Η χαμένη γενιά της Ευρώπης; Το πρόβλημα διαρροής εγκεφάλων και πώς να το λύσουμε

Η πινακίδα των αναχωρήσεων στο τέρμιναλ 2 στο αεροδρόμιο του Μάντσεστερ, τον Αύγουστο του 2012. WIKIMEDIA

Όταν η κρίση του ευρώ ρήμαξε την οικονομία της Ιρλανδίας το 2009, το Δουβλίνο αμέσως στράφηκε προς την διασπορά της για βοήθεια. Ο τραπεζικός τομέας της Ιρλανδίας ήταν κοντά στην κατάρρευση και τα δημόσια οικονομικά της ήταν εκτός ελέγχου, αλλά οι επιτυχημένοι και πατριώτες ομογενείς της Ιρλανδίας ήταν σε καλή θέση για να βοηθήσουν. Ο τότε πρωθυπουργός Μπράιαν Κόουεν συγκέντρωσε [1] πάνω από 100 ηγετικά στελέχη της ιρλανδικής διασποράς στο Δουβλίνο για την έναρξη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ της Ιρλανδίας [2]. Ο στόχος του συνεδρίου ήταν να χρησιμοποιήσει τις ιδέες και την εμπειρία των ομογενών για την ανάπτυξη μέτρων που αποσκοπούν στην προώθηση της καινοτομίας, της επιχειρηματικότητας και την ανάπτυξη των βιομηχανιών «κλειδιά».

Επτά χρόνια μετά, η Ιρλανδία είναι και πάλι μια από τα πιο επιτυχημένες οικονομίες στην ευρωζώνη, με αύξηση του ΑΕΠ κατά 6%, και η κυβέρνηση έχει τώρα δημιουργήσει το Global Irish [3], μια ολοκληρωμένη εκστρατεία για να εμπλέξει την διασποράς της, που αριθμεί περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους [4], σχεδόν το ένα έκτο του πληθυσμού της Ιρλανδίας. Το εμβληματικό γεγονός είναι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ της Ιρλανδίας [5], το οποίο διοργανώθηκε για τέταρτη φορά στο Δουβλίνο τον περασμένο Νοέμβριο. Ο Ιρλανδός υπουργός Εξωτερικών Charlie Flanagan [6] είπε ότι «Το φόρουμ θα δώσει την ευκαιρία να δούμε πώς η Ιρλανδία θα μπορούσε να εξελιχθεί τα επόμενα 100 χρόνια».

Σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα η μαζική μετανάστευση δεν ήταν ένα τόσο διαρκές και υποβλητικό φαινόμενο όσο στην Ιρλανδία. Αλλά η πρωτοβουλία Global Irish προσφέρει χρήσιμα διδάγματα σε μια ήπειρο που χάνει συστηματικά [7] τα πνευματικά και επιχειρηματικά αστέρια της.

Επί δεκαετίες, κορυφαίοι νεωτεριστές της Ευρώπης, επιχειρηματίες με όραμα και διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί έχουν διασχίσει τον Ατλαντικό σε αναζήτηση ενός πιο ζωηρού και ανταποδοτικού επαγγελματικού περιβάλλοντος, και η άφιξη εξίσου ταλαντούχων μεταναστών σπάνια έχει αντισταθμίσει την αναχώρησή τους. Η μετάγγιση των ιδεών αυτών από προικισμένους ομογενείς, θα αναζωογονήσει τις στάσιμες οικονομίες της Ευρώπης και θα ανανεώσει μια εσωστρεφή ήπειρο. Η επανεμπλοκή των ελίτ των μεταναστών στην πολιτική και οικονομική ζωή των χωρών καταγωγής τους πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για τους Ευρωπαίους πολιτικούς.

Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, ΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΤΩΝ ΗΠΑ

Από την άποψη των καθαρών αριθμών, η διαρροή εγκεφάλων των ελίτ είναι σχεδόν ανεπαίσθητη. Κάθε χρόνο, η Ουάσιγκτον δίνει περίπου 15.000 βίζες τύπου O-1 σε Ευρωπαίους με εξαιρετική ικανότητα στην τέχνη, την επιστήμη, ή τις επιχειρήσεις, 6.000 εκ των οποίων προέρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Αλλά οι παραδοσιακές στατιστικές για τη μετανάστευση αναφέρουν μόνο το εκπαιδευτικό υπόβαθρο των μεταναστών, χωρίς να συλλαμβάνουν την δημιουργικότητα και την παραγωγικότητά τους. Δεν κάνουν διάκριση μεταξύ μέτρια ειδικευμένων εργαζομένων και εξαιρετικών – εκείνων που μπορούν να αναταράξουν την οικονομία για τα καλά, που ωθούν τα σύνορα της τεχνολογίας προς τα έξω, και δημιουργούν χιλιάδες θέσεις εργασίας. Όταν πρόκειται για την ποιότητα της μετανάστευσης, οι καθαρές ζημίες της γηραιάς ηπείρου σε ανθρώπινο κεφάλαιο αποδεικνύεται ότι είναι τεράστιες.

Ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) [8] εκτιμά ότι κατά μέσο όρο η Ευρώπη, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες οι οποίες υποδέχονται περισσότερους κορυφαίους επιστήμονες από όσους στέλνουν στο εξωτερικό, είναι καθαρός συνεισφέρων στην παγκόσμια αγορά των κορυφαίων επιστημόνων -εκείνων των οποίων η έρευνα έχει την μεγαλύτερη επίδραση. Μελέτες [9] από τους καλύτερους φυσικούς στον κόσμο δείχνουν ότι οι Ευρωπαίοι που εργάζονται στην Βόρεια Αμερική είναι μερικοί από τους πιο φημισμένους στους τομείς τους. Το 2014, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων προειδοποίησε [10] την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ ότι η χώρα χάνει τους καλύτερους επιστήμονές της, και μια πρόσφατη έκθεση από το Institut Montaigne [11], μια γαλλική «δεξαμενή σκέψης», υποστηρίζει ότι «Οι ακαδημαϊκοί, οι οποίοι εγκαταλείπουν την Γαλλία για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι οι καλύτεροι, οι πιο παραγωγικοί και οι καλύτερα ενσωματωμένοι σε διεθνή κλίμακα».

Η Γαλλίδα οικονομολόγος και καθηγήτρια στο MIT Esther Duflo, νικήτρια του μεταλλίου John Bates Clark για τον καλύτερο οικονομολόγο κάτω από την ηλικία των 40, στο Κέντρο για την Παγκόσμια Ανάπτυξη, τον Απρίλιο του 2011. FLICKR
------------------------------

Τα στοιχεία σχετικά με τους νομπελίστες [12] είναι ακόμη πιο αποκαλυπτικά. Πρόχειρες εκτιμήσεις δείχνουν ότι περίπου το 15% των βραβείων που έχουν κερδηθεί μέχρι τώρα από ανθρώπους που εργάζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες αφορούσαν στην πραγματικότητα Ευρωπαίους˙ οι Αμερικανοί κέρδισαν λιγότερο από το 1% από τα βραβεία που χορηγούνται σε ευρωπαϊκές χώρες. Στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες κέρδισαν πολύ λιγότερα βραβεία Νόμπελ από όσα η Ευρώπη. Από το 1980, όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κερδίσει περίπου 200 βραβεία, σε σύγκριση με τα περίπου 75 που απονεμήθηκαν στην Γαλλία, την Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο μαζί.

Η φυγή των ταλέντων αφορά και σε ανερχόμενα ακαδημαϊκά αστέρια, επίσης. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο [13], οκτώ από τους 25 πιο ελπιδοφόρους οικονομολόγους στον κόσμο κάτω από την ηλικία των 45 είναι Ευρωπαίοι. Έξι από αυτούς διδάσκουν σε κορυφαία πανεπιστήμια των ΗΠΑ˙ μόνο δύο έχουν μείνει στην Ευρώπη. Εν τω μεταξύ, κανένας από τους μη Ευρωπαίους οικονομολόγους στον κατάλογο δεν εργάζεται στην Ευρώπη. Στην Ιταλία, το μετάλλιο Carlo Alberto [14], το οποίο απονέμεται ανά διετία σε εξαιρετικούς Ιταλούς οικονομολόγους κάτω από την ηλικία των 40, είχε δοθεί πέντε φορές από τις τελευταίες επτά σε νέους ακαδημαϊκούς που διδάσκουν σε ελίτ αμερικανικά πανεπιστήμια.

Έξω από την ακαδημαϊκή κοινότητα, η κατάσταση δεν είναι πιο ρόδινη. Πρώτης ή δεύτερης γενιάς Ευρωπαίοι ίδρυσαν επτά [15] από τις 25 κορυφαίες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένων της eBay, της IBM και της Texas Instruments. Μεταξύ του 2006 και του 2012 [16], Βρετανοί, Γάλλοι, Γερμανοί και Ισπανοί μετανάστες ίδρυσαν περισσότερες από το 20% των start-ups λογισμικού ηλεκτρονικών υπολογιστών στις ΗΠΑ. Κάθε χρόνο, οι Ευρωπαίοι καταθέτουν χιλιάδες νέα διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην αγορά των ΗΠΑ. Το 2013, το Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων των ΗΠΑ [17] χορήγησε άδειες για περίπου 30.000 πατέντες σε εφευρέτες από την Γαλλία, την Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο˙ Αυτές οι χώρες χορήγησαν μόνο 2.700 άδειες για τους πολίτες των ΗΠΑ. Αυτή η διαφορά διευρύνει το χάσμα καινοτομίας μεταξύ Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών: Το 2014, το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας χορήγησε περίπου 65.000 πατέντες συνολικά, σε αντίθεση με τις 300.000 που χορήγησε το αντίστοιχό του στις ΗΠΑ.

ΑΠΟΝΤΕΣ ΦΙΛΟΙ

Για το καλό της, η Ευρώπη πρέπει να προσπαθήσει να δελεάσει την αυτοεξόριστη ελίτ της. Σε μια ανοικτή επιστολή [18] που δημοσιεύθηκε πέρυσι στην εφημερίδα Le Monde, οι ηγέτες δέκα γαλλικών start-up επιχειρήσεων εκλιπαρούσαν την τεχνολογική διασπορά της Γαλλίας στην Bay Area του San Francisco για να επιστρέψει στο Παρίσι. Αλλά τα κορυφαία μυαλά πρέπει να συγκεντρώνονται σε περιβάλλοντα όπου μπορούν να μοιράζονται τις ιδέες τους και να εργάζονται από κοινού για φιλόδοξα σχέδια. Η Ευρώπη δεν έχει ακόμη δημιουργήσει κάτι ανάλογο με την Silicon Valley, και τα πανεπιστήμιά της πασχίζουν να ανταγωνιστούν τα κορυφαία σχολεία των ΗΠΑ. Επειδή το ευρωπαϊκό σύστημα, επομένως, δεν επιτρέπει στους πιο ταλαντούχους πολίτες της [Ευρώπης] να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους, ακόμα και οι καλύτερα σχεδιασμένες πολιτικές επιστροφής στην πατρίδα θα προσελκύσουν μόνο τους μέτριους υψηλά ειδικευμένους εργαζόμενους, αποτυγχάνοντας να προσελκύσουν τους πλέον υποσχόμενους μεταναστεύσαντες. Είναι απλά πάρα πολύ επιτυχημένοι στο εξωτερικό για να επιστρέψουν.

Μια γυναίκα περπατάει μπροστά από τα γραφεία της Google στο Δουβλίνο, τον Ιούλιο του 2013. CATHAL MCNAUGHTON / REUTERS
--------------------------------

Αντ’ αυτού, η Ευρώπη θα πρέπει να εκμεταλλευθεί την ισχυρή συναισθηματική σύνδεση αυτών των ατόμων με τις πατρίδες τους για να αυξήσει την εμπλοκή τους με τις κοινωνίες της καταγωγής τους. Οι ομογενείς που διαθέτουν υψηλά κίνητρα μπορούν να αυξήσουν την ροή γνώσης, χρημάτων και καινοτομίας πίσω στην πατρίδα τους, να προωθήσουν τα εθνικά συμφέροντα σε διεθνές επίπεδο, να συνδέσουν τις τοπικές επιχειρήσεις με την παγκόσμια αγορά, και να βοηθήσουν στην οικοδόμηση εταιρικών σχέσεων με ερευνητικά κέντρα ή ιδιωτικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό. Πριν από περισσότερο από μια δεκαετία, για παράδειγμα, κάποιοι ισχυροί Ιρλανδοί Αμερικανοί [19] έπεισαν αρκετές πολυεθνικές των ΗΠΑ να τοποθετήσουν την ευρωπαϊκή έδρα τους στο Δουβλίνο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να συνεργαστεί με τις εθνικές πρεσβείες για να χαρτογραφήσει τις ελίτ της διασποράς και να καταρτίσει το λεπτομερές προφίλ των δεξιοτήτων και της τεχνογνωσίας που έχουν τα κορυφαία μυαλά της Ευρώπης στο εξωτερικό. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι επίσης δυνατή μια σαφέστερη εκτίμηση της σοβαρότητας της διαρροής των ελίτ εγκεφάλων. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να επενδύσει περισσότερους πόρους σε πρωτοβουλίες όπως η Startup Europe Comes to Silicon Valley [20], η οποία στέλνει κορυφαίες ευρωπαϊκές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και υπεύθυνους για την χάραξη πολιτικής στην Silicon Valley για να εμβαθύνουν τους δεσμούς με την ευρωπαϊκή διασπορά στον τομέα της τεχνολογίας.

Σε εθνικό επίπεδο, οι κυβερνήσεις, οι επιχειρηματικές οργανώσεις και τα πανεπιστήμια θα πρέπει να καθιερώσουν επίσημους θεσμούς παρόμοιους με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ της Ιρλανδίας. Οι θεσμοί αυτοί καθιστούν ευκολότερη την ανταλλαγή δεξιοτήτων, θα υιοθετούν καινοτόμες πολιτικές, θα καθοδηγούν τα νέα ταλέντα και θα ξεκινούν φιλανθρωπικά έργα. Για να αποδείξουν την δέσμευσή τους, οι κυβερνήσεις στις χώρες που πλήττονται περισσότερο από την εκροή ταλέντων –η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία- θα πρέπει να καθιερώσουν ένα Υπουργείο για την Διασπορά, όπως έκανε η Ιρλανδία [21] το 2014. Και τα μέλη της ελίτ της διασποράς [22] θα πρέπει να ενταχθούν στα διοικητικά συμβούλια των πανεπιστημίων και των ιδιωτικών και δημόσιων εταιρειών για την εισαγωγή των βέλτιστων πρακτικών και να βοηθήσουν στον εντοπισμό των αναδυόμενων τεχνολογικών τάσεων νωρίτερα. Σκεφτείτε το Uber. Ιδρύθηκε το 2009 στο Σαν Φρανσίσκο, έφτασε στην Ευρώπη μόλις το 2014, καταλαμβάνοντας εξαπίνης τις κυβερνήσεις και τους οδηγούς ταξί.

Η απώλεια των καλύτερων και εξυπνότερων πολιτών της γηραιάς ηπείρου είναι μια σημαντική πολιτική και οικονομική αποτυχία για την Ευρώπη. Η αναχώρηση των κορυφαίων μυαλών της Ευρώπης καταδίκασε την ήπειρο σε δεύτερο ρόλο στην παγκόσμια καινοτομία και την έρευνα. Ωστόσο, όπως δείχνει η Ιρλανδία, τα ταλαντούχα άτομα που έχουν εγκαταλείψει την χώρα δεν χάνονται κατ’ ανάγκη εξ ολοκλήρου. Εάν εμπλακούν σωστά, μπορούν ακόμη να συμβάλλουν στην πολυπόθητη ανανέωση της ηπείρου από μακριά.

Edoardo Campanella

ΠΗΓΗ: http://foreignaffairs.gr/articles/70646/edoardo-campanella/i-xameni-genia-tis-eyropis?page=show

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-01-05/europes-lost-g...

Σύνδεσμοι:
[1] http://web.dfa.ie/uploads/documents/IAU/opening%20address%20from%20the%2...
[2] https://global.irish/
[3] https://www.dfa.ie/Global-Irish/
[4] http://www.globalirish.ie/issues/how-many-irish-people-live-abroad-an-ea...
[5] https://www.dfa.ie/news-and-media/press-releases/press-release-archive/2...
[6] http://www.irishcentral.com/business/Global-Irish-Economic-Forum-kicks-o...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2014-10-16/come-home-euro...
[8] http://www.oecd.org/sti/scoreboard-2013.pdf
[9] http://ftp.iza.org/dp4005.pdf
[10] http://phys.org/news/2014-02-merkel-german-scientists-brain.html
[11] http://www.nytimes.com/2010/11/22/world/europe/22iht-educSide22.html?_r=0
[12] https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Nobel_laureates_by_country#United_...
[13] https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2014/09/pdf/25under45.pdf
[14] http://www.carloalberto.org/collegio/carlo-alberto-medal/
[15] http://wdp.wharton.upenn.edu/book/the-immigrant-exodus/
[16] http://www.kauffman.org/~/media/kauffman_org/research%20reports%20and%20...
[17] http://www.wipo.int/export/sites/www/ipstats/en/wipi/2013/pdf/wipo_pub_9...
[18] http://www.bbc.com/news/world-europe-34243967
[19] http://www.irishcentral.com/opinion/Why-Ireland-owes-Irish-America-a-hug...
[20] http://sec2sv.com/
[21] http://www.irishcentral.com/news/politics/First-ever-Minister-for-Diaspo...
[22] http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/X2H-Xref-ViewPDF.asp?FileID=12337&la...