Επί αρκετές εβδομάδες τελευταία, ο Αλεξέι Ναβάλνυ ήταν ένας άνθρωπος με διχασμένη προσωπικότητα. Διηύθυνε μια εμπνευσμένη καμπάνια για τη θέση τού δημάρχου της Μόσχας, ενώ, ταυτόχρονα, υπερασπιζόταν τον εαυτό του σε μια δίκη για υπεξαίρεση στην πόλη Κίροφ, σε απόσταση 500 χλμ. από τη ρωσική πρωτεύουσα. Όχι πια: την περασμένη Πέμπτη, κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλάκισης. Ο ίδιος συνελήφθη και οι υποστηρικτές του ανακοίνωσαν ότι ανέστειλε την εκστρατεία του δημάρχου. Η διπλή ζωή του έγινε και πάλι μια.
Ο Ναβάλνυ στη δίκη του, στις 19 Ιουνίου 2013. (Sergei Karpukhin / Reuters)
Η ετυμηγορία και η ποινή φυλάκισης, είχε κάτι το αναπόφευκτο: όπως έγραψα όταν η δίκη ξεκίνησε τον Απρίλιο [1], από τη στιγμή που τα γρανάζια του ρωσικού δικαστικού συστήματος τεθούν σε κίνηση, η μηχανή δεν μπορεί να επιβραδύνει από μόνη της, πόσο μάλλον να πάρει αντίστροφη πορεία . Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στις πολιτικές υποθέσεις. Ωστόσο, κάποιοι, όπως ο ίδιος Ναβάλνυ, πίστευαν κατά καιρούς ότι το δικαστήριο θα μπορούσε να εκδώσει μια ποινή με αναστολή, αφήνοντας τον Ναβάλνυ εκτός φυλακής. Μια τέτοια κίνηση θα είχε γλιτώσει το Κρεμλίνο από την καταισχύνη που θα προέκυπτε από μια μακρά ποινή φυλάκισης, και ταυτόχρονα θα του επέτρεπε να εμποδίσει τον Ναβάλνυ να είναι υποψήφιος για πολιτικά αξιώματα. Αυτό θα ήταν μια λεπτή και έξυπνη κίνηση. Αλλά, η λεπτότητα και η εξυπνάδα δεν είναι γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν την τρέχουσα προεδρική θητεία του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Οι ίδιες οι κατηγορίες ήταν παράξενες. Ο Ναβάλνυ είχε κατηγορηθεί ότι συμμετείχε στην υπεξαίρεση 16 εκατομμυρίων ρουβλιών (περίπου 500.000 δολαρίων) από μια κρατική εταιρεία ξυλείας. Η υπόθεση είχε κλείσει από τους τοπικούς εισαγγελείς χρόνια πριν, λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, αλλά ξανάνοιξε το περασμένο καλοκαίρι για καθαρά πολιτικούς λόγους. Ο κύριος μάρτυρας κατηγορίας ήταν ένας πρώην διευθυντής τής επιχείρησης ξυλείας για τον οποίο ο Ναβάλνυ είχε προτείνει να απολυθεί και να εξετασθεί για διαφθορά. Η υπεράσπιση είχε ελάχιστες δυνατότητες να παρουσιάσει τα επιχειρήματά της. «Αρνήθηκαν να δεχτούν το οτιδήποτε από την πλευρά μας», μου είπε η Όλγα Μιχαήλοβα, μια από τους δικηγόρους του Ναβάλνυ. «Μας αρνήθηκαν την παράλληλη εξέταση των μαρτύρων κατηγορίας, μας αρνήθηκαν την ευκαιρία να καλέσουμε του δικούς μας μάρτυρες, μας αρνήθηκαν το αίτημα να διεξάγουμε μια ανεξάρτητη έρευνα». Από την αρχή ήταν σαφές πού οδηγείτο η διαδικασία. Το θέμα ήταν να παρουσιαστεί ο Ναβάλνυ, που έχει τη φήμη του πολέμιου της διαφθοράς, ως απατεώνας, και να μπει σε καραντίνα όσον αφορά την πολιτική και τη δημόσια ζωή.
Εκείνο που έκανε τελικά την ετυμηγορία τής Πέμπτης αναπόφευκτη δεν ήταν αυτό που συνέβη στην αίθουσα του δικαστηρίου, αλλά εκείνο που αντιπροσώπευε ο Ναβάλνυ έξω από αυτήν. Με απλά λόγια, ο Ναβάλνυ, αν και απέχει από την έννοια του τέλειου πολιτικού ή του σωτήρα της αντιπολίτευσης, ήταν αυτό που το Κρεμλίνο φοβάται περισσότερο: μια εναλλακτική λύση, έστω και θεωρητική. Προς το παρόν, ο Ναβάλνυ είναι ένας μη δοκιμασμένος πολιτικός ηγέτης με περιορισμένη δημόσια υποστήριξη - πρόσφατες δημοσκοπήσεις του Κέντρου Levada τον φέρνουν να παίρνει μόλις 8% των ψήφων για τη δημαρχία της Μόσχας- και θα ήταν απίθανο να νικήσει την επιλογή του Κρεμλίνου, τον Σεργκέι Σομπυάνιν. Ο ίδιος έχει εκφράσει ανοιχτά τις προεδρικές φιλοδοξίες του, αλλά για την ώρα, δεν έχει πανεθνικό εκτόπισμα.
Αλλά, με βάση τη λογική της εξουσίας του Πούτιν δεν αρκεί κάποιος να μην είναι σοβαρός ανταγωνιστής στην κάλπη για να μη συνιστά απειλή. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα πρόσωπο που έστω να θυμίζει στους Ρώσους ότι έχουν κάποια επιλογή, ότι το κυνικό και σκηνοθετημένο πολιτικό σόου τής τελευταίας δεκαετίας δεν είναι η μόνη μοίρα την οποία αξίζει η μετα-σοβιετική Ρωσία και στην οποία μπορεί να προσβλέπει κανείς. Όπως εξήγησε ο Νικολάι Πετρόφ, ειδικός στην εσωτερική ρωσική πολιτική στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών Επιστημών, η εμφάνιση του Ναβάλνυ ως του πρώτου ηγέτη της αντιπολίτευσης εδώ και χρόνια, με τον οποίο θα μπορούσαν δυνητικά να συμπορευθούν πολλοί - φιλελεύθεροι, εθνικιστές, κ.ά. - ήταν «επικίνδυνη, διότι θα μπορούσε να αλλάξει την ίδια τη δομή τού πολιτικού συστήματος», με βάση την οποία η κοινή γνώμη δεν έχει να επιλέξει μεταξύ του Πούτιν κι ενός συγκεκριμένου αντιπάλου, αλλά μεταξύ του Πούτιν και κανενός, μεταξύ του Πούτιν και της αβύσσου. Δεν υπάρχει χώρος, όπως το έθεσε ο Πετρόφ, για «ανεξάρτητους, ανεξέλεγκτους παράγοντες. Απλά δεν έχουν το δικαίωμα να υπάρχουν».
ΕΝΑ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
Για ένα χρονικό διάστημα μετά τις διαδηλώσεις τού 2011 και του 2012, φάνηκε ότι το Κρεμλίνο θα επέτρεπε σε έναν πρόσφατα διευρυμένο χώρο να συμμετέχει στην επίσημη πολιτική – με τη δημιουργία κομμάτων, για παράδειγμα, ή την υποψηφιότητα για ένα αξίωμα – την ίδια ώρα που θα αποθάρρυνε τις διαδηλώσεις στους δρόμους και άλλες μορφές αντιπολίτευσης που δεν είχαν την εξουσιοδότησή του. Αλλά αυτό το παράθυρο έκλεισε έκτοτε, αν είχε ποτέ ανοίξει εξαρχής. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης αρνήθηκε να εγκρίνει την ίδρυση του κόμματος του Ναβάλνυ, τη Λαϊκή Συμμαχία, και τώρα ο Ναβάλνυ είναι ένας καταδικασμένος εγκληματίας στον οποίο προφανώς απαγορεύονται τα αξιώματα.
Η δίωξη του Ναβάλνυ σηματοδοτεί μια νέα και περαιτέρω υποβάθμιση των κρατικών θεσμών στην εποχή Πούτιν, κατά την οποία το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης έχει γίνει «το τελευταίο εξαρτώμενο όργανο» του κράτους, όπως λέει η Μαρία Σκλυάρουκ, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο για το Κράτος Δικαίου, στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης,. «Άπαντα τα προβλήματα θα επιλύονται με ανακριτές και εισαγγελείς» λέει η Σκλυάρουκ. Κι επειδή το κράτος έχει γίνει πιο επιθετικό, ως αποτέλεσμα είναι και λιγότερο δημιουργικό.
Με τον Ναβάλνυ να οδηγείται στη φυλακή, θα ήταν άνευ νοήματος να πούμε οτιδήποτε άλλο εκτός από ότι το Κρεμλίνο έχει κερδίσει αυτή την αψιμαχία. Αλλά όχι χωρίς κόστος: κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, με τις δύο πλατφόρμες, της δίκης του και της εκστρατείας για τη δημαρχία, ο ίδιος ο Ναβάλνυ έχει μετατραπεί από ένας πολύ γνωστός μπλόγκερ και ακτιβιστής, σε έναν σεβάσμιο ρήτορα και πολιτικό. Παραδόξως, κατάφερε να στρέψει τα φώτα της δίκης παρωδίας πάνω στον εαυτό του, κερδίζοντας την προβολή και το κύρος τα οποία το Κρεμλίνο ήθελε απεγνωσμένα να του αρνηθεί. Η τελευταία δήλωσή του στο δικαστήριο διαβάζεται ως μια πολιτική διακήρυξη. «Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να είναι ουδέτερος», είπε, γεγονός που υποδηλώνει ότι η αδράνεια το μόνο που κάνει είναι να «βοηθά αυτό το απεχθές φεουδαρχικό καθεστώς, το οποίο κάθεται σαν μια αράχνη στο Κρεμλίνο». Τελικά, η προπαγάνδα του κράτους φαίνεται να έχει αποτύχει: μια άλλη δημοσκόπηση του Κέντρου Levada έδειξε ότι μόνο το 23% των Ρώσων που ρωτήθηκαν, πιστεύουν ότι η υπόθεση είχε κάποια πραγματική βάση.
Παρ’ όλ’ αυτά, η φυλάκισή του είναι μια αναμφισβήτητη απώλεια για την αντιπολίτευση. Αν και τα πολιτικά ένστικτα του Ναβάλνυ εξακολουθούν να είναι στο στάδιο της ωρίμανσης, ήταν ο μόνος ηγέτης διαμαρτυρίας που θα μπορούσε να κινητοποιήσει ένα μέρος του κόσμου. Όπως μου είπε ο Βλαντιμίρ Ασούρκοφ, πρώην τραπεζίτης και στενός σύμβουλος του Ναβάλνυ, είναι «αληθινό και ατυχές το γεγονός ότι δεν έχει ανταγωνιστή». Μερικά από τα έργα του, όπως το Ταμείο για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς, έχουν το δικό τους προσωπικό και τη δική τους δυναμική, και, επομένως, είναι πιθανό να συνεχίσουν να υπάρχουν. Αλλά, όσον αφορά την υποψηφιότητα για πολιτικά αξιώματα, ο Ασούρκοφ είπε ότι είναι «αδιανόητο να γίνει αυτό από έναν αυτοδύναμο μηχανισμό, χωρίς τη συμμετοχή του».
Αυτό λέει ίσως περισσότερα για την γκριζάδα της ρωσικής πολιτικής ζωής από ό, τι για την ιδιαίτερη λάμψη του Ναβάλνυ. Η ρωσική πολιτική υποφέρει από την έλλειψη προσώπων με χάρισμα και γοητεία. Ο Αρσένυ Μποντρόφσκυ, ο ένας από το δημοφιλές σατιρικό δίδυμο «Κρεμλίνο Ρωσία», που παίρνει, επίσης, συνεντεύξεις πολιτικών προσωπικοτήτων για το ρωσικό GQ, μου παραπονέθηκε ότι «δεν υπάρχουν προσωπικότητες» μεταξύ των Ρώσων αξιωματούχων. Ο Ναβάλνυ, με την αυτοπεποίθησή του, το χιούμορ του και το ενδιαφέρον του για τη διαδικτυακή έκφραση, είναι αν μη τι άλλο μια προσωπικότητα.
Αυτό λέει ίσως περισσότερα για την γκριζάδα της ρωσικής πολιτικής ζωής από ό, τι για την ιδιαίτερη λάμψη του Ναβάλνυ. Η ρωσική πολιτική υποφέρει από την έλλειψη προσώπων με χάρισμα και γοητεία. Ο Αρσένυ Μποντρόφσκυ, ο ένας από το δημοφιλές σατιρικό δίδυμο «Κρεμλίνο Ρωσία», που παίρνει, επίσης, συνεντεύξεις πολιτικών προσωπικοτήτων για το ρωσικό GQ, μου παραπονέθηκε ότι «δεν υπάρχουν προσωπικότητες» μεταξύ των Ρώσων αξιωματούχων. Ο Ναβάλνυ, με την αυτοπεποίθησή του, το χιούμορ του και το ενδιαφέρον του για τη διαδικτυακή έκφραση, είναι αν μη τι άλλο μια προσωπικότητα.
Είναι αυτό το χάρισμα που έφερε χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους τού κέντρου της Μόσχας κατά τις ώρες μετά την ετυμηγορία. Το στοίχημα του Κρεμλίνου είναι ότι μπορεί να ξεπεράσει το βραχυπρόθεσμο κόστος πιο εύκολα από όσο τον μακροπρόθεσμο κίνδυνο να αφήσει τον Ναβάλνυ να παραμείνει ελεύθερος να κατέβει στις εκλογές. Ο Πούτιν και οι σύμβουλοί του έχουν ουσιαστικά εγκαταλείψει τις αστικές επαγγελματικές τάξεις της χώρας, οι οποίες αποτελούν την κύρια εκλογική βάση του Ναβάλνυ. Ο Σεργκέι Γκουρίεφ, ένας πρώιμος υποστηρικτής του Ναβάλνυ και πρώην πρύτανης της Νέας Οικονομικής Σχολής, ο οποίος εγκατέλειψε τη Ρωσία τον Μάιο φοβούμενος μια δίωξη εναντίον του, μου είπε από το τηλέφωνο από τη Γαλλία ότι, «ο συνολικός υπολογισμός άλλαξε πριν από ένα χρόνο». Νωρίτερα, είπε ο Γκουρίεφ, το Κρεμλίνο θεωρούσε ότι «δεν θα μπορούσε να κυνηγήσει τον Ναβάλνυ διότι αυτό θα ήταν αντιδημοφιλές στην μεσαία τάξη. Ωστόσο, η κυβέρνηση εγκατέλειψε την προσπάθεια να παραμείνει δημοφιλής στη μεσαία τάξη. Εάν είναι δυσαρεστημένοι, ας είναι».
Αυτό αφήνει το πιο μορφωμένο και προηγμένο τμήμα της ρωσικής κοινωνίας χωρίς μια πολιτική διέξοδο ή φωνή. Αυτό θα προκαλέσει μια αίσθηση ήττας μεταξύ πολλών ανθρώπων και σε άλλους θα δημιουργήσει ένα κίνητρο για κλιμάκωση. «Οι άνθρωποι θα απογοητευθούν και θα αποπροσανατολιστούν για κάποιο χρονικό διάστημα», μου είπε ο Ασούρκοφ. «Αλλά η επιθυμία για αλλαγή δεν θα εξαφανιστεί, αυτή η επιθυμία θα βρει άλλους τρόπους για να εκφραστεί». Ο κίνδυνος για το Κρεμλίνο είναι ότι αυτή η επιθυμία μπορεί να βράζει απαρατήρητη για κάποιο χρονικό διάστημα, και στη συνέχεια, με τον σωστό καταλύτη, να εκραγεί ανοικτά - όπως συνέβη τον Δεκέμβριο του 2011.
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Την περασμένη Δευτέρα - μια αποπνικτική, βροχερή μέρα στη Μόσχα - πήγα στην έδρα της εκστρατείας του Ναβάλνυ, σε ένα ήσυχο προεπαναστατικό δρομάκι. Δεκάδες νέοι εθελοντές κάθονταν πίσω από φορητούς υπολογιστές, στέλνοντας μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και μελετώντας χάρτες δημοτικών διαμερισμάτων. Σε έναν πίνακα σημειώνονταν οι σταθμοί του μετρό όπου οι εργαζόμενοι στην εκστρατεία θα μοίραζαν φυλλάδια κατά τη διάρκεια των ωρών αιχμής.
Λίγο μετά τις έξι το απόγευμα, ο Ναβάλνυ μπήκε μέσα. Το πρόσωπό του ήταν κουρασμένο και ιδρωμένο, αλλά διέτρεξε όλο το γραφείο ανταλλάσσοντας χειραψίες και κοιτώντας πάνω από τις οθόνες των laptop. Τον ρώτησα για την πολιτική του εξέλιξη και τον σκοπό της. «Θα ήταν υποκριτικό και ανόητο να πιστεύουμε ότι είναι δυνατό να εμπλακούμε σε έρευνες για διαφθορά και να μην εμπλακούμε σε μια πάλη για την πολιτική εξουσία», είπε. «Αυτό που κάνουμε τώρα σε αυτό το γραφείο, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν είναι καθόλου μια μάχη ενάντια στη διαφθορά, στην πραγματικότητα είναι ακριβώς μια μάχη κατά της διαφθοράς. Δεν θα κατέβαινα ποτέ στις εκλογές αν οι άλλες μέθοδοί μου για την καταπολέμηση της διαφθοράς είχαν λειτουργήσει. Όταν το σύστημα αυτό ελέγχει τα δικαστήρια, το γραφείο του εισαγγελέα και οτιδήποτε άλλο στη γη, θα πρέπει να αλλάξεις το ίδιο το σύστημα, αυτό είναι όλο».
Μιλήσαμε για την επικείμενη ετυμηγορία στη δίκη του, αλλά ήταν ένα θέμα που ο Ναβάλνυ προσπαθούσε να κρατήσει μακριά. Ήξερε τα επερχόμενα που τον περίμεναν, αλλά δεν ένιωσε καμία ανάγκη να σταθεί σε αυτό. «Το γεγονός ότι οργανώνουμε αυτή την εκστρατεία έχει ήδη ένα αποτέλεσμα», είπε. «Δείξαμε ότι υπάρχουν νέες μέθοδοι αυτο-οργάνωσης. Εμείς, μια για πάντα, θέλουμε να δείξουμε σε όλους ότι είμαστε όλοι απηυδισμένοι από αυτούς τους πολιτικούς μηχανισμούς που τα τελευταία χρόνια έχουν αντικαταστήσει την πραγματική πολιτική ». Και συνέχισε, «θέλουμε να δείξουμε σε όλους – και κυρίως στους εαυτούς μας - ότι μπορούμε να το κάνουμε διαφορετικά».
Το Κρεμλίνο, όμως, έχει δείξει ότι προτιμά να κάνει τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο. Αλλά είτε χάρη στον Ναβάλνυ είτε χάρη στην εσωτερική φθορά του, φαίνεται ότι το κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει με την ίδια εύκολη παντοδυναμία όπως και πριν. Την Παρασκευή, μια ημέρα μετά την έκδοση της ετυμηγορίας, το δικαστήριο στο Κίροφ άλλαξε στάση και άφησε ελεύθερο τον Ναβάλνυ και τους συγκατηγορούμενούς του μέχρι τον Σεπτέμβριο, ενώ οι εφέσεις τους θα παίρνουν την πορεία τους. Ο Ναβάλνυ είναι ελεύθερος και πάλι, έστω και προσωρινά. Ενδέχεται να κάνει επανεκκίνηση της προεκλογικής του εκστρατείας. Ίσως το Κρεμλίνο να είχε τρομάξει από τα πλήθη στους δρόμους της Μόσχας. Πιο πιθανό, ο Σομπυάνιν, που θα ήθελε να φαντάζεται τον εαυτό του ως νομιμοποιημένο δήμαρχο, έκανε μια συμμαχία με άλλες δυνάμεις στο εσωτερικό του συστήματος, δύσπιστες όσον αφορά τη νομική καταστολή υπό την ηγεσία της Εξεταστικής Επιτροπής. Είτε έτσι είτε αλλιώς, το σύστημα δεν γίνεται εξυπνότερο - γίνεται όλο και λιγότερο συνεκτικό και πιο αναποφάσιστο. Ακόμα κι αν ο Ναβάλνυ έχασε στη δίκη του και φαίνεται ότι οδεύει προς την φυλακή, δεν είναι αυτός που φαίνεται αδύναμος σήμερα.
TOY Joshua Yaffa
Σύνδεσμοι:
[1] http://fam.ag/197wr60
[1] http://fam.ag/197wr60
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου