Οι εκλογές στο Ιράν και τα πυρηνικά

Ένα προαναγγελθέν κρίσιμο σημείο.

Οι Ιρανοί θα ψηφίσουν για νέο πρόεδρο στις 14 Ιουνίου. Αν ο επόμενος ηγέτης είναι οπαδός του Ανώτατου Ηγέτη Ayatollah Khamenei, όπως αναμένουν πολλοί για τη "δημοκρατία" που έχει το Ιράν, τότε οι ελπίδες για κάποια σημαντική εξέλιξη στις συνομιλίες των «E3 +3» για τη μη διάδοση των πυρηνικών είναι ελάχιστες. Ο Khameneiείναι ο μόνος που παίρνει αποφάσεις στο στρατηγικό υπολογισμό για το εάν αν θα ασχοληθεί πραγματικά σε αυτές τις διαπραγματεύσεις. Ο συνδυασμός διπλωματίας και σκληρών κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τη Δύση δεν έχουν αλλάξει τους υπολογισμούς του. Ο Ayatollah δεν έχει κανένα συμφέρον να εγκαταλείψει την επιδίωξη του καθεστώτος του ν’ αποκτήσει πυρηνικά, ή την ενισχυμένη περιφερειακή και διεθνή θέση που πιστεύει ότι τα συνοδεύει, ή τη δυνατότητα να παίξει το αντιαμερικανικό χαρτί για να συσπειρώσει τα στρατεύματα στη χώρα του. Αν δούμε την κατάσταση με αυτό το πρίσμα, είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι το καθεστώς της Τεχεράνης θα συνεχίσει απλώς το κυνηγητό με τη διεθνή κοινότητα μέχρι να καταφέρει να αποκτήσει πυρηνικό οπλοστάσιο.

Παρά τη δραματική δήλωσή του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2012 για το πόσο κοντά είναι το Ιράν στο να παράγει μια βόμβα, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ BenjaminNetanyahu έχει αρνηθεί τις δηλώσεις που προέρχονται από τις δικές του υπηρεσίες πληροφοριών πως το Ιράν έχει ήδη περάσει την κόκκινη γραμμή που έχει θέσει. Προφανώς, δεν είναι έτοιμος να θέσει τον άνετο τρόπο ζωής των Ισραηλινών σε κίνδυνο σε μια παρατεταμένη ένοπλη σύγκρουση με μια περιφερειακή δύναμη βαρέων βαρών. ΟNetanyahu μάλλον θα προτιμούσε να βασιστεί για την καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και για την προσφορά μιας ασπίδας ασφαλείας που να είναι αρκετά ισχυρή για να αντιμετωπίσει την οποιαδήποτε απάντηση από την Ισλαμική Δημοκρατία, στις ΗΠΑ. Οι ισραηλινές επιθέσεις στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις θα καθυστερούσαν μόνον το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ενώ ταυτόχρονα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τεράστιους κινδύνους ασφαλείας για τους πολίτες του Ισραήλ, αν, πράγματι, η Τεχεράνη απαντήσει με τον τρομερό τρόπο που είχε δηλώσει πως θα αντιδράσει. Από την πλευρά του, ο Πρόεδρος Obama, σοφώς, δεν έχει χαράξει τη δική του κόκκινη γραμμή γι αυτό το θέμα. Ωστόσο, αυτή η (μη δηλωμένη) κόκκινη γραμμή πιστεύεται ευρέως πως είναι τα οποιαδήποτε αποδεικτικά στοιχεία για τη λήψη απόφασης από την ιρανική ηγεσία να εισέλθει στην τελική φάση για την παραγωγή της βόμβας.

Η σημερινή κατάσταση της ασφάλειας στη Μέση Ανατολή δεν αλλάζει ουσιαστικά αυτή την εξίσωση. Ακόμη και αν το Ιράν ήταν να αρχίσει να χάνει τον δια μεσολάβησης πόλεμο στον οποίο συμμετέχει η Χεζμπολάχ για χάρη του στη Συρία υποστηρίζοντας τον πρόεδρο Basharal-Assad, το θρησκευτικό καθεστώς στην Τεχεράνη δε θα έθετε την επιβίωσή του σε κίνδυνο, επιτρέποντας στον εαυτό του να απορροφηθεί πιο βαθιά στον πόλεμο. Το ίδιο ισχύει και γι άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και κυρίως, το Ισραήλ. Αυτό, μάλιστα, έχει χρησιμοποιήσει βία μόνον για να αποτρέψει τη Χεζμπολάχ από το να αποκτήσει στρατιωτικό εξοπλισμό που μπορεί να «αλλάξει το παιχνίδι» στη Συρία. Δε θα ανταγωνιστεί ευθέως το Ιράν για τη Συρία. Παρά την επιδείνωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στη Συρία και τις αυξανόμενες αποδείξεις για τη χρήση χημικών όπλων από τις δυνάμεις που είναι πιστές στον πρόεδρο Assad, οι ΗΠΑ ήταν επίσης απρόθυμες να εντρυφήσουν στη σύγκρουση. Αντ’ αυτού, η Ουάσιγκτον έχει θολώσει την κόκκινη γραμμή της για τη χρήση των χημικών όπλων και χρησιμοποίησε την οργάνωση μιας δεύτερης ειρηνευτικής διάσκεψης στη Γενεύη ως φύλλο συκής για να καλύψει το γεγονός ότι δεν παρενέβη πιο δυναμικά.

Λαμβάνοντας υπόψη την περιφερειακή ρύθμιση της ασφάλειας και το ότι οι γραμμές του Ισραήλ και της Αμερικής είναι ουσιαστικά πιο ροζ απ’ ό,τι κόκκινες, δε είναι παράλογο να προβάλλεται ένα σενάριο στο οποίο η περιμένουμε-και-βλέπουμε στάση των κυριότερων διεθνών φορέων επιτρέπει στο Ιράν να πλησιάζει σιγά-σιγά το πυρηνικό κατώφλι, δηλαδή ένα επίπεδο τεχνογνωσίας και τεχνικής προετοιμασίας να επιλέξει την στιγμή που θα προχωρήσει στην τελική φάση της παραγωγής πυρηνικών βομβών. Σε αυτόν τον «αργό» αγώνα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί να καθυστερήσει την απόφαση να αναλάβει στρατιωτική δράση. Χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ, το Ισραήλ θα ξανασκεφτεί την έναρξη εχθροπραξιών εναντίον του Ιράν. Ενώ το Ισραήλ και οι ΗΠΑ αμφιταλαντεύονται και η διπλωματία είναι σε αναμονή, στον Ανώτατο Ηγέτη του Ιράν δίνεται άφθονος πολιτικός χώρος για να αποφασίσει πότε ακριβώς θα περάσει τρέχοντας τις ειπωμένες και μη κόκκινες γραμμές. Κυρίως, μπορεί να χρειαστεί περισσότερος χρόνος για να φτάσουν τα επιβεβαιωμένα αποδεικτικά στοιχεία της εν λόγω αποφάσεως στην Ουάσιγκτον ή στο Τελ-Αβίβ από όσος χρειάζεται για την παραγωγή της βόμβας.

Ενασχόληση με μια νέα φυσική κατάσταση.

Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι ένα Ιράν που κατέχει πυρηνικά όπλα μπορεί να αναπροσαρμόσει την πυρηνική ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα την εξουσία που αντιπροσωπεύεται από το αδήλωτο πυρηνικό οπλοστάσιο του Ισραήλ. Ωστόσο, ένα Ιράν με πυρηνικά όπλα θα προκαλέσει ένα κύμα εξάπλωσης των πυρηνικών στη Μέση Ανατολή. Η Σαουδική Αραβία, η σουνιτική αντίπαλος του Ιράν, έχει ήδη εκφράσει την πρόθεσή της να αποκτήσει πυρηνικά όπλα από το Πακιστάν την ίδια στιγμή με το Ιράν. Η Τουρκία θα μπορούσε να πράξει το ίδιο. Αναμφισβήτητα, σε μια περιοχή που θα συνεχίσει να είναι μια από τις πιο ασταθείς πυριτιδαποθήκες του κόσμου λόγω του υπερπληθυσμού, της πτώσης των αποθεμάτων νερού και του ολοένα μεγαλύτερου χάσματος μεταξύ σουνιτών και σιιτών, η σταθερότητα θα εξυπηρετείτο καλύτερα εάν ούτε το Ισραήλ, ούτε και το Ιράν διέθεταν πυρηνικά όπλα.

Εάν, όμως, το Ιράν καταφέρει να διασχίσει το πυρηνικό κατώφλι, τότε η ΕΕ θα πρέπει να εμποδίσει τις ΗΠΑ από το να επιτεθούν στο Ιράν και να ηγηθεί μιας διεθνούς προσπάθειας να ασκήσει πιέσεις και να οδηγήσει το σύνολο της περιοχής προς τη μη διάδοση των πυρηνικών. Αυτό είναι αναμφίβολα δύσκολο. Ωστόσο, ο Πρόεδρος Obama μπορεί να το βρει ευκολότερο να χαλιναγωγήσει το Netanyahu και τη διεθνή κοινότητα αποφασίζοντας να ανεχτεί προσωρινά ένα Ιράν που έχει στην κατοχή του πυρηνικά, από το να σπαταλήσει ανθρώπινο δυναμικό και χρήματα σε ακόμη μια δυσεπίλυτη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Μπορεί κανείς να νομίζει ότι ένα ιρανικό καθεστώς που λειτουργεί ορθολογικά, εξοπλισμένο πρόσφατα με μερικά πυρηνικά όπλα, να ρισκάρει την πρόσφατα αποκτημένη ιδιότητά του εξαπολύοντας επίθεση κατά του Ισραήλ ή μοιράζοντας τα πυρηνικά του με τρομοκρατικές οργανώσεις των οποίων μπορεί να μην έχει τον πλήρη έλεγχο; Αναμφισβήτητα, ο μύθος της πυρηνικής αποτροπής έχει ως βάση του τη δοκιμή της βόμβας, όχι τη χρήσης της.

Αν και η ιδέα ζώνης ελεύθερης από πυρηνικά όπλα στη Μέση Ανατολή μπορεί να ακούγεται ακόμη πιο ουτοπική, δεν είναι ούτε καινούρια, ούτε και παρατραβηγμένη. Συζητιέται από το 1974, όταν το ίδιο το Ιράν (μαζί με την Αίγυπτο) κατέθεσε μια πρόταση στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Ο Σύνδεσμος των Αραβικών Κρατών υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της δημιουργίας μιας ακόμη πιο εκτεταμένης ζώνης ελεύθερης από Όπλα Μαζικής Καταστροφής (WMD), εκφράζοντας την απογοήτευσή του για κάθε εμπόδιο προς την υλοποίησή της. Ωστόσο, το Ισραήλ θεωρεί τέτοιες πρωτοβουλίες ως απλώς μια ευκαιρία για τους αντιπάλους του να επικρίνουν το αδήλωτο πυρηνικό του οπλοστάσιο και ήταν απρόθυμο να λάβει μέρος σε οποιαδήποτε ουσιαστική διαπραγμάτευση που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο το μέλλον της πυρηνικής του ικανότητας. Επί δεκαετίες δεν έχει σημειωθεί πραγματική πρόοδος σε καμία εκ των δύο υποθέσεων.

Υποθέτοντας ότι τα αραβικά κράτη στην περιοχή θα επιμείνουν στην αρχική τους επιθυμία να δημιουργήσουν μια WMD free ζώνη στη Μέση Ανατολή και ότι οι ΗΠΑ και οι εταίροι της θα είναι σε θέση να επαναφέρει τα κράτη αυτά στην εν λόγω διαδρομή, εάν ήταν να απομακρυνθούν από αυτή, φαίνεται ότι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για την επίτευξη μιας τόσο εκτενούς συμφωνίας θα βρίσκονται κατά μήκος του Ισραηλινο-Ιρανικού άξονα.

Το να πειστεί το Ισραήλ ότι η διάλυση του πυρηνικού του οπλοστασίου θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα της εθνικής του ασφάλειας θα είναι ένα από τα πιο δύσκολα τμήματα μιας διαδικασίας η οποία δε θα μπορούσε να διεξαχθεί χωρίς τη συμμετοχή των ΗΠΑ. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν πειστικά επιχειρήματα για να δελεαστεί το Ισραήλ προς την ιδέα αυτή. Η ισραηλινή υποστήριξη για ένα σχέδιο μετατροπής της Μέσης Ανατολής σε μια WMD free ζώνη θα χρησιμεύσει όχι μόνον ως μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης προς τους μουσουλμάνους γείτονές του, αλλά θα προσφέρει επίσης μια προοπτική μακροχρόνιας ειρήνης στην περιοχή.

Παραδόξως, το κλειδί για μια λύση στο Ιρανικό πυρηνικό ζήτημα θα μπορούσε απλώς να βρίσκεται στις συζητήσεις για μια Μέση Ανατολή χωρίς WMD, αλλά μόνο αφού το Ιράν έχει αποκτήσει πυρηνική στρατιωτική ικανότητα. Στο αυτό το σημείο και στο πλαίσιο της κούρσας εξοπλισμού στη Μέση Ανατολή, το Ιράν μπορεί να πειστεί από την ΕΕ ότι έχει περισσότερα να κερδίσει από τις διαπραγματεύσεις για την περιφερειακή μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, παρά από την παρατεταμένη απομόνωση και την προοπτική του πολέμου με τις ΗΠΑ. Πέρα από την αναγνώριση του δικαιώματος του Ιράν να εμπλουτίσει ουράνιο στα χαμηλά επίπεδα που απαιτούνται για εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, ακολουθούμενη από την τεχνολογική βοήθεια και τη συνεργασία σε θέματα πυρηνικής ασφάλειας, η διεθνής κοινότητα θα μπορούσε να καταφέρει να δώσει ένα τέλος στις οικονομικές κυρώσεις και να ανανεώσει τις εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις για να καταφέρει να οδηγήσει την Ισλαμική Δημοκρατία να διαπραγματευτεί στα σοβαρά.

Μια πολιτική διευθέτηση που θα επιφέρει την κατάργηση των όπλων μαζικής καταστροφής στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να αποτελέσει το πιο αποτελεσματικό μέσο για την επίλυση του Ιρανικού πυρηνικού ζητήματος ότι ούτε η πολιτική έναντι του Ιράν, που ούτε η στρατιωτική επέμβαση θα μπορούσε να προσφέρει.

Για να είμαστε σίγουροι, προκειμένου να αποτραπεί το Ιράν από την απόκτηση πυρηνικών όπλων, η διαδικασία E3 +3 θα πρέπει να εξαντληθεί. Με δεδομένη την αναποτελεσματικότητα της καταναγκαστικής διπλωματίας που χρησιμοποιείται επί του παρόντος από τη διεθνή κοινότητα είναι λογικό για την ΕΕ, η οποία ηγείται των διεθνών διπλωματικών συνομιλιών με το Ιράν, να διευρύνει την εστίασή της και να εξετάσει τρόπους για να δελεάσει την Τεχεράνη να κλείσει μια πυρηνική συμφωνία.

Των Steven Blockmans και Michaela Kolarova

ΠΗΓΗ: www.ceps.eu

ΑΠΟΔΟΣΗ:www.capital.gr