Μετά από σχεδόν 14 χρόνια στην εξουσία, και με ένα εντυπωσιακό ρεκόρ από εκλογικές νίκες πίσω του, ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες αντιμετωπίζει την πιο προκλητική καμπάνια της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Η οικονομία της Βενεζουέλας είναι αδύναμη, και, για πρώτη φορά από το 1998, ο Τσάβες, ο οποίος πάσχει από καρκίνο, θα μπορούσε να υποστεί μια ήττα, στις εθνικές εκλογές στις 7 Οκτωβρίου.
Η κοινή λογική λέει ότι οι προοπτικές του Τσάβες εξαρτώνται, όπως και στο παρελθόν, από τη σθεναρή υποστήριξη προς αυτόν από τους φτωχούς της χώρας. Έχει αφιερώσει πολλά χρόνια στην ανάπτυξη κοινωνικών προγραμμάτων που διανέμουν μικρές δόσεις κρατικών κονδυλίων σε όσους έχουν ανάγκη, και η τακτική αυτή τον έχει κάνει ευρέως δημοφιλή. Αλλά μόνη της αυτή η στρατηγική μπορεί να μην λειτουργήσει αυτή τη φορά. Η εκλογική «περιουσία» του Τσάβες σήμερα δεν εξαρτάται τόσο πολύ από τις διασυνδέσεις του με τους φτωχούς, αλλά από την προσέγγισή του στον ιδιωτικό τομέα της Βενεζουέλας.
Ο Τσάβες έχει από καιρό υποσκάψει τον ιδιωτικό τομέα, γεγονός το οποίο έχει οδηγήσει σε μια αδύναμη οικονομία που πλήττει την εικόνα του στους ψηφοφόρους. (Κάντε κλικ στην ηλεκτρονική διεύθυνση για να δείτε πώς [1].) Αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιεί τα οικονομικά προβλήματα για να δαιμονοποιεί τον ιδιωτικό τομέα και να συσπειρώνει ιδεολογικά τους ψηφοφόρους του. Αυτή η περίπλοκη σχέση με τον ιδιωτικό τομέα εξηγεί γιατί, αυτή τη φορά, η υποψηφιότητα του Τσάβες έχει υποστεί ζημιά αλλά εξακολουθεί να επιπλέει.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΛΑΟ
Αυτός ο εκλογικός γύρος είναι ιδιαίτερα σημαντικός, διότι περισσότερο από ό, τι σε οποιοδήποτε άλλο σημείο της πρόσφατης ιστορίας, η σταθερότητα είναι αποτελεί ζήτημα: το κυβερνών κόμμα είναι βαριά οπλισμένο και η αντιπολίτευση είναι πολύ φορτισμένη. (Το Σαββατοκύριακο πριν τις εκλογές, τρεις οπαδοί της αντιπολίτευσης σκοτώθηκαν. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση αυτή [2] φαίνεται το χρονοδιάγραμμα της ανόδου του Τσάβες στην εξουσία). Καμιά πλευρά δεν εμπιστεύεται την άλλη, ούτε οι κανόνες βάσει των οποίων παίζουν οι άλλοι. Το αποτέλεσμα φαινόταν να είναι αμφίρροπο - οι αριθμοί ποικίλλουν, αλλά δύο αξιόπιστες δημοσκοπήσεις έδειχναν [3] τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης, Henrique Capriles Radonski, να γεφυρώνει το χάσμα - και υπήρχε ο κίνδυνος ότι καμιά πλευρά δεν θα αναγνωρίσει τα δυσμενή αποτελέσματα. Με άλλα λόγια, η απειλή της βίας είναι πολύ πραγματική σε μια χώρα που είναι η τέταρτη σημαντικότερη πηγή πετρελαίου για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Τουλάχιστον στη θεωρία, ο Τσάβες δεν θα έπρεπε να έχει τόσα πολλά προβλήματα. Στη Λατινική Αμερική, οι κατεστημένοι φορείς έχουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα, διότι η ομάδα του προέδρου είναι συχνά ο πιο ισχυρός κλάδος της κυβέρνησης. Το γεγονός είναι ακόμη πιο αληθινό στο Καράκας. Επιπλέον, ο Τσάβες έχει προεδρεύσει στην πιο εκπληκτική άνοδο των τιμών του πετρελαίου στην ιστορία, φέρνοντας σχεδόν 1 τρισεκατομμύρια δολάρια από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ωστόσο, οι πολιτικές προοπτικές του προέδρου μοιάζουν πολύ με την σωματική υγεία του: δεν πεθαίνει ακριβώς αλλά ούτε και ευδοκιμεί.
Το κύριο πρόβλημα του Τσάβες είναι ότι οι κοινωνικές δαπάνες ενδέχεται να έχουν φθάσει σε ένα σημείο κορεσμού. Από τις βουλευτικές εκλογές του 2010, οι φτωχοί των πόλεων έχουν χωριστεί πολιτικά σε μεγάλο βαθμό. Μερικοί φτωχοί εξακολουθούν να εμπιστεύονται τον Τσάβες ως προστάτη τους, έκθαμβοι από την εκάστοτε «αποστολή» του, όπως είναι γνωστά τα ποικίλα κοινωνικά προγράμματα βοήθειας. Το πιο πρόσφατο πρόγραμμά του – μοίρασε δωρεάν περίπου 244.000 σπίτια στους χαμηλού εισοδήματος Βενεζουελάνους – προκάλεσε πηχυαίους τίτλους στον Τύπο για την ευρηματικότητα και το μεγαλείο του.
Αλλά το άλλο 50% των φτωχών στις πόλεις φαίνεται να έχει φθάσει στα όριά του. Αυτοί οι άνθρωποι αισθάνονται πολιορκημένοι από το χειρότερο κύμα εγκληματικότητας στον κόσμο - φέτος, οι ειδικοί αναμένουν ότι ο ρυθμός ανθρωποκτονιών θα φτάσει τις 70 δολοφονίες ανά 100.000 κατοίκους (στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι περίπου 4 ανά 100.000). Είναι απογοητευμένοι από τη μείωση των πραγματικών μισθών και τις περιορισμένες προοπτικές απασχόλησης. Έχουν κουραστεί από τις κενές υποσχέσεις: πολλά από τα νέα δωρεάν σπίτια, για παράδειγμα, αποδεικνύεται ότι είναι μη κατοικήσιμα. Και είναι απογοητευμένοι από τις υποδομές που καταρρέουν γύρω τους. Κατά τους τελευταίους αρκετούς μήνες, μια γέφυρα σε μια σημαντική διακρατική εθνική οδό κατέρρευσε και ένα διυλιστήριο πετρελαίου εξερράγη σκοτώνοντας 41 άτομα. Το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας είναι σε τέτοια άθλια κατάσταση που πλέον στο Καράκας υπάρχουν καθημερινά προγραμματισμένες διακοπές ρεύματος.
ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΓΓΕΝΗ
Η πραγματική ελπίδα του Τσάβες, λοιπόν, είναι η σχέση του με την τάξη των επιχειρηματιών. Σε αντίθεση με ό, τι ισχυρίζονται οι συντηρητικοί αναλυτές, ο Τσάβες δεν είναι Μπολσεβίκος. Λέει ότι θέλει να «εξατμίσει» τον καπιταλισμό, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν προτίθεται να εξαλείψει τον ιδιωτικό τομέα της χώρας. Θέλει να τον κρατήσει ζωντανό - αλλά μικρό, μη ανταγωνιστικό και εξαρτημένο από το κράτος.
Στο πλαίσιο αυτό, τα έχει καταφέρει. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ο Τσάβες εθνικοποίησε περίπου 100 μεγάλες επιχειρήσεις και περίπου 900 μικρότερης σημασίας, ενώ επεξέτεινε τον δημόσιο τομέα αυξάνοντας την απασχόληση σε αυτόν από το 15% στο 19% του εργατικού δυναμικού. Έχει επιβαρύνει τον ιδιωτικό τομέα με επαχθείς ρυθμίσεις και ελέγχους τιμών, φορτώνοντας τις επιχειρήσεις με υψηλό κόστος. Εσκεμμένα ανατίμησε το νόμισμα της χώρας, γεγονός που αποθάρρυνε τις εξαγωγές και διευκόλυνε τις εισαγωγές. Για να επιβιώσουν, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έπρεπε να γίνουν εισαγωγικοί λιανοπωλητές και όχι τοπικοί παραγωγοί. Έτσι, οι εισαγωγές αυξήθηκαν και οι εξαγωγές του ιδιωτικού τομέα, έχουν ουσιαστικά καταρρεύσει, πέφτοντας το 2010 κατά 55% έναντι του 1998. Και τέλος, οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δολάρια από μόνες τους, επειδή δεν εξάγουν. Ο μόνος τρόπος για να βρουν μετρητά είναι να χτυπήσουν την πόρτα της κυβέρνησης. Αλλά το Καράκας πωλεί δολάρια μόνο σε πολύ υψηλές τιμές και κάτω από αυστηρούς ελέγχους. Οι επιχειρήσεις είναι υποχρεωμένες να διατηρούν πολύ καλές σχέσεις με το κράτος.
Το αποτέλεσμα είναι ένας συρρικνωμένος, άκρως αντιπαραγωγικός, όλο και περισσότερο εξαρτώμενος από το κράτος (κι όμως ακόμη πολύ κερδοφόρος) ιδιωτικός τομέας. Η χρηματιστηριακή αγορά της Βενεζουέλας το καταδεικνύει - το χρηματιστήριο έχει ανεβεί στα ύψη κατά τη διάρκεια της θητείας του Τσάβες, ανατιμημένο κατά 870% μεταξύ του 2000 και του 2010, ξεπερνώντας κατά πολύ τις αγορές μετοχών στις ομολογουμένως πιο καπιταλιστικές χώρες, όπως είναι η Χιλή (275%), η Βραζιλία (299%) και το Μεξικό (554%). Οι επιχειρήσεις κερδίζουν από την απόκτηση πιστοποιητικών για εισαγωγές ή από μια προνομιακή ισοτιμία ή με την δωροδοκία κρατικών αξιωματούχων προκειμένου να αποκτήσουν προνομιακές συμβάσεις και εξαιρέσεις από τους κανονισμούς. Λίγες είναι οι εταιρείες που αναζητούν κέρδη από επενδύσεις στη δική τους δουλειά.
Η χρηματιστηριακή αγορά της Βενεζουέλας επισκιάζει όχι μόνο τα χρηματιστήρια άλλων χωρών, αλλά, κατά ειρωνεία της τύχης για ένα σοσιαλιστικό κράτος, και τα κέρδη των εργαζομένων στην ίδια την χώρα. Οι πραγματικοί μισθοί στη Βενεζουέλα έχουν καταρρεύσει σχεδόν κατά 40% από το 2000 (δείτε το διαδραστικό γράφημα). Αλλού στην περιοχή, οι πραγματικοί μισθοί είτε έχουν βελτιωθεί είτε παρέμειναν σταθεροί.
Αυτή η περίεργη σχέση με τον ιδιωτικό τομέα εξηγεί τόσο το μέτρια υψηλό εκλογικό όριο του Τσάβες όσο και το μετρίως χαμηλό εκλογικό του κατώφλι. Εκεί που στις περισσότερες χώρες οι κυβερνήσεις πειραματίζονται με διάφορες μορφές σχέσεων με τον ιδιωτικό τομέα για την προώθηση της ανάπτυξης, στη Βενεζουέλα το κράτος προσπαθεί να προχωρήσει μόνο του. Ως εκ τούτου, ο Τσάβες δεν μπορεί να διαλαλήσει επιτεύγματα για αύξηση θέσεων εργασίας, αύξηση μισθών, βελτίωση υποδομών, επέκταση της μεσαίας τάξης και άλματα στον τομέα της εκπαίδευσης που πραγματοποιούνται αλλού στις αναδυόμενες αγορές. Αυτό είναι ένα βάρος για την προεκλογική εκστρατεία του.
Ωστόσο, η υστέρηση του ιδιωτικού τομέα λειτουργεί θαυμάσια ιδεολογικά, καθώς επιτρέπει στον Τσάβες να κομπάζει με την αντι-καπιταλιστική ρητορική του. Στην προεκλογική του εκστρατεία, κατηγορούσε τακτικά τον ιδιωτικό τομέα για αρπακτική αποθησαύριση. Διαμαρτύρεται για το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις δεν παράγουν αρκετά ή δεν δημιουργούν θέσεις εργασίας αρκετά γρήγορα. Τις κατηγορεί ότι στηρίζονται στις εισαγωγές και εκπατρίζουν τα κέρδη τους (και ως εκ τούτου συνεργάζονται με τον διεθνή καπιταλισμό). Η ρητορική του για έναν παραπαίοντα ιδιωτικό τομέα επιτρέπει στο κράτος να απεικονίζει τον εαυτό του ως την μόνη ελπίδα για τους φτωχούς. Για να μετακινήσει τις μάζες προς την μεσαία τάξη, το κράτος δεν μπορεί να δράσει μόνο του - ο ιδιωτικός τομέας πρέπει επίσης να δημιουργήσουν καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει στη Βενεζουέλα, παρά το γεγονός ότι συμβαίνει παντού αλλού στη Λατινική Αμερική. Από πολλές απόψεις, φυσικά, ο Τσάβεζ έχει δίκιο. Ο ιδιωτικός τομέας έχει ατροφήσει. Αυτό που αποφεύγει να αναφέρει, όμως, είναι ότι τα προβλήματα τα προκάλεσε η κυβέρνηση.
Έτσι η στρατηγική του Τσάβες ήταν να κρατήσει την προεκλογική συζήτηση στο ιδεολογικό επίπεδο, υπογραμμίζοντας τα προβλήματα του καπιταλισμού. Δεδομένου ότι αυτά τα προβλήματα είναι τόσο ορατά στη Βενεζουέλα, η ιδεολογική επίθεσή του βρίσκει απήχηση. Και επειδή υπήρξε κάποια ανακούφιση από τη φτώχεια, αλλά όχι αρκετή ανάπτυξη της μεσαίας τάξης, εξακολουθεί να υπάρχει ένα εκλογικό σώμα που πείθεται από την αυτο-περιγραφή του Τσάβες ως ο μεγαλύτερος πάροχος ευημερίας στην ιστορία της χώρας.
Αλλά σε αυτή την εκστρατεία, ο Τσάβες πιέζει τα πράγματα. Δημοκοπώντας, απεικόνισε το καθεστώς του ως εγγυητή της τάξης στην χώρα, και, ως εκ τούτου την καλύτερη επιλογή για τις επιχειρήσεις και τους φιλικούς προς τις επιχειρήσεις ψηφοφόρους. Σε πολλές περιπτώσεις φέτος, ο Τσάβες όντως είπε ότι όταν ψηφίζουν υπέρ αυτού ψηφίζουν για τη σταθερότητα και, ως εκ τούτου, για περισσότερα κέρδη. Στη Λατινική Αμερική, το επιχείρημα ότι το κράτος υπάρχει για να προστατεύει τη χώρα, και ειδικά τις επιχειρήσεις, από την πολιτική αναταραχή χρονολογείται από τις στρατιωτικές χούντες της δεκαετίας του 1970. Αποτελεί την ουσία της αντιδραστικής ιδεολογίας.
Ο Τσάβες όχι απλώς αγωνίζεται σε ιδεολογικό επίπεδο, αλλά επίσης, σχιζοφρενικά, και στις δύο άκρα του ιδεολογικού φάσματος: παρουσιάζει τον εαυτό του ως σωτήρα της Βενεζουέλας από τον καπιταλισμό και ως σωτήρα της καπιταλιστικής Βενεζουέλας.
ΕΞΟΠΛΙΣΜΕΝΟΣ ΜΕ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ
Αυτό βάζει την αντιπολίτευση στη γωνία. Ο 40χρονος κεντροαριστερός Capriles Radonski, γνωστός ως el Flaco (σ.σ.: ο «αδύνατος», ως αντίθετος του παχύ), έκανε μια επιτυχή προεκλογική εκστρατεία. Ένωσε μια κατακερματισμένη αντιπολίτευση, αποφεύγοντας να το παίρνει προσωπικά όταν απαντούσε σε ad hominem (σ.σ.: προσωποποιημένες) επιθέσεις της κυβέρνησης. (Όταν ο Τσάβες τον κατηγόρησε ότι είναι υποστηρικτής των Ναζί και έτσι προδίδει τη γιαγιά του, μια επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, ο Capriles Radonski απλά απάντησε, με αυτά τα λίγα λόγια: Ποτέ δεν ανακατεύτηκα με την οικογένειά σου. Μην ανακατεύεσαι με την δική μου. Πριν δύο Κυριακές, ηγήθηκε μιας από τις μεγαλύτερες πορείες που πραγματοποιήθηκαν ποτέ στο Καράκας. Ο Capriles Radonski έχει διευρύνει την απήχηση της αντιπολίτευσης με έναν διαλλακτικό, όχι εκδικητικό, λόγο. Ανάγκασε την κυβέρνηση να αναγνωρίσει κάποιες από τις δικές της αδυναμίες, συμπεριλαμβανομένης της αποδοχής από τον Τσάβες ότι η εγκληματικότητα είναι ένα «σοβαρό πρόβλημα» που οι κοινωνικές δαπάνες από μόνες τους δεν μπορούν να θεραπεύσουν - μια παραδοχή που θα ήταν αδιανόητη όχι και πολύ καιρό πριν.
Αλλά, όταν πρόκειται για την κοινότητα των επιχειρήσεων, ο Capriles Radonski έχει κολλήσει. Καταλαβαίνει ότι η κύρια πληγή για τη Βενεζουέλα σήμερα δεν είναι τόσο η τυραννία του πετρελαίου, αλλά η ανύπαρκτη ανταγωνιστικότητα του ιδιωτικού τομέα. Αν το πει πολύ ανοιχτά, όμως, θα αποτελέσει στόχο των κατηγοριών τον Τσάβες ότι αυτός ο «νεοφερμένος» βρίσκεται εδώ για να εξυπηρετήσει τις ελίτ.
Έτσι, ο Capriles Radonski έχει επικεντρωθεί στην επόμενη καλύτερη τακτική. Αντί να υπόσχεται καλύτερη διαχείριση του επιχειρηματικού τομέα, υποσχόταν καλύτερη διαχείριση των κρατικών επιχειρήσεων: τη βελτίωση της συλλογής των απορριμμάτων, το τέλος των διακοπών στο ηλεκτρικό ρεύμα, την διευκόλυνση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, την εξασφάλιση της παροχής νερού, την διαφάνεια στις κοινωνικές δαπάνες, και, φυσικά, την καταπολέμηση του εγκλήματος. Όποιος έχει επισκεφθεί πρόσφατα την Βενεζουέλα γνωρίζει την θλιβερή κατάσταση των δημόσιων υπηρεσιών της, και μια προεκλογική εκστρατεία χτισμένη γύρω από να κάνει τα πράγματα καλύτερα έχει απήχηση σε μεγάλο βαθμό.
Οι εκλογές θα καταλήξουν σε μια αναμέτρηση ανάμεσα σε έναν ιδεολογικά αδυσώπητο και εδραιωμένο άνδρα απέναντι σε έναν άνδρα που λειτουργεί ως σαν να είναι επικεφαλής πολυτεχνίτης. Ο Τσάβες θέλει να είναι τα πάντα ιδεολογικά ενώ ο αντίπαλός του θέλει να είναι όλα τα πράγματα ανταγωνιστικά. Η στρατηγική του Τσάβες είναι επικίνδυνη και απελπισμένη, και δεν θα κερδίσει τα εκατομμύρια των κατοίκων της Βενεζουέλας που επιθυμούν μια καλύτερη λειτουργία του κράτους. Τέτοιοι ψηφοφόροι θα μπορούσαν να πάνε με τον Capriles Radonski. Αλλά κι αυτός αντιμετωπίζει τους δικούς του κινδύνους - την υπερεκτίμηση των δυνάμεών του ως «επισκευαστή» και την απογοήτευση όσων θέλουν να γνωρίζουν ποια ζητήματα θα αντιμετωπίσει πρώτα και πώς. Έτσι, η ιδεολογική προσέγγιση του Τσάβες δεν θα πείσει τους πάντες, αλλά θα μπορούσε να καταλήξει να πείσει τουλάχιστον το ήμισυ των ψηφοφόρων της Βενεζουέλας. Και αυτό είναι το μόνο που χρειάζεται να πετύχει μία ακόμη νίκη.
(Σ.σ: Ο Τσάβες νίκησε με ποσοστό περίπου 54%)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου