Τετάρτη 16 Ιανουαρίου 2013

Ο νέος ενεργειακός χάρτης

Ο ενεργειακός χάρτης του κόσμου επανασχεδιάζεται- και κατά συνέπεια η παγκόσμια γεωπολιτική τάξη παραπαίει. Κινούμαστε μακριά από έναν κόσμο κυριαρχούμενο από λίγους μεγαλο- προμηθευτές ενέργειας, όπως η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία και η Βενεζουέλα, προς εκείνον τον κόσμο στον οποίο οι περισσότερες χώρες έχουν κάποιους εγχώριους πόρους για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών τους και μπορούν να εισαγάγουν την υπόλοιπη ενέργεια από γειτονικούς τους προμηθευτές. Αυτός ο νέος κόσμος θα διαθέτει σημαντικά χαμηλότερες τιμές ενέργειας και η γεωπολιτική με τη σειρά της θα εξαρτάται λιγότερο από το πετρέλαιο και τι φυσικό αέριο. Μέσα στα επόμενα πέντε έως δέκα χρόνια, τα καθεστώτα που εξαρτώνται από τις εξαγωγές ενέργειας θα δουν την δύναμή τους να μειώνεται. Δεν θα είναι πλέον σε θέση να κερδίζουν τεράστια ποσά από πωλήσεις ενέργειας, να λειτουργούν ως πάτρωνες και να προβάλλουν ισχύ στο εξωτερικό, και θα πρέπει να φορολογήσουν τους πολίτες τους.
Ο Dmitri Medvedev εύχεται «Καλή επιτυχία» στον αγωγό Nord stream. (Alexander Demianchuk / Reuters)

Η επανάσταση στην μη συμβατική παραγωγή ενέργειας προέρχεται από τεχνολογίες που κάνουν τις γεωτρήσεις και την εξόρυξη από υπόγειους σχηματισμούς σχιστόλιθου όλο και πιο εύκολες και φθηνές. Μια διαδικασία τεχνολογικής αιχμής, η υδραυλική διάρρηξη περιλαμβάνει την έγχυση ενός μίγματος άμμου, χημικών και είτε νερού είτε ζελέ ή υγροποιημένων αερίων του θερμοκηπίου σε σχιστολιθικά πετρώματα, με σκοπό την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Παρά το γεγονός ότι αυτή η τεχνική ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1948, μόνο πρόσφατα δημιουργήθηκαν άλλες τεχνολογίες που θα την καταστήσουν εμπορικά βιώσιμη. (Μια τέτοια διαδικασία, οι οριζόντιες γεωτρήσεις, επιτρέπουν στους επιχειρηματίες να εκμεταλλευτούν τα ρηχά, αλλά μεγάλα αποθέματα με αξιοσημείωτη ακρίβεια).
Η υδραυλική διάρρηξη έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια. Αλλά το αποτέλεσμα - ένα εντυπωσιακό πλεόνασμα φυσικού αερίου στις Ηνωμένες Πολιτείες - είναι ήδη εμφανές. Η τιμή του φυσικού αερίου στην χώρα έχει βυθιστεί στο ¼ της τιμής που είχε το 2008. Η χαμηλή τιμή οδήγησε σε αλλαγές σε όλη την οικονομία των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της προβλεπόμενης απόσυρσης του 1/6 της αμερικανικής δυναμικότητας παραγωγής άνθρακα μέχρι το 2020, της μετατροπής εκατοντάδων χιλιάδων οχημάτων από βενζινοκίνητα σε αεριοκίνητα, καθώς και την κατασκευή και τον επαναπατρισμό από την Κίνα εργοστασίων χημικών, πλαστικών και λιπασμάτων, που χρησιμοποιούν φυσικό αέριο τόσο ως πρώτη ύλη όσο και ως καύσιμο. Μέχρι το 2025, η εταιρεία επαγγελματικών υπηρεσιών Pricewaterhouse Coopers προβλέπει ότι οι βιομηχανίες έντασης ενέργειας θα δημιουργήσουν 1.000.000 νέες θέσεις εργασίας για τους Αμερικανούς.
Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν όλο και πιο συχνά καινοτόμες τεχνολογίες ενέργειας για την εξαγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου, «σφικτού» πετρελαίου και μεθανίου από στρώματα άνθρακα. Κατά συνέπεια, το μερίδιο της κατανάλωσης πετρελαίου των ΗΠΑ που εισάγεται από το εξωτερικό έχει μειωθεί σημαντικά, περίπου από 60% το 2005 σε λιγότερο από 45% φέτος. Κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσει να μειώνεται, μέχρι η χώρα ή τουλάχιστον η Βόρεια Αμερική να είναι ενεργειακά αυτάρκης.
Τα οικονομικά και γεωπολιτικά κύματα θα γίνουν αισθητά σε όλον τον κόσμο. Η μείωση της ζήτησης στις Ηνωμένες Πολιτείες για υγροποιημένο φυσικό αέριο, εισαγωγές πετρελαίου και εγχώριο άνθρακα, μειώνουν ήδη τις παγκόσμιες τιμές για αυτά τα προϊόντα. Ως αποτέλεσμα, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν μια ισχυρότερη θέση στις αναδιαπραγματεύσεις σχετικά με τις εισαγωγές φυσικού αερίου με την Ρωσία, από την οποία λαμβάνουν το ¼ της συνολικής προσφοράς της. Η πρωτόγνωρη αυτή δύναμη ίσως ενθάρρυνε την Ευρωπαϊκή Ένωση να αρχίσει μια έρευνα τον Σεπτέμβριο, για ένα πιθανό κύκλωμα καθορισμού των τιμών από την Gazprom, τον ρωσικό ενεργειακό γίγαντα. Επιπλέον, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν διαπραγματευτεί λιγότερες μακροπρόθεσμες συμβάσεις φυσικού αερίου με την Ρωσία, στην οποία η συμφωνημένη τιμή για το φυσικό αέριο συνδέεται με εκείνη του πετρελαίου – τι είδος που ευνοεί η Gazprom. Αντ΄ αυτού επιλέγουν τις αγορές spot - βραχυπρόθεσμες αγορές που βασίζονται στις τιμές της αγοράς - με την προσδοκία να αυξηθεί η προσφορά και να πέσουν οι τιμές. Η Ρωσία έχει ήδη χορηγήσει σε ορισμένες χώρες έκπτωση περίπου 10% στις ισχύουσες συμβάσεις.
Μέχρι πρόσφατα, η Gazprom ήταν αρνητική σχετικά με την επανάσταση του σχιστολιθικού αερίου, υποστηρίζοντας ότι η μη συμβατική τεχνολογία του φυσικού αερίου δεν ήταν εμπορικά βιώσιμη και ότι θέτει σε σοβαρούς κινδύνους το περιβάλλον. Δεδομένου ότι η Ρωσία κερδίζει πλέον τα περισσότερα από τα ομοσπονδιακά έσοδά της από τις εξαγωγές ενέργειας- περίπου το 60% σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις- η μείωση των πωλήσεων φυσικού αερίου θα ήταν πολιτικά καταστροφική. Τόσο η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όσο και η πτώση του Ρώσου πρώην προέδρου Μπόρις Γέλτσιν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, συνέπεσαν με περιόδους χαμηλών τιμών ενέργειας. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο σημερινός πρόεδρος, γνωρίζει αυτήν την ιστορία πολύ καλά.
Το πρόβλημα είναι ότι όλες οι επιλογές του σ΄έναν κόσμο που κατακλύζεται από φθηνή ενέργεια είναι κακές. Το καθεστώς του θα μπορούσε να προσπαθήσει να διατηρήσει το μερίδιο αγοράς της Ρωσίας στην Ευρώπη, συνεχίζοντας να μειώνει τις τιμές, αλλά αυτό θα σήμαινε την εισροή σημαντικά χαμηλότερων εσόδων. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, τα περιθώρια κέρδους της Gazprom είναι χαμηλά. Δεδομένου ότι πουλάει το 60% του φυσικού αερίου της στην εγχώρια αγορά με ζημία [1], η Gazprom πρέπει να διατηρεί μεγάλα περιθώρια κέρδους στις ευρωπαϊκές εξαγωγές της, ώστε να παραμείνει στην ζωή. (Προς το παρόν, πουλάει φυσικό αέριο στην Ευρώπη με ένα περιθώριο κέρδους περίπου 66%).
Από τις εξαγωγές της στην Ευρώπη, η Gazprom πρέπει να κερδίζει 12 δολάρια ανά 1000 κυβικά πόδια φυσικού αερίου, για να καλύψει τα έξοδα της. (Η τιμή του φυσικού αερίου στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα είναι κάτω από 3 δολάρια ανά 1000 κυβικά πόδια.) Ένας λόγος για αυτό αποτελεί το γεγονός ότι το κράτος και οι ελίτ συγκεντρώνουν δισεκατομμύρια από το πολιτικοποιημένο, αναποτελεσματικό και αδιαφανές μονοπώλιο. Όλη αυτή η διαφθορά συμπίπτει με τους γεωπολιτικούς ελιγμούς σε έργα μεγάλων αγωγών: όπως ακριβώς η γειτονική Αλάσκα έχει την διαβόητη γέφυρα, η Ρωσία διαθέτει αγωγούς στο «πουθενά».
Για παράδειγμα, ο Nord Stream, ο υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου, που συνδέει την Ρωσία απευθείας με την Γερμανία, παρακάμπτοντας την Ουκρανία και την Πολωνία. Το έργο δεν είχε καμία οικονομική λογική. Θα ήταν πολύ φθηνότερο για την Μόσχα να έρθει σε συμφωνία με το Κίεβο, σχετικά με τα τέλη διέλευσης. Αλλά η Ρωσία δεν ήταν πρόθυμη να το πράξει. Ως συνήθως, η διαφθορά έπαιξε σημαντικό ρόλο: ο Αρκάντι Ρότενμπεργκ, ο ιδιοκτήτης της εταιρείας που τοποθέτησε τους αγωγούς, είναι παιδικός φίλος του Πούτιν και η ρωσική κυβέρνηση του κατέβαλε μια υπέρογκη αμοιβή- που ανερχόταν σε ένα περιθώριο κέρδους 30%- για το έργο του. Τώρα, η Gazprom σχεδιάζει έναν άλλο «τρελό» αγωγό, τον South Stream, ο οποίος θα παρακάμπτει πάλι την Ουκρανία, περνώντας κάτω από την Μαύρη Θάλασσα προς την Νότια Ευρώπη.
Αυτά τα εξωφρενικά έργα υποδομής θα μπορούσαν να γίνουν ως και συνήθη, αν η Gazprom προσπαθήσει να ισοφαρίσει την πτώση των εσόδων της στην Ευρώπη ανεβάζοντας τις πωλήσεις της στην Κίνα [2]. για να γίνει αυτό, θα πρέπει να κατασκευάσει μεγάλους αγωγούς κατά μήκος του δύσκολου εδάφους της Σιβηρίας. Το έργο αυτό ωχριά μπροστά στην πρόκληση να πείσει την Κίνα να πληρώσει οτιδήποτε κοντά σ΄αυτό που επιβάλει η Ρωσία στις ευρωπαϊκές χώρες – και όχι μόνο επειδή οι Κινέζοι είναι σκληροί διαπραγματευτές, αλλά και επειδή η Κίνα διαθέτει τα μεγαλύτερα κοιτάσματα σχιστολιθικού φυσικού αερίου από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο (886 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια σε σύγκριση με 750 τρισεκατομμύρια των ΗΠΑ, τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο). Παρά το γεγονός ότι η Κίνα μόλις που ξεκινάει να αξιοποιεί τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της, από την στιγμή που κάθε κινεζικο- ρωσικό έργο αγωγού θα μπορούσε να ολοκληρωθεί, θα μπορούσε να διαθέτει αρκετό μη συμβατικό φυσικό αέριο, ώστε να είναι ενεργειακά αυτάρκης. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κινεζικής κυβέρνησης, η χώρα έχει αρκετό φυσικό αέριο ώστε να καλύπτει τις εγχώριες ανάγκες έως και για δύο αιώνες. Η μόνη ελπίδα για την Gazprom είναι τα κινεζικά πετρώματα σχιστόλιθου να μην ανταποκρίνονται στις νέες τεχνολογίες- αλλά δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο.
Προς το παρόν, η Ρωσία έχει προσπαθήσει να προστατέψει το μερίδιό της στην αγορά, απλά εμποδίζοντας την εξάπλωση των μη συμβατικών ενεργειακών τεχνολογιών. Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω του Προγράμματος Τεχνικής Δέσμευσης Μη Συμβατικού Αερίου του 2010, μεταφέρουν τεχνολογίες σε έθνη που θα ήθελαν να γίνουν πιο ανεξάρτητα ενεργειακά, όπως η Ινδία, η Πολωνία και η Ουκρανία. Οι χώρες που επιτυγχάνουν μεγαλύτερη ενεργειακή ανεξαρτησία, όπως θεωρεί η Ουάσινγκτον, θα είναι λιγότερο επιρρεπείς σε εκφοβισμούς από εχθρικά κράτη με πετρέλαιο.
Εν τω μεταξύ, η Ρωσία προσπαθεί να εμποδίσει ή τουλάχιστον να επιβραδύνει την διαδικασία. Μια από τις αγαπημένες τακτικές της Μόσχας περιλαμβάνει την άσκηση πίεσης στις εταιρείες που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στην Ρωσία να μην ερευνήσουν για σχιστολιθικό φυσικό αέριο πουθενά αλλού. Για παράδειγμα, η Μόσχα θα μπορούσε να πιέσει την Exxon mobile να αποχωρήσει από την Πολωνία [3], η οποία θα μπορούσε να έχει τα μεγαλύτερα κοιτάσματα σχιστολιθικού φυσικού αερίου σε όλη την Ευρώπη, σε αντάλλαγμα για μια συμφωνία συνεργασίας με την Rosneft. Όμως, όπως πάντα στην ελεύθερη αγορά, όταν κάποια εταιρεία αποχωρεί, κάποια άλλη σπεύδει να καλύψει το κενό. Η αμερικανική εταιρεία Chevron έχει αρχίσει την εξερεύνηση σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου σε όλη την περιοχή μεταξύ της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας. Ο Τζορτζ Σόρος, εξάλλου, έχει ήδη επενδύσει 500 εκατομμύρια δολάρια σε έργα μη συμβατικής ενέργειας στην Πολωνία.
Μια πιο αποτελεσματική ρωσική τακτική περιλαμβάνει την χρηματοδότηση των περιβαλλοντολογικών ομάδων που βρίσκονται στο λόμπι κατά του σχιστολιθικού αερίου. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη επιστημονική απόδειξη ότι η υδραυλική διάρρηξη έχει αρνητικές επιπτώσεις και στον αέρα και στο νερό. Αρκετές μελέτες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πραγματοποιούνται από την Royal Society, από το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο του υπουργού Ενέργειας των ΗΠΑ, καθώς και από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ) έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η υδραυλική διάρρηξη είναι αρκετά ασφαλής όταν εφαρμόζεται με τον σωστό τρόπο. Ωστόσο, μετά από μια έξαρση περιβαλλοντολογικών διαδηλώσεων, τόσο η Βουλγαρία όσο και η Τσεχία επέβαλλαν πρόσφατα μορατόριουμ σχετικά με την χρήση της τεχνολογίας . Το μήνυμα από κάθε εξωτερική επιρροή είναι σαφές; στην Βουλγαρία σπάνια πραγματοποιούνται διαδηλώσεις κάθε είδους και στην Τσεχία οι περιβαλλοντολογικές ομάδες επικεντρώνονται σε σημαντικά θέματα, δηλαδή κυρίως προγραμματισμένες επεκτάσεις του πυρηνικού σταθμού στο Temelin.
Τα πρώην μέλη του σοβιετικού μπλοκ – όπως η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Πολωνία και η Ουκρανία- εξακολουθούν να αγοράζουν το σύνολο ή το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου τους από την Gazprom. Η Πολωνία και η Ουκρανία έχουν αρκετά δυνητικά σχιστολιθικά αποθέματα, ώστε να μην εξαρτώνται από την Gazprom. Παρά το γεγονός ότι η Βουλγαρία και η Τσεχία δεν είναι τόσο «προικισμένες» ακόμη και η μέτρια εγχώρια παραγωγή μπορεί να ανατρέψει την δύναμη του μονοπωλίου της Gazprom και να μειώσει την τιμή του εισαγόμενου φυσικού αερίου.
Ορισμένοι αναλυτές έχουν προβλέψει ότι η ασιατική ζήτηση για ενέργεια είναι σχεδόν αστείρευτη και συνεπώς οι τιμές της ενέργειας είναι απίθανο να μειωθούν σημαντικά. Όπως υποστηρίζει ο αναλυτής της Morgan Stanley, Ruchir Sharma [4], η ασιατική οικονομική ανάπτυξη επιβραδύνεται και μπορεί να σταματήσει σύντομα. Εν τω μεταξύ, με τις μη συμβατικές πηγές που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα σε υποθαλάσσια κοιτάσματα φυσικού αερίου στα ανοιχτά των ακτών της ανατολικής Αφρικής και στο Ισραήλ και την αύξηση των γεωτρήσεων στην Αρκτική, ο κόσμος σύντομα θα μπορεί να απολαύσει πλεόνασμα ενέργειας. Τουλάχιστον, η εποχή των χαμηλότερων διεθνών τιμών της ενέργειας φαίνεται αναπόφευκτη.
Για την Ρωσία, το καλύτερο σενάριο είναι το πλεόνασμα της ενέργειας να επιφέρει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, παρόμοιες με εκείνες που πραγματοποίησαν η Εσθονία και η Πολωνία την δεκαετία του 1990 και που η Ρωσία ξεκίνησε, αλλά δεν ολοκλήρωσε. Οι αλλαγές αυτές, θα μπορούσαν τελικά να οδηγήσουν στην εγκαθίδρυση της πραγματικής δημοκρατίας και του κράτους δικαίου εκεί. Στα επόμενα έτη, η ξεκάθαρη οικονομική αναγκαιότητα και η επικείμενη πτώχευση θα αναγκάσουν την Ρωσία να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις. Όμως, σε όλη την ιστορία της Ρωσίας, ο εκσυγχρονισμός δεν έχει συνήθως ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση. Και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να δείχνουν ότι αυτή την φορά θα είναι διαφορετικά.
Παρ΄ όλα αυτά, οι μη συμβατικές τεχνολογίες ενέργειας όχι μόνο έχουν έρθει, αλλά είναι εδώ για να μείνουν. Καθώς οι νέες μέθοδοι καταγράφονται στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη, πολλές από τις παλαιότερες και πιο σταθερές γεωπολιτικές αλήθειες θα καταρρίπτονται. Θα ήταν φρόνιμο, για τους τυράννους που στηρίζονται στα έσοδα από τις εξαγωγές ενέργειας, να αρχίσουν να σχεδιάζουν την συνταξιοδότησή τους.
ΠΗΓΗ: http://www.foreignaffairs.gr/articles/69132/aviezer-tucker/o-neos-energeiakos-xartis?page=show
Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)