλούν «μεταναστευτική αλυσίδα», εξαρτώμενη από ένα δίκτυο αποστολής στην Γαλλία και ένα δίκτυο υποδοχής στην Αγγλία. Άλλα μέλη της οικογένειας είχαν προηγηθεί του Minet για το ίδιο ταξίδι. Στην πραγματικότητα, έξι από τους αδελφούς και τις αδελφές του ζούσαν ήδη στο Ντόβερ ή κοντά σε αυτό, όταν έκανε την μεγάλη απόδρασή του.
Όσο καλά κι αν είναι τα σχέδια, όπως σε όλες αυτές τις ιστορίες, έπαιξε και η τύχη τον ρόλο της. Η επιτήρηση ήταν έντονη, αλλά ο Ισαάκ και οι συνεπιβάτες του γλίστρησαν πίσω από το απόσπασμα των στρατιωτών που περιπολούσαν στην γαλλική ακτή. Ένα ταχύ σκάφος από την Δουνκέρκη που ήταν προορισμένο ώστε να επιβιβάζει [άνδρες] και να επιθεωρεί τα πλοία που μεταφέρουν φυγάδες επίσης απέτυχε να δει τους Minet. Δωροδοκίες σε τελωνειακούς βοήθησαν επίσης τον σκοπό τους. Και έτσι, στη μια το πρωί ο Minet άφησε τελικά το Καλαί πίσω του, για να μην επιστρέψει ποτέ μέχρι το θάνατό του το 1745. Δεν πήγε πολύ μακριά, εγκαθιστάμενος μόνον 21 μίλια μακριά από την γενέτειρά του.
09092015-1.jpg
Μετανάστες κάθονται στην άκρη του δρόμου καθώς πέφτει η νύχτα, κοντά στο Eurotunnel στο Καλαί, στην Γαλλία, στις 4 Αυγούστου 2015. PETER NICHOLLS / REUTERS
----------
Από πολλές απόψεις, η εξορία των Minet δεν είναι πρωτότυπη: Χιλιάδες Γάλλοι Προτεστάντες επινόησαν παρόμοιες στρατηγικές για να βρουν μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Η ιστορία επιτυχίας που ακολούθησε, ωστόσο, είναι πολύ λιγότερο συχνή. Ενώ το 90% των ομοθρήσκων τους απλώς πέρασαν μέσα από το Ντόβερ, οι Minet έμειναν εκεί. Η ευημερία τους χτίστηκε στην ικανότητά τους να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τις διασυνδέσεις τους στην Γαλλία, ενώ οι ίδιοι σταθερά έμεναν στην Αγγλία. Ο εγγονός του Ισαάκ Μινέ, ο Hughes, έγινε δήμαρχος του Ντόβερ το 1765. Την ίδια στιγμή, η εταιρεία Minet έγινε μια κορυφαία διεθνής εμπορική εταιρεία για πάνω από έναν αιώνα. Τα καΐκια που διέσχιζαν το κανάλι ήταν η καρδιά της επιχείρησής τους. Ούτε οι καταιγίδες ούτε οι πόλεμοι έβαλαν τέλος στις δραστηριότητές τους. Σε αμφότερες τις κατευθύνσεις, τα πλοία τους μετέφεραν γράμματα, καλαμπόκι, κονιάκ, άλογα, κατατρεγμένους Ουγενότους, αιχμάλωτους πολέμου, Βρετανούς τουρίστες και Ιταλούς μικροπωλητές. Οι Minet αποκόμισαν τα οφέλη της κατάστασής τους, έχοντας από ένα πόδι σε κάθε πλευρά του πορθμού του Ντόβερ (ή του Pas de Calais, ανάλογα με την οπτική γωνία).
Όπως δείχνει η ιστορία των Minet, είναι αδύνατο να κατανοηθεί ο ρόλος του Καλαί στις διεθνείς μεταναστεύσεις, χωρίς να καταδειχθεί η συμβιωτική σχέση του με το Ντόβερ. Γεγονότα στην μια πλευρά του πορθμού δημιουργούν πάντα έναν κυματισμό στην άλλη. Ακόμα, αν το Καλαί και το Ντόβερ απολαμβάνουν μια προνομιακή εταιρική σχέση, οι ομοιότητές τους δεν πρέπει να θεωρηθούν και πάρα πολλές.
Το Ντόβερ κυριάρχησε στη νοτιοανατολική γωνία της Αγγλίας. Ήταν το κύριο λιμάνι εισόδου στα βρετανικά νησιά από την ηπειρωτική Ευρώπη, και η εγγύτητά του στο Λονδίνο ήταν ένα σημαντικό στοιχείο: Ήδη στον 13ο αιώνα, ένας μοναχός Βενεδικτίνος, ο Matthew Paris, το αποκάλεσε «το κλειδί για την Αγγλία». Για σύγκριση, από μια παρισινή προοπτική, το Καλαί ήταν περιφερειακό, υποφέροντας από τον ανταγωνισμό δύο ισχυρών περιφερειακών αντιπάλων, της Δουνκέρκης και της Boulogne. Στην πραγματικότητα, πριν από τον 19ο αιώνα, το Καλαί ήταν απλώς μια πόλη-ενδιάμεση στάση στο ταξίδι ενός μετανάστη, ένα μέρος της διέλευσης μεταξύ της Αγγλίας και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η αντίθεση μεταξύ του μέτριου μεγέθους του και του ρόλου του στις διεθνείς σχέσεις είναι εντυπωσιακή. Το Καλαί, συμπεριλαμβανομένων των προαστίων του, είχε 5.000 κατοίκους στον 18ο αιώνα και περίπου 7.000 στα τέλη του 19ου. Περιγραφόταν σε έναν ταξιδιωτικό οδηγό του 1814 (The Entertaining Magazine ή Repository of General Knowledge for the Year 1814), ως «καλά οχυρωμένη πόλη» όπου «δεν αφθονούν πολλά ζωντανά ή επιδεικτικά καταστήματα» και «έχει μάλλον μονότονη και μη πνευματώδη εμφάνιση».
Τουλάχιστον ένα πράγμα που είχε το Καλαί ήταν μια ακμάζουσα ξενοδοχειακή βιομηχανία, ικανοποιώντας κάθε προϋπολογισμό. Το 1807, υπήρχαν 78 χάνια και ξενοδοχεία στην πόλη. Τα ονόματά τους λένε κάτι σχετικά με την πελατεία τους και τους ιδιοκτήτες τους: Το Kingston Hotel, το Golden Inn, το Hôtel d' Angleterre, και ούτω καθεξής. Διαφημίσεις για τα πιο πολυτελή από αυτά δημοσιεύονταν στον βρετανικό Τύπο, καθώς και σε τοπικές εφημερίδες σε αγγλική γλώσσα, όπως η Pas-de-Calais, ή η British Continental Mercury. Αυτή η καθημερινή κίνηση ενθάρρυνε κάποιον εκπολιτισμό στα αγγλικά γούστα και τον τρόπο ζωής. Το 1772, ένας γιατρός ονόματι Daignan, ο οποίος εργαζόταν στο στρατιωτικό νοσοκομείο του Καλαί, σημείωσε αποδοκιμαστικά την «υπερβολική χρήση ζεστών ροφημάτων, όπως το τσάι και το ζεστό νερό αναμεμιγμένο με γάλα: Αυτή η υπερβολική κατανάλωση είναι γενική. . . και είναι σε θέση να προκαλέσει τον εκφυλισμό του ανθρώπινου είδους».
Καθώς ο 18ος αιώνας έφευγε, τα ευρωπαϊκά κράτη γίνονταν όλο και περισσότερο καχύποπτα για τις διεθνείς μεταναστεύσεις, και επινόησαν διάφορα μέσα για να παρακολουθούν τις κινήσεις των ανθρώπων διαμέσου των συνόρων τους. Με την έναρξη του 19ου αιώνα, η απαίτηση να φέρουν ταυτότητες και η ανάπτυξη των κρατικών γραφειοκρατιών που ειδικεύονται σε θέματα μετανάστευσης σίγουρα έκαναν το ταξίδι πιο επαχθές αλλά επίσης έδωσαν στους ιστορικούς του μέλλοντος έναν θησαυρό λεπτομερειών σχετικά με την ταυτότητα και την τύχη των μεταναστών.
Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα μεταξύ των πόλεμων της γαλλικής επανάστασης και των Ναπολεόντειων Πολέμων, το 1802-1803, η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία ήταν σε ειρήνη, για πρώτη φορά σε μια δεκαετία. Αν και η παράνομη μετανάστευση δεν είχε σταματήσει κατά την διάρκεια του πολέμου, χιλιάδες μετανάστες συνέρρεαν τώρα νόμιμα μεταξύ Calais και Dover. Τα ονόματα, το φύλο, το επάγγελμα και η εθνική προέλευσή τους καταγραφόταν υπομονετικά σε μητρώα διαβατηρίων. Πολλοί ήταν λαθρέμποροι φορτωμένοι με γαλλικό μετάξι, ρολόγια, αιθέριο έλαιο γιασεμιού, ή βρετανικά βιομηχανικά προϊόντα και μηχανήματα που κατάσχονταν στο βρετανικό ή το γαλλικό τελωνείο. Άλλοι ήταν Βρετανοί celebrities πρόθυμοι να (επαν)ανακαλύψουν την Γαλλία μετά από μια δεκαετία πολέμου. Μεταξύ αυτών ήταν ο γαλλόφιλος και πολιτικός της αντιπολίτευσης Charles James Fox, ο οικονομολόγος Jeremy Bentham, και ο ζωγράφος J.M.W. Turner. Αλλά η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των ταξιδιωτών ήταν άγνωστοι: Ιταλοί υπηρέτες, Ελβετοί έμποροι, Αμερικανοί κύριοι με τις συζύγους τους, Δανοί δικηγόροι και Γερμανοί κληρικοί.
Στο Καλαί όπως και σε άλλα λιμάνια, ο θαλάσσιος κόσμος ήταν κοσμοπολίτικος. Ήδη από την έναρξη του 18ου αιώνα, το ένα τρίτο των ναυτικών που ζουν στην πόλη γεννήθηκαν εκτός Γαλλίας, και οι περισσότεροι, συμπεριλαμβανομένων των υποκείμενων στο βρετανικό στέμμα, είχαν υπηρετήσει στους κουρσάρους που κυνηγούσαν βρετανικά ή ολλανδικά εμπορικά πλοία. Το Calais είναι στην μισή απόσταση από το Λονδίνο, από όση από το Παρίσι, και η αγορά εργασίας του Λονδίνου λειτουργούσε ως μαγνήτης για τους ανθρώπους από όλη την περιοχή και πέραν αυτής. Λιμένες της Βόρειας Θάλασσας, όπως η Οστάνδη στο σημερινό Βέλγιο ή το Flushing στην Ολλανδία ήταν επίσης σε απόσταση βολής. Ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες οικονομικές νομοθεσίες των χωρών αυτών, έμποροι, αλιείς και εργαζόμενοι από το Calais, την Boulogne ή την Δουνκέρκη θα μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους κατά μήκος των θαλάσσιων άκρων σε πιο επικερδή λιμάνια.
Έτσι, ακόμη εν μέσω πολέμων, «χρήσιμοι» και «αξιοσέβαστοι» μετανάστες, όπως οι ναυτικοί, οι ειδικευμένοι εργαζόμενοι, οι έμποροι ή οι στρατιώτες, ήταν να προσελκυσθούν ή να συγκρατηθούν. Αντίθετα, «αδρανή» ή «επικίνδυνα» άτομα, όπως οι αλήτες, οι υπηρέτες που ταξιδεύουν χωρίς τους αφέντες τους, οι ανύπαντρες γυναίκες ή οι γυρολόγοι, έπρεπε να κρατηθούν σε απόσταση και, ει δυνατόν, να απελαθούν. Το 1765, για παράδειγμα, η γαλλική μοναρχία ενέκρινε ένα διάταγμα που απαγόρευε στους εθνικούς τεχνίτες και τους εργάτες να φύγουν από την χώρα, αλλιώς θα φυλακίζονταν. Αντίθετα, Ιταλοί ή Βρετανοί τεχνίτες και κατασκευαστές ενθαρρύνονταν να μεταναστεύσουν στην Γαλλία χάρη σε κυβερνητικές πριμοδοτήσεις. Αυτές οι διακρίσεις εξακολουθούν να συντηρούνται στον 19ο αιώνα: Παρά τους επίσημους περιορισμούς στην μετανάστευση των ειδικευμένων εργαζομένων που ίσχυαν στην Βρετανία μέχρι το 1824, χιλιάδες μετανάστευσαν στο Καλαί με τις οικογένειές τους, προσελκυσμένοι από τις υψηλότερες αποδοχές στις βιομηχανίες που έφτιαχναν τούλι και δαντέλα.
Οι εθνικές πολιτικές μετανάστευσης έγιναν πραγματικότητα στις παραμεθόριες πόλεις, και οι αξιωματούχοι της αστυνομίας και του τελωνείου του Καλαί είχαν κεντρικό ρόλο στην παρακολούθηση των μεταναστευτικών ροών. Αλλά η διαφθορά ήταν ανεξέλεγκτη, και οι χαμηλής στάθμης υπάλληλοι σπαράσσοντο από αντιφατικές εντολές: Περίβλεπτοι ταξιδιώτες δεν πρέπει να παρενοχλούνται˙ οι επικίνδυνοι έπρεπε να σταματήσουν με κάθε κόστος. Τελικά, η κατηγοριοποίηση και η τιτλοφόρηση των μεταναστών, μακράν του να είναι μια απλή και αντικειμενική γραφειοκρατική διαδικασία, παρέμεινε ένα ζήτημα τοπικής και προσωπικής κρίσης. Εκτός αυτού, οι κοινότητες συχνά βοήθησαν μετανάστες να περνούν μέσα από το δίχτυ της κρατικής εποπτείας. Κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, πολλοί Βρετανοί υπήκοοι παγιδευμένοι στις φυλακές του Καλαί διέφυγαν χάρη στη βοήθεια των τοπικών. Από την πλευρά των μεταναστών, θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει πάντα ένα πλαστό διαβατήριο ή να παρακάμψει το κανάλι εντελώς και να διασχίσει τα χερσαία σύνορα προς την Οστάνδη αν το Calais δεν ήταν ασφαλές.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, περισσότερο από δύο αιώνες αργότερα, οι μετανάστες χρησιμοποιούν τις ίδιες διαδρομές και τις στρατηγικές που έφεραν τον Minet σε μια όχι και τόσο μακρινή ακτή. Όπως η ιστορία του Καλαί καταδεικνύει, οι φόβοι και οι ελπίδες των μεταναστών έχουν επίσης αντέξει στον χρόνο.
sourche: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70488/pernontas-apo-to-kalai/metanastes-dia-thalassis-tote-kai-tora
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου