THE GLOBAL CHESSBOARD: Οι οδικοί κανόνες της Κίνας

Τρίτη 21 Απριλίου 2015

Οι οδικοί κανόνες της Κίνας

Ένα πλοίο υπό κατασκευή στα ναυπηγεία Waigaoqiao στην Σαγκάη, στις 5 Νοεμβρίου του 2013. (Carlos Barria / Reuters)

Ενώ η προσοχή του κόσμου είναι στραμμένη στην επιθετικότητα της Κίνας στις ανατολικές της θάλασσες, οι ηγέτες της Κίνας στρέφονται στα δυτικά. Στα τέλη Μαρτίου, η Εθνική Επιτροπή Ανάπτυξης και Μεταρρυθμίσεων της Κίνας μαζί με τα Υπουργεία Εξωτερικής Πολιτικής και Εμπορίου ανακοίνωσε ένα επεκτατικό σχέδιο [1] για αυτό που αποκαλεί Οικονομική Ζώνη του Δρόμο του Μεταξιού και Θαλάσσιο Δρόμο του Μεταξιού του 21ου αιώνα -συχνά συντομεύεται σε One Belt, One Road (Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος). Αν αποδειχτεί επιτυχές, το φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα θα μετατρέψει την Κίνα σε μια βασική οικονομική και διπλωματική δύναμη σε ό, τι αφορά την ενοποίηση της Ευρασίας. Το πρόγραμμα «Μια Ζώνη, ένας Δρόμος» απαιτεί αυξημένο διπλωματικό συντονισμό, τυποποιημένες και διασυνδεδεμένες εμπορικές εγκαταστάσεις, ζώνες ελεύθερου εμπορίου και άλλες πολιτικές διευκόλυνσης του εμπορίου, χρηματοπιστωτική ενοποίηση προώθησης του γιουάν, καθώς και κοινωνικά προγράμματα πολιτιστικής εκπαίδευσης σε όλα τα έθνη της Ασίας, της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Κάποιοι το έχουν χαρακτηρίσει ως Σχέδιο Μάρσαλ της Κίνας αλλά οι Κινέζοι ηγέτες απορρίπτουν αυτήν την σύγκριση [2]. Κατά την άποψή τους, αυτό που προσπαθούν να κάνουν είναι να ενώσουν την Ευρασία, αντί να χαράζουν διαχωριστικές γραμμές, ενώ επικεντρώνονται στην οικονομική ανάπτυξη και όχι στην πολιτική επιρροή. Ωστόσο, εκεί βρίσκεται ο κίνδυνος˙ αν η Κίνα δεν ισορροπήσει επιδέξια τις επενδύσεις και την διπλωματία με την επιδίωξή της για πολιτική επιρροή, μπορεί να βρεθεί αναμεμειγμένη σε συγκρούσεις τις οποίες δεν είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει.

ΣΤΟN ΔΡΟΜΟ

Αν κι οι ακριβείς λεπτομέρειες του «One Belt, One Road» ποικίλουν από χάρτη σε χάρτη και από πρόταση σε πρόταση, σε γενικές γραμμές, η χερσαία ζώνη, που αποτελείται από δρόμους, σιδηροδρομικές συνδέσεις, αγωγούς ενέργειας και δεσμούς τηλεπικοινωνιών, επιδιώκει να συνδέσει την Κίνα, την Κεντρική Ασία, την Μέση Ανατολή, την Ευρώπη και την Ρωσία. Ο θαλάσσιος «δρόμος» θα εκτείνεται από τις ακτές της Κίνας μέχρι την Θάλασσα της Νότιας Κίνας, τον Ινδικό Ωκεανό, την Ερυθρά Θάλασσα και την Μεσόγειο Θάλασσα (μέσω της διώρυγας του Σουέζ), με σταθμούς στην Αφρική στην πορεία. Το πρόγραμμα «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος» βασίζεται σε προηγούμενες εκκλήσεις από Κινέζους ακαδημαϊκούς για «στροφή» προς την Δύση [3] ως απάντηση στην στρατηγική «στροφή» των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ασία. Το όνομα του διπλού προγράμματος του Πεκίνου φτάνει ακόμα πιο πίσω, στον αρχαίο Δρόμο του Μεταξιού, υπενθυμίζοντας τον ιστορικό ρόλο της Κίνας στην προώθηση του εμπορίου μεταξύ Ασίας και Ευρώπης.

Ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, ανακοίνωσε επίσημα την «Ζώνη» [4] σε μια ομιλία του στο Καζακστάν τον Σεπτέμβριο του 2013 και τον «Δρόμο» κατά την διάρκεια μιας ομιλίας στην Ινδονησία τον Οκτώβριο [5] της ίδιας χρονιάς. Η χρηματοδότηση θα αντλήσει κεφάλαια από τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια [6] της αμφιλεγόμενης ασιατικής Τράπεζας Επενδυτικών Υποδομών (AIIB), 40 δισεκατομμύρια δολάρια [7] από το Ταμείο του Νέου Δρόμου του Μεταξιού και από την πρωτοβουλία της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας [8] μεταξύ των κρατών BRICS. Οι ηγέτες της Κίνας υπολογίζουν ότι τα προγράμματα θα αγγίξουν 4,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε περισσότερες από 65 χώρες [9], ενώ το ετήσιο εμπόριο με τα συμμετέχοντα έθνη θα μπορούσε να αναρριχηθεί στα 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια [10] μέσα σε μια δεκαετία. Ένα δημοσιογραφικό άρθρο [11] στην South China Morning Post το αποκάλεσε «το πιο σημαντικό και εκτεταμένο έργο που έχει προωθήσει ποτέ το έθνος».

Η στρατηγική «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος» προωθεί μια σειρά εγχώριων στόχων της Κίνας που ευθυγραμμίζονται με το «Κινέζικο Όνειρο» εθνικής αναζωογόνησης του Xi. Ο πρώτος από αυτούς τους στόχους αφορά την ενίσχυση της κινεζικής οικονομίας, μέσω της δημιουργίας μιας αγοράς για την πλεονάζουσα βιομηχανική ικανότητα. Την ώρα που το Πεκίνο προσπαθεί να κατευνάσει τον εγχώριο τομέα υποδομών χωρίς να προκαλέσει μαζική ανεργία, τα σχέδια προσέλκυσης αναπτυξιακών επενδύσεων πέρα από την Κίνα θα αποτελέσουν το «κλειδί». Στο εσωτερικό της Κίνας, τα σχέδια επικεντρώνονται στις σχετικά υπανάπτυκτες δυτικές και νότιες περιοχές της Κίνας, οι οποίες θα συμβάλουν στην επιτάχυνση της ανάπτυξης και την τόνωση της απασχόλησης εκεί, κινήσεις που οι ηγέτες ελπίζουν ότι θα καταφέρουν να κατευνάσουν την εθνική αναταραχή παρέχοντας ταυτόχρονα εργασία και μια διέξοδο για το εργατικό δυναμικό της χώρας. Εκτός των συνόρων της, η Κίνα επιδιώκει να επωφεληθεί από συναλλαγές και συναλλαγματικές διαφοροποιήσεις -ενισχύοντας την διεθνή δύναμη του γιουάν ως παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών. Η εξασφάλιση ενεργειακών συμφωνιών θα είναι βοηθητική στην διασφάλιση ανεμπόδιστων προμηθειών την ώρα που η ενεργειακή ζήτηση στην Κίνα συνεχίζει να αυξάνεται˙ ειδικά οι χερσαίες ενεργειακές υποδομές θα μπορούσαν να ανακουφίσουν την εξαντλητική εξάρτηση της χώρας από τις θαλάσσιες μεταφορές. Με την ανάπτυξη στις ανεπτυγμένες οικονομίες να είναι ακόμα υποτονική, η Κίνα θεωρεί πως οι αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας αποτελούν πηγές ανάπτυξης που βρίσκονται στο κατώφλι της.

Το πρόγραμμα «Μια Ζώνη, ένας Δρόμος» εξυπηρετεί και τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής, μέσω της εμβάθυνσης των σχέσεων με τους γείτονες της Κίνας. Το διπλό σχέδιο θα επεκτείνει επίσης τους δεσμούς του Πεκίνου με τις μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες, και θα οικοδομήσει υποστήριξη για ένα ανασχηματισμένο διεθνές σύστημα που θέτει την Κίνα στο επίκεντρο της παγκόσμιας δύναμης. Η ανάπτυξη της Κίνας ώθησε το κράτος να δεχθεί απρόθυμα τις υποχρεώσεις της εξωτερικής του πολιτικής, ενώ το εμπορικό πρόγραμμα θα επιτρέψει στον Xi να συνεχίσει το πρόγραμμά του για την δημιουργία «κοινότητας κοινού πεπρωμένου [12]», ένα όραμα για την από κοινού ανάπτυξη της Ασίας κατά τις επόμενες δεκαετίες. Η ενίσχυση των διμερών δεσμών με τους λαούς που βρίσκονται κατά μήκος των διπλών εμπορικών δρόμων θα στηρίξει τις φιλοδοξίες της Κίνας για δημιουργία ενός δικτύου μη-δυτικών διεθνών οργανισμών στους οποίους η Κίνα θα διαδραματίζει βασικό, αν όχι τον κυρίαρχο, ρόλο. Οργανισμοί όπως ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης και η Διάσκεψης Αλληλεπίδρασης και Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης στην Ασία θα επιτρέψουν στην Κίνα να συνεχίσει την διεθνή διπλωματική της υπεροχή πέρα από την σχέση του Πεκίνου με την Ουάσιγκτον.

ΕΜΠΟΔΙΑ

Το «Μία Ζώνη, ένας Δρόμος» φαίνεται να κερδίζει έδαφος από την στιγμή που ο Xi το εισήγαγε για πρώτη φορά. Τα σχέδια έχουν ισχυρή οικονομική υποστήριξη, ιδίως μέσω της περιβόητης AIIB της Κίνας και της υποστήριξης της πολιτικής και οικονομικής ελίτ της Κίνας. Αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν τεράστια εμπόδια που θα μπορούσαν να θέσουν υπό αμφισβήτηση την ικανότητα της Κίνας να πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες της. Αν και οι προσπάθειες για την συμπλήρωση του χάσματος στις υποδομές της Ασίας –που εκτιμάται στα 8 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2020 [13]- είναι ευπρόσδεκτες, τα χαλαρά πιστοδοτικά κριτήρια θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την διαδικασία προόδου. Σε περίπτωση που τα κράτη χρησιμοποιήσουν την χρηματοδότηση για να επιδιώξουν την παράλογη ή ανέφικτη ανάπτυξη έργων που σχετίζονται με το «Μια Ζώνη, ένας Δρόμος», οι κινεζικές επενδύσεις θα υποφέρουν καθώς οι οφειλέτες θα δυσκολεύονται να αποπληρώσουν τα δάνεια τους. Επιπλέον, τα έργα που θα αντιμετωπίσουν απροσδόκητα σκάνδαλα σχετικά με το περιβάλλον ή τα ανθρώπινα δικαιώματα θα μπορούσαν να καταστρέψουν την εικόνα της Κίνας ως έναν καλόπιστο παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή. Στον ναυτιλιακό τομέα, αν κι οι κινεζικές προσπάθειες αναβάθμισης των λιμενικών υποδομών κατά μήκος της διαδρομής και οι προτεινόμενες ζώνες ελεύθερου εμπορίου μπορούν να προσθέσουν εμπορική ικανότητα στις συμμετέχουσες χώρες, δεν είναι ακόμη σαφής ο τρόπος με τον οποίο η θαλάσσια οδός θα συμπληρώσει τις υπάρχουσες ναυτιλιακές γραμμές.

Επιπλέον, αν κι ο υπουργός Εξωτερικών της Κίνας, Wang Yi, έχει δηλώσει ότι το «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος» δεν αποτελεί «εργαλείο γεωπολιτικής» [14], η Κίνα θα προσπαθήσει πιθανότατα να μετατρέψει την οικονομική συνεργασία σε πολιτική επιρροή. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την υπερπήδηση μιας σειράς δύσκολων εμποδίων από το Πεκίνο, κυρίως, αναφορικά με την διαχείριση του ανταγωνισμού του με μεγάλες δυνάμεις όπως η Ινδία, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Κεντρική Ασία, την Νότια Ασία και την Μέση Ανατολή. Οι προσπάθειες της Ρωσίας να δημιουργήσει μια Ευρασιατική Ένωση, συνδέοντας πρώην σοβιετικά κράτη μέσω οικονομικών συνεργασιών, δημιουργούν άμεσο ανταγωνισμό στην κινεζική στρατηγική για εναρμόνιση, ακόμα κι αν βελτιωθούν οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Κίνας. Επιπλέον, και η Ινδία θα έχει επιφυλάξεις σχετικά με τις κινεζικές περιφερειακές φιλοδοξίες, δεδομένου ότι τα προγράμματα του Πεκίνου θα μπορούσαν να εμποδίσουν τις δικές της πολιτικές «Δράση στην Ανατολή» και «Σύνδεση Κεντρικής Ασίας». Η κινεζική ναυτιλιακή επέκταση στον Ινδικό Ωκεανό -ειδικά μεταξύ των λιμένων που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως «στάσεις» για τις κινεζικές ναυτικές επιχειρήσεις- το μόνο που πέτυχε ήταν να εντείνει τις ανησυχίες της Ινδίας. Παρά το γεγονός ότι η παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Κεντρική Ασία φθίνει καθώς ο ρόλος τους στο Αφγανιστάν περιορίζεται, οι κινεζικές σχέσεις με ολόκληρη την Ευρασία, τον Ινδικό Ωκεανό και την Μέση Ανατολή θα δοκιμάσουν την ικανότητά του Πεκίνου να εξισορροπήσει τον ανταγωνισμό –δουλεύοντας μαζί και όχι εναντίον των γειτονικών χωρών και των παγκόσμιων πολιτικών δυνάμεων.

Η επιτυχία των έργων One Belt, One Road θα εξαρτηθεί από την συνεργασία των ιδιότροπων περιφερειακών και τοπικών ηγετών. Πολλοί ηγέτες, ιδιαίτερα στην Κεντρική Ασία και την Μέση Ανατολή, αντλούν από αιώνες εμπειρίας βάζοντας τις ξένες δυνάμεις να ανταγωνίζονται η μια την άλλη προκειμένου να αποκομίσουν προσωπικά πολιτικά και οικονομικά πλεονεκτήματα. Εν μέσω εντατικοποίησης των θρησκευτικών συγκρούσεων στην Μέση Ανατολή, για παράδειγμα, οι Κινέζοι ηγέτες είναι πιθανό να δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να εξισορροπήσουν τους μακροχρόνιους δεσμούς της Κίνας με το Ιράν και τις βελτιούμενες σχέσεις με σουνιτικά κράτη, υπό την καθοδήγηση της Σαουδικής Αραβίας. Η πρόσφατη απόφαση της Σρι Λάνκα [15] να αναθεωρήσει περισσότερα από δύο ντουζίνες έργα κινεζικής υποστήριξης [16] παρέχει μια άλλη ενδεικτική περίπτωση. Οι προκλήσεις που τίθενται από μη κρατικούς φορείς παραθέτουν επιπλέον πολιτικούς κινδύνους που η Κίνα δεν έχει συνηθίσει να χειρίζεται. Οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και την Συρία (ISIS), και οι Χούδι στην Υεμένη, όλοι απειλούν τις κινεζικές επενδύσεις και τα βασικά σημεία διέλευσης κατά μήκος των προτεινόμενων εμπορικών οδεύσεων.

Το One Belt, One Road θα μπορούσε να πιέσει τα δόγματα και τις δυνατότητες της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής σε οριακό σημείο. Η ρητορική της Κίνας σχετικά με τα win-win αποτελέσματα, η λήψη αποφάσεων που βασίζονται στη συναίνεση και η αποφυγή παρεμβάσεων, θα προσκρούσει στην σκληρή πραγματικότητα της προστασίας των Κινέζων πολιτών και των κινεζικών επενδύσεων. Η ειρηνευτική εμπειρία της Κίνας στο Σουδάν παρέχει μια προεπισκόπηση για το πώς θα μπορούσε το έθνος να συνεχίσει παρεμβάσεις στο μέλλον, εφόσον κάτι τέτοιο απαιτηθεί για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της. Η επιθυμία της Κίνας να αποφύγει μια επέμβαση στο Σουδάν ναυάγησε όταν η χώρα άρχισε να διαλύεται, απειλώντας τις κινεζικές πετρελαϊκές επενδύσεις και αναγκάζοντας το Πεκίνο να παρέμβει ως διπλωματικός μεσολαβητής και να αναπτύξει ειρηνευτικές δυνάμεις. Αν οι κινεζικές ενέργειες πάνε πέρα από την βασική προστασία των επενδύσεών της προς ευρύτερες γεωπολιτικές δράσεις, η διεθνής αντίληψη περί των μελλοντικών διεθνών επεμβάσεων της Κίνας θα μπορούσε να δώσει βάση σε υποψίες για ιμπεριαλιστικές επιθυμίες από το Πεκίνο. Αυτή η δυναμική έχει χαρακτηρίσει τις σχέσεις της Κίνας στην Ανατολική και τη Νότια Θάλασσα της Κίνας [17] τα τελευταία χρόνια˙ συνέπειες από την Δύση δεν είναι δύσκολο να τις φανταστεί κανείς.

Σε επιχειρησιακό επίπεδο, η επέκταση των παγκόσμιων συμφερόντων της Κίνας θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες ευθύνες για έναν αναπτυσσόμενο, αλλά άπειρο, στρατό. Η πρόσφατη αποστολή του Πεκίνου [18] για να βοηθήσει στην απομάκρυνση Κινέζων υπηκόων από την Υεμένη αποτέλεσε ένα σημαντικό ορόσημο για το έθνος: Ήταν η πρώτη επιτυχημένη στρατιωτική δράση για να εκκενώσουν Κινέζους πολίτες και άλλους ξένους υπηκόους από μια κρίση. Μέχρι τόσο πρόσφατα όσο το 2011, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός δεν είχε τις δυνατότητες να πραγματοποιήσει παρόμοια επιχείρηση στην Λιβύη [19]. Διπλωματικά, οι προσπάθειες να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής με τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, φιλοξενώντας μια σύνοδο κορυφής για διάλογο [20] και οι προσπάθειές της για την ενίσχυση της ισραηλινο-παλαιστινιακού διαλόγου μέσα από ένα πρόγραμμα ειρήνης πέντε σημείων [21] περιγράφουν τις φιλοδοξίες της Κίνας ως παγκόσμιου παράγοντα επίλυσης προβλημάτων. Οι προσπάθειες αυτές, μέχρι στιγμής, αγωνίζονται να πάνε πέρα από το συμβολικό επίπεδο, καθώς το έθνος δεν έχει ακόμα καταγράψει μια πραγματική διπλωματική νίκη σε οποιοδήποτε από τα θέματα στα οποία έχει παρέμβει. Διαμέσω των κινήσεων της εξωτερικής της πολιτικής, η Κίνα είναι πιθανό να βρεθεί αντιμέτωπη με ένα παράδοξο: Στην αναζήτηση ενός στρατηγικού βάθους προς τα δυτικά της, η Κίνα θα μπορούσε να εξαπλώνεται πάρα πολύ αδύναμα πάρα πολύ νωρίς, και να εμπλακεί σε συγκρούσεις και ευθύνες, με βάρη τα οποία δεν είναι έτοιμη να σηκώσει.

Η μετάφραση της πρωτοβουλίας One Belt, One Road από μια φιλόδοξη χαρτογραφική σύνθεση με μια ιστορική διασύνδεση σε μια αποτελεσματική στρατηγική για την οικονομική διπλωματία και ίσως την γεωπολιτική επιρροή, θα δοκιμάσει τις ικανότητες της Κίνας σε όλες τις πτυχές της εξωτερικής πολιτικής. Η πορεία προς τα δυτικά θα μπορούσε να είναι πολύ μακριά πράγματι.

Jacob Stokes

sourche: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70287/jacob-stokes/oi-odikoi-kanones-tis-kinas?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143709/jacob-stokes/chinas-road-r...