Όταν η τουρκική αστυνομία επιτέθηκε σε μια μικρή καθιστική διαμαρτυρία με σκοπό την διάσωση ενός πάρκου στις 28 Μαΐου, η Τουρκία σαρώθηκε από μια πανεθνική αναταραχή που μπορεί να αλλάξει την πολιτική της χώρας για πάντα. Η συνεχιζόμενη καταστολή από την κυβέρνηση φαίνεται απλώς να ενισχύει την απόφαση των διαδηλωτών να εγκαινιάσουν μια νέα εποχή.
Αντικυβερνητικοί διαδηλωτές κυματίζουν σημαίες κατά την διάρκεια διαδήλωσης στο κέντρο της Άγκυρας . (Davo Ruvic / Ευγένεια Reuters)
Πολλοί Τούρκοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και διεθνείς παρατηρητές έχουν αντιληφθεί την κατάληψη ως μια σύγκρουση μεταξύ κοσμικών και θρησκευόμενων. Αλλά οι περισσότεροι διαδηλωτές δεν έχουν ισχυρές ιδεολογικές πεποιθήσεις (θρησκευτικές ή μη) ή πολιτική διαδρομή - αυτό προκύπτει τουλάχιστον από την χρήση ποδοσφαιρικών συνθημάτων για σλόγκαν. Και οι διαδηλωτές που όντως έχουν πολιτικούς δεσμούς είναι διάφοροι: αρκετοί υποστηρικτές του κυβερνώντος συντηρητικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) παρουσιάστηκαν στις διαδηλώσεις.
Ήταν η σκληρή αντίδραση των Αρχών στις διαδηλώσεις για το πάρκο Gezi¨ - και οι απορριπτικές και προσβλητικές δηλώσεις του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν - που προκάλεσαν αυτήν την πραγματικά ετερόκλητη συλλογική δυσαρέσκεια. Σε μια στιγμή, το κινημα έγινε περισσότερο «Αραβική Άνοιξη» παρά Occupy Wall Street (στμ: δηλαδη οι Αμερικανοί «αγανακτισμένοι»): η κυβέρνηση προσπάθησε να ποινικοποιήσει τους διαδηλωτές, χρησιμοποιώντας δακρυγόνα και κανόνια νερού εναντίον τους και συλλαμβάνοντας χιλιάδες. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η κοινή εμπειρία της καταπίεσης, σε συνδυασμό με την συλλογική απογοήτευση σχετικά με τις άνωθεν προσπάθειες για ρύθμιση της δημόσιας ζωής, ένωσαν τους πολίτες από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, παρά τα πολύ διαφορετικά εθνοτικά και θρησκευτικά στοιχεία της Τουρκίας.
Αυτό το αίσθημα ενότητας - ακόμα κι αν είναι εφήμερο - είναι καινούργιο. Παραδοσιακά, τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία στήριζαν τις πλατφόρμες τους στην ιδεολογία. Δηλαδή, ευρείες έννοιες, όπως η εκκοσμίκευση ή η εθνική ταυτότητα. Το Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα, για παράδειγμα, προωθεί εδώ και καιρό μια αυστηρή ερμηνεία των αρχών του Ατατούρκ που δεν αποξενώνουν απλώς τους πιο φιλελεύθερους ψηφοφόρους, οι οποίοι το βλέπουν ως μια παλιά φρουρά που δεν έχει επαφή με την σύγχρονη Τουρκία, αλλά παραλύουν και τις προσπάθειες των μεταρρυθμιστών να προωθήσουν μια καλόπιστη κοινωνική δημοκρατική ατζέντα. Οι διαδηλώσεις στο πάρκο Gezi κατέδειξαν την αξία της αντιμετώπισης των κοινών προβλημάτων πέρα από την ιδεολογία και της προστασίας του δικαιώματος του καθενός να κάνει τις δικές του επιλογές.
Το ερώτημα τώρα είναι πόσο ανθεκτική θα είναι αυτή η συμμαχία και αν θα είναι μια πραγματική πρόκληση για το κυβερνών κόμμα. Πρώτον, και όπως και στα κινήματα «Occupy Wall Street» και «Αραβική Άνοιξη», η δυναμική που εξαπολύθηκε θα είναι σχεδόν αδύνατο να διοχετευθεί σε μια πολιτική πλατφόρμα, τόσο επειδή υπάρχει χαμηλό επίπεδο συναίνεσης σχετικά με συγκεκριμένες πολιτικές όσο και επειδή πολλοί από τους διαδηλωτές είναι εξίσου επιφυλακτικοί με τα παραδοσιακά κόμματα της αντιπολίτευσης και με την κυβέρνηση. Έτσι, καμία από τις υπάρχουσες ομάδες δεν θα είναι σε θέση να επωφεληθεί από τις πρόσφατες εξελίξεις. Αν μη τι άλλο, τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων μπορεί να έχουν δημιουργήσει μια νέα μορφή πολιτικής - την πολιτική διαμαρτυρία - ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Ήδη, έχει προκύψει ένα νέο λεξιλόγιο, νέα σύμβολα και νέες μορφές αλληλεγγύης: το κίνημα ίσως να δημιουργήσει ακόμη και μάρτυρες από αυτούς που έχουν χάσει την ζωή ή την σωματική τους ακεραιότητα.
Δεύτερον, το κίνημα έχει ρίξει μια σκιά πάνω από τη φήμη του ΑΚΡ. Βεβαίως, το ΑΚΡ αξίζει τα εύσημα για το γεγονός ότι παρέδωσε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών υπηρεσιών, έβαλε εκατομμύρια στην μεσαία τάξη, βελτίωσε τις υποδομές της χώρας και προέβαλλε την διαθρησκευτική δύναμη της Τουρκίας. Έριξε μάλιστα αναμφισβήτητα τους σπόρους της σημερινής αφύπνισης με την δημιουργία σταθερού πολιτικού ελέγχου επί της πολιτικής και εφαρμόζοντας σαρωτικές φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στο απόγειο της διαδικασίας προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην δεκαετία του 2000. Η αίσθηση της ισχύος που εμφύσησαν αυτές οι μεταρρυθμίσεις είναι αυτή που οδήγησε τους ανθρώπους στους δρόμους για την αντιμετώπιση της διαφαινόμενης οπισθοδρόμησης στον απολυταρχισμό.
Ακόμη και κάτω από την αυξανόμενη πίεση, εξακολουθεί να είναι πιθανό το ΑΚΡ να κερδίσει τις επόμενες βουλευτικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2015, καθώς δεν υπάρχουν σοβαροί ανταγωνιστές. Επιπλέον, το AKP μπορεί κάλλιστα να επικρατήσει στις τοπικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Μάρτιο του 2014. Άλλωστε, οι συνεχόμενες νίκες του κόμματος από το 2002 δεν οφείλονται μόνο στον Ερντογάν. Οφείλονται στο γεγονός ότι το ΑΚΡ μερίμνησε για τις ανάγκες και τις προσδοκίες εκείνων που είχαν από παλαιότερα αποκλειστεί σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική ισχύ και την πολιτική. Αυτοί οι εκλογείς, η ακόμα εμφανής κατώτερη μεσαία τάξη της Τουρκίας και ένα μεγάλο μέρος των φτωχών, εξακολουθούν να υποστηρίζουν σταθερά το κόμμα.
Από την άλλη πλευρά, είναι όλο και πιο απίθανο ο Ερντογάν να είναι σε θέση να εφαρμόσει το σχέδιό του για μια συνταγματική τροποποίηση που θα μετατρέψει την Τουρκία σε ένα προεδρικό σύστημα με λίγους ελέγχους και ισορροπίες. Αυτό αποτελεί καλό οιωνό για την μεσοπρόθεσμη υγεία της τουρκικής δημοκρατίας: παραχωρεί κάποιο χώρο για την παλιά αντιπολίτευση ώστε να ξαναβρεί την ισορροπία της αν μπορέσει, ή (λιγότερο πιθανό) για κάποια τμήματα του κινήματος διαμαρτυρίας να σχηματίσουν ένα πολιτικό κίνημα, αν και ακόμη και τότε, ένα τέτοιο κίνημα θα αντιμετωπίσει δυσκολίες να ξεπεράσει εκλογικό όριο του 10% που κρατά τα μικρότερα κόμματα εκτός του κοινοβουλίου
Η διαμαρτυρία μπορεί να προκαλέσει ακόμη και μια συζήτηση στο εσωτερικό του ΑΚΡ, όπου πολλοί έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για την διαχείριση από τον Ερντογάν. Ο πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιούλ έχει ξεχωρίσει σε αυτή την κρίση ως ένα πιο μετριοπαθές αντιστάθμισμα του Ερντογάν. Καλώντας την κυβέρνηση να ακούσει τους ανθρώπους, την κοινωνία και την υπενθύμιση ότι η δημοκρατία δεν είναι μόνο για τις εκλογές, έχει βγάλει την φιλελεύθερη φωνή στην τουρκική πολιτική που πολλοί ήθελαν να ακούσουν. Μια προσπάθεια του Γκιουλ να επανεκλεγεί Πρόεδρος, μια προοπτική που φαινόταν εξωπραγματική μέχρι τα πρόσφατα γεγονότα (γιατί ο Ερντογάν ήθελε την θέση), ως εκ τούτου δεν μπορεί να αποκλειστεί. Αν ο Γκιούλ επανεκλεγεί, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ρήξη τον συντηρητικό συνασπισμό, η οποία θα διαχωρίσει την παλιά φρουρά που είναι φιλική προς τον Ερντογάν και τους υπέρμαχους μιας νέας συνεργασίας μεταξύ συντηρητικών - φιλελεύθερων. Μια νέα συνεργασία συντηρητικών - φιλελεύθερων θα μπορούσε ακόμα και να αναδείξει στελέχη μέσα στην οργανωμένη αντιπολίτευση και μεταξύ των διαδηλωτών, ορισμένοι από τους οποίους υποστήριζαν μια απελευθέρωση από την παλαιά εποχή μέσα από το ΑΚΡ. Εάν προχωρήσουν με σύνεση, η μετάβαση της ηγεσίας του ΑΚΡ θα μπορούσε να δώσει στο κόμμα μια ευκαιρία να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις.
Προς το παρόν, το κίνημα διαμαρτυρίας πιέζεται από την αστυνομία για να διαλυθεί, αλλά πολλοί στην πλατεία επιμένουν ότι αυτό θα τους σκληρύνει περισσότερο. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, είναι σχεδόν σίγουρο ότι ούτε θα ανατρέψει την κυβέρνηση ούτε θα πείσει τον γνωστό - και διαβόητο - πεισματάρη Ερντογάν να υποχωρήσει στις κόκκινες γραμμές που χάραξε όσον αφορά τα σχέδια για την πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης με την πρόσφατη σκληροπυρηνική απάντησή του στις διαμαρτυρίες . Αναμφίβολα, όμως, το κίνημα έχει αλλάξει τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές της Τουρκίας προς το καλύτερο. Αντιπροσωπεύει μια νέα δύναμη, που δεν ελέγχεται πλήρως από κανένα υπάρχον πολιτικό κόμμα και δεν είναι πλήρως σε θέση να ελέγξει κανένα κόμμα. Σήμερα προκαλεί τον Ερντογάν. Αύριο θα μπορούσε να διοχετεύει τις αντιρρήσεις του σε άλλους ηγέτες. Για να επιτύχουν χωρίς την συνεχή προσφυγή σε καταναγκασμό, όλοι οι Τούρκοι πολιτικοί θα πρέπει να κατανοήσουν και να προσαρμοστούν σε αυτή την νέα πραγματικότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου