Τα πρόσφατα γεγονότα στην Αίγυπτο έχουν οδηγήσει τους ιθύνοντες της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ πίσω στο σχεδιαστήριο: το πραξικόπημα κατά του προέδρου Mohamed Morsi τον Ιούλιο, η σφαγή εκατοντάδων μουσουλμάνων υποστηρικτών της Αδελφότητάς του και η φυλάκιση πάνω από 2.000 εξ αυτών. Η απελευθέρωση του πρώην προέδρου Mubarak και η δίκη του Morsi και 14 άλλων προσωπικοτήτων της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αποτελούν λόγους για τους οποίους χρειάζεται να επανεξεταστεί η διπλωματική στρατηγική.
Η Ύπατη Εκπρόσωπος Ashton και ο Ειδικός Εκπρόσωπος της ΕΕ για την περιοχή της νότιας Μεσογείου, Bernardino León, είχαν ξοδέψει 17 μήνες για την οικοδόμηση μιας σχέσης με τις κύριες πολιτικές δυνάμεις μετά την επανάσταση της 25ης Ιανουαρίου του 2011. Με υποσχέσεις για οικονομική βοήθεια και για τη μελλοντική διαπραγμάτευση μιας Εκτενούς και Σε Βάθος Συμφωνίας Ελευθέρων Συναλλαγών που συνδέονται με τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, η ΕΕ προσπάθησε να κερδίσει ένα βαθμό επιρροής στην κυβέρνηση του προέδρου Morsi. Είχε την ελπίδα πως η στρατηγική της ήπιας δύναμής της και η «νέα μορφή της ευρωπαϊκής διπλωματίας» θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο να ξεπεραστούν οι βαθιές διαφορές που υπάρχουν στην αιγυπτιακή κοινωνία. Όμως, τα ποσά της οικονομικής ενίσχυσης υπό όρους (που προσφέρθηκαν κυρίως με τη μορφή δανείων), απεδείχθησαν πολύ μικρά και οι προοπτικές της αύξησης του εμπορίου και των επενδύσεων είναι πολύ ασαφείς για να θέλξουν την αιγυπτιακή ηγεσία στο να ακολουθήσει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της ΕΕ.
Οι σχέσεις άρχισαν να χαλάνε το Νοέμβριο του 2012, όταν ο Morsi «πέρασε» την αμφιλεγόμενη συνταγματική διακήρυξη του και δίχασε την αιγυπτιακή κοινωνία. Η δημοσιονομική στήριξη της ΕΕ, η κύρια ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας και Εταιρικής Σχέσης, είχαν ήδη παραγκωνιστεί τότε λόγω τη μη εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων. Η έκθεση του ΕΝΡ για την Αίγυπτο τον Μάρτη του 2013 εμφάνιζε μια κάποια πρόοδο, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η ομαλή οργάνωση των προεδρικών εκλογών, το τέλος της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και την ομαλή μετάβαση από τη στρατιωτική στην πολιτική διακυβέρνηση. Αλλά είχε επίσης επισημάνει και σοβαρά εμπόδια, όπως η διάλυση της Εθνοσυνέλευσης και η έλλειψη προόδου όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η συνταγματική διαδικασία και η έκκληση διεξαγωγής δημοψηφίσματος για το προσχέδιο του Συντάγματος, το οποίο εγκρίθηκε στη συνέχεια με μια μικρή πλειοψηφία και με χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των ψηφοφόρων, θεωρήθηκαν ότι έχουν «οδηγήσει το έθνος σε μια βαθειά, διχαστική πολιτική κρίση». Ενώ τα επίπεδα εκταμίευσης της συνεχιζόμενης βοήθειας της ΕΕ μειώθηκαν λόγω της αστάθειας στη χώρα και της μη συμμόρφωσής της με τους συμφωνηθέντες όρους, οι όροι «περισσότερα για περισσότερα / λιγότερα για λιγότερα» της Ένωσης απλά απέτυχαν να εντυπωσιάσουν.
Η στρατηγική της ήπιας δύναμης της ΕΕ δεν κατάφερε να αποτρέψει τις βίαιες διαμάχες της Αιγυπτιακής κοινωνίας, πόσο μάλλον να αποτρέψει την σκληρότητα της επανάστασης υπό την ηγεσία του στρατηγού Abdul-Fattah al-Sisi, του υπουργού αμύνης της Αιγύπτου. Ο Al-Sisi υποστήριξε ότι μόνο η ανατροπή του ανίκανου Morsi θα απέτρεπε την διολίσθηση της χώρας σε έναν εμφύλιο πόλεμο.
Εκ πρώτης όψεως, η επιφυλακτικότητα των κρατών μελών να αποκαλέσουν την αιματηρή επέμβαση του στρατού με το πραγματικό της όνομα: ένα πραξικόπημα, έχει εμποδίσει την ΕΕ να υιοθετήσει μιαν σκληρή πολιτική στις σχέσεις της με την Αίγυπτο. Ο Στρατηγός al-Sisi έχει αποδείξει πως και ο ίδιος είναι ένας de facto ηγέτης εξίσου απρόθυμος, με τον εκλεγμένο προκάτοχό του, να συμπεριλάβει και άλλους στη λήψη αποφάσεων. Σφίγγει ακόμα περισσότερο τα λουριά στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, συλλαμβάνοντας και διώκοντας τους ηγέτες της μαζί με τον Morsi για κατηγορίες, στις οποίες περιλαμβάνεται και η παρότρυνση για φόνο. Τα στρατιωτικά δικαστήρια χρησιμοποιούνται τώρα για τους πολίτες, τα δικαιώματα των γυναικών, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία της θρησκείας και το καθεστώς των ΜΚΟ μειώνονται και η κοινωνία πολώνεται ακόμα περισσότερο. Αυτό που συνέβη είναι μια αναστήλωση του αστυνομικού κράτους, που χρηματοδοτείται από τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το ακριβώς αντίθετο από ό,τι προσπάθησε να πετύχει η ΕΕ, δηλαδή την οικοδόμηση μακροχρόνιας σταθερότητας που έχει ως βάση της το σεβασμό στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Συνεπώς, ίσως αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η ΕΕ μέχρι στιγμής δεν έχει επιβάλλει κυρώσεις κατά των μελών του στρατιωτικού καθεστώτος. Το μόνο που έχει κάνει είναι να αναστείλει τις άδειες εξαγωγής για κάθε είδους εξοπλισμό που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για εσωτερική καταστολή και επαναπροσδιόρισε τη συνδρομή της για την υποστήριξη των πιο ευάλωτων ομάδων στην Αιγυπτιακή κοινωνία.
Αυτό είναι που θα έπρεπε να κάνει η ΕΕ; Η απάντηση είναι, πολύ απλά, «Ναι», τουλάχιστον προς το παρόν. Η ΕΕ θα πρέπει να προσπαθήσει να οικοδομήσει έναν πραγματικό και χωρίς αποκλεισμούς πολιτικό διάλογο για να αποκαταστήσει μια δημοκρατική διαδικασία που να ανταποκρίνεται στα δίκαια αιτήματα και τις προσδοκίες του λαού. Δεν είναι ώρα τώρα για τη διακριτική εφαρμογή των αρνητικών προϋποθέσεων στο πλαίσιο της ΕΝΡ, ή των στοχευμένων κυρώσεων, απαγορεύσεων ταξιδιών και παγώματος περιουσιακών στοιχείων. Παίζονται πάρα πολλά και οι κίνδυνοι είναι πολύ μεγάλοι. Το μίσος και η καχυποψία μεταξύ κοσμικών και θρησκευτικών ομάδων, τα μέλη των οποίων είναι ως επί το πλείστον χωρίς δικαιώματα και άνεργοι νέοι άνθρωποι, έχουν ριζώσει τόσο βαθιά που υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ξεσπάσματος εμφυλίου πολέμου. Το ότι η στρατιωτική χούντα δεν έχει εξ ολοκλήρου τον έλεγχο της χώρας αποδεικνύουν οι βίαιες συγκρούσεις στους δρόμους του Καΐρου, οι πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις και την ευπάθεια της περιοχής του Σινά. Τώρα είναι η ώρα για την πρόληψη των συγκρούσεων και την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μέσω της διπλωματίας. Αυτό απαιτεί από την ΕΕ να υιοθετήσει μιαν ανοικτή και ουδέτερη στάση απέναντι τόσο στους σημερινούς ηγέτες, όσο και στην αντίσταση. Αν η προσέγγιση αυτή αποτύχει να φέρει αποτελέσματα, τότε ο εξαναγκασμός μπορεί να είναι η επόμενη επιλογή.
Αναμφισβήτητα, η ΕΕ, μέσω της Υπάτης Εκπροσώπου Ashton και του León, έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους περισσότερους ξένους να διευκολύνουν τη διεξαγωγή του διαλόγου μεταξύ των διαφόρων πολιτικών παρατάξεων στην Αίγυπτο. Η ΕΕ παραμένει ο σημαντικότερος περιφερειακός εταίρος της Αιγύπτου και η Ashton έχει καταφέρει να μη γκρεμίσει καμία γέφυρα κατά τον περασμένο ενάμιση χρόνο. Το γεγονός ότι μετά το πραξικόπημα ήταν η μόνη δυτική ηγέτιδα που μπορούσε να επισκεφθεί τον Morsi, ο οποίος κρατείτο σε ένα στρατιωτικό συγκρότημα έξω από το Κάιρο, είναι απόδειξη της αξιοπιστίας της ως έντιμης μεσολαβήτριας. Με βάση τις συχνές επισκέψεις των Ashton και León στην Αίγυπτο και τις συναντήσεις με εκπροσώπους των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, η Ashton έχει πείσει το Συμβούλιο ότι «όλα τα πολιτικά κόμματα [θα πρέπει] να συμμετάσχουν σε έναν πραγματικό και χωρίς αποκλεισμούς διάλογο, προκειμένου να αποκατασταθεί η δημοκρατική διαδικασία (... ), έναν εθνικό διάλογο ανοιχτό σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις (...). Ο Πολιτικός διάλογος δεν πρέπει να είναι βίαιος και στις πολιτικές ομάδες πρέπει να μην απαγορεύεται η συμμετοχή εφόσον αποκηρύσσουν τη βία και σέβονται τις δημοκρατικές αρχές».
Ουσιαστικά, η ΕΕ χρησιμοποιεί την ίδια γλώσσα τόσο προς τους στρατιωτικούς όσο και προς τον δημοκρατικά εκλεγμένο Morsi. Ο χρόνος έχει χαθεί, αλλά η ΕΕ δεν έχει την πολυτέλεια να αλλάξει τώρα την πολιτική της. Η Αίγυπτος πρέπει να βρει το δρόμο της προς την πολιτική συμφιλίωση, τη συνταγματική μεταρρύθμιση και τη δημοκρατία και αυτοί που πρέπει να αποφασίσουν για το δρόμο προς τα εμπρός είναι οι Αιγύπτιοι. Η ΕΕ, σε συνεργασία με διεθνείς και περιφερειακούς εταίρους, θα πρέπει να διευκολύνει αυτήν τη διαδικασία. Αν είναι επιτυχής, θα πρέπει να βοηθήσει την Αίγυπτο στην αντιμετώπιση των σοβαρών κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων της με συστημικό τρόπο. Η υποστήριξη της δημοκρατίας και της ευημερίας στην Αίγυπτο, όπως και στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής είναι υπέρ των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στρατηγικών συμφερόντων της ΕΕ.
Του Steven Blockmans
Πηγή:www.ceps.eu
Η Ύπατη Εκπρόσωπος Ashton και ο Ειδικός Εκπρόσωπος της ΕΕ για την περιοχή της νότιας Μεσογείου, Bernardino León, είχαν ξοδέψει 17 μήνες για την οικοδόμηση μιας σχέσης με τις κύριες πολιτικές δυνάμεις μετά την επανάσταση της 25ης Ιανουαρίου του 2011. Με υποσχέσεις για οικονομική βοήθεια και για τη μελλοντική διαπραγμάτευση μιας Εκτενούς και Σε Βάθος Συμφωνίας Ελευθέρων Συναλλαγών που συνδέονται με τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, η ΕΕ προσπάθησε να κερδίσει ένα βαθμό επιρροής στην κυβέρνηση του προέδρου Morsi. Είχε την ελπίδα πως η στρατηγική της ήπιας δύναμής της και η «νέα μορφή της ευρωπαϊκής διπλωματίας» θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο να ξεπεραστούν οι βαθιές διαφορές που υπάρχουν στην αιγυπτιακή κοινωνία. Όμως, τα ποσά της οικονομικής ενίσχυσης υπό όρους (που προσφέρθηκαν κυρίως με τη μορφή δανείων), απεδείχθησαν πολύ μικρά και οι προοπτικές της αύξησης του εμπορίου και των επενδύσεων είναι πολύ ασαφείς για να θέλξουν την αιγυπτιακή ηγεσία στο να ακολουθήσει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της ΕΕ.
Οι σχέσεις άρχισαν να χαλάνε το Νοέμβριο του 2012, όταν ο Morsi «πέρασε» την αμφιλεγόμενη συνταγματική διακήρυξη του και δίχασε την αιγυπτιακή κοινωνία. Η δημοσιονομική στήριξη της ΕΕ, η κύρια ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας και Εταιρικής Σχέσης, είχαν ήδη παραγκωνιστεί τότε λόγω τη μη εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων. Η έκθεση του ΕΝΡ για την Αίγυπτο τον Μάρτη του 2013 εμφάνιζε μια κάποια πρόοδο, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η ομαλή οργάνωση των προεδρικών εκλογών, το τέλος της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και την ομαλή μετάβαση από τη στρατιωτική στην πολιτική διακυβέρνηση. Αλλά είχε επίσης επισημάνει και σοβαρά εμπόδια, όπως η διάλυση της Εθνοσυνέλευσης και η έλλειψη προόδου όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η συνταγματική διαδικασία και η έκκληση διεξαγωγής δημοψηφίσματος για το προσχέδιο του Συντάγματος, το οποίο εγκρίθηκε στη συνέχεια με μια μικρή πλειοψηφία και με χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των ψηφοφόρων, θεωρήθηκαν ότι έχουν «οδηγήσει το έθνος σε μια βαθειά, διχαστική πολιτική κρίση». Ενώ τα επίπεδα εκταμίευσης της συνεχιζόμενης βοήθειας της ΕΕ μειώθηκαν λόγω της αστάθειας στη χώρα και της μη συμμόρφωσής της με τους συμφωνηθέντες όρους, οι όροι «περισσότερα για περισσότερα / λιγότερα για λιγότερα» της Ένωσης απλά απέτυχαν να εντυπωσιάσουν.
Η στρατηγική της ήπιας δύναμης της ΕΕ δεν κατάφερε να αποτρέψει τις βίαιες διαμάχες της Αιγυπτιακής κοινωνίας, πόσο μάλλον να αποτρέψει την σκληρότητα της επανάστασης υπό την ηγεσία του στρατηγού Abdul-Fattah al-Sisi, του υπουργού αμύνης της Αιγύπτου. Ο Al-Sisi υποστήριξε ότι μόνο η ανατροπή του ανίκανου Morsi θα απέτρεπε την διολίσθηση της χώρας σε έναν εμφύλιο πόλεμο.
Εκ πρώτης όψεως, η επιφυλακτικότητα των κρατών μελών να αποκαλέσουν την αιματηρή επέμβαση του στρατού με το πραγματικό της όνομα: ένα πραξικόπημα, έχει εμποδίσει την ΕΕ να υιοθετήσει μιαν σκληρή πολιτική στις σχέσεις της με την Αίγυπτο. Ο Στρατηγός al-Sisi έχει αποδείξει πως και ο ίδιος είναι ένας de facto ηγέτης εξίσου απρόθυμος, με τον εκλεγμένο προκάτοχό του, να συμπεριλάβει και άλλους στη λήψη αποφάσεων. Σφίγγει ακόμα περισσότερο τα λουριά στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, συλλαμβάνοντας και διώκοντας τους ηγέτες της μαζί με τον Morsi για κατηγορίες, στις οποίες περιλαμβάνεται και η παρότρυνση για φόνο. Τα στρατιωτικά δικαστήρια χρησιμοποιούνται τώρα για τους πολίτες, τα δικαιώματα των γυναικών, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία της θρησκείας και το καθεστώς των ΜΚΟ μειώνονται και η κοινωνία πολώνεται ακόμα περισσότερο. Αυτό που συνέβη είναι μια αναστήλωση του αστυνομικού κράτους, που χρηματοδοτείται από τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το ακριβώς αντίθετο από ό,τι προσπάθησε να πετύχει η ΕΕ, δηλαδή την οικοδόμηση μακροχρόνιας σταθερότητας που έχει ως βάση της το σεβασμό στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Συνεπώς, ίσως αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η ΕΕ μέχρι στιγμής δεν έχει επιβάλλει κυρώσεις κατά των μελών του στρατιωτικού καθεστώτος. Το μόνο που έχει κάνει είναι να αναστείλει τις άδειες εξαγωγής για κάθε είδους εξοπλισμό που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για εσωτερική καταστολή και επαναπροσδιόρισε τη συνδρομή της για την υποστήριξη των πιο ευάλωτων ομάδων στην Αιγυπτιακή κοινωνία.
Αυτό είναι που θα έπρεπε να κάνει η ΕΕ; Η απάντηση είναι, πολύ απλά, «Ναι», τουλάχιστον προς το παρόν. Η ΕΕ θα πρέπει να προσπαθήσει να οικοδομήσει έναν πραγματικό και χωρίς αποκλεισμούς πολιτικό διάλογο για να αποκαταστήσει μια δημοκρατική διαδικασία που να ανταποκρίνεται στα δίκαια αιτήματα και τις προσδοκίες του λαού. Δεν είναι ώρα τώρα για τη διακριτική εφαρμογή των αρνητικών προϋποθέσεων στο πλαίσιο της ΕΝΡ, ή των στοχευμένων κυρώσεων, απαγορεύσεων ταξιδιών και παγώματος περιουσιακών στοιχείων. Παίζονται πάρα πολλά και οι κίνδυνοι είναι πολύ μεγάλοι. Το μίσος και η καχυποψία μεταξύ κοσμικών και θρησκευτικών ομάδων, τα μέλη των οποίων είναι ως επί το πλείστον χωρίς δικαιώματα και άνεργοι νέοι άνθρωποι, έχουν ριζώσει τόσο βαθιά που υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ξεσπάσματος εμφυλίου πολέμου. Το ότι η στρατιωτική χούντα δεν έχει εξ ολοκλήρου τον έλεγχο της χώρας αποδεικνύουν οι βίαιες συγκρούσεις στους δρόμους του Καΐρου, οι πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις και την ευπάθεια της περιοχής του Σινά. Τώρα είναι η ώρα για την πρόληψη των συγκρούσεων και την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μέσω της διπλωματίας. Αυτό απαιτεί από την ΕΕ να υιοθετήσει μιαν ανοικτή και ουδέτερη στάση απέναντι τόσο στους σημερινούς ηγέτες, όσο και στην αντίσταση. Αν η προσέγγιση αυτή αποτύχει να φέρει αποτελέσματα, τότε ο εξαναγκασμός μπορεί να είναι η επόμενη επιλογή.
Αναμφισβήτητα, η ΕΕ, μέσω της Υπάτης Εκπροσώπου Ashton και του León, έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους περισσότερους ξένους να διευκολύνουν τη διεξαγωγή του διαλόγου μεταξύ των διαφόρων πολιτικών παρατάξεων στην Αίγυπτο. Η ΕΕ παραμένει ο σημαντικότερος περιφερειακός εταίρος της Αιγύπτου και η Ashton έχει καταφέρει να μη γκρεμίσει καμία γέφυρα κατά τον περασμένο ενάμιση χρόνο. Το γεγονός ότι μετά το πραξικόπημα ήταν η μόνη δυτική ηγέτιδα που μπορούσε να επισκεφθεί τον Morsi, ο οποίος κρατείτο σε ένα στρατιωτικό συγκρότημα έξω από το Κάιρο, είναι απόδειξη της αξιοπιστίας της ως έντιμης μεσολαβήτριας. Με βάση τις συχνές επισκέψεις των Ashton και León στην Αίγυπτο και τις συναντήσεις με εκπροσώπους των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, η Ashton έχει πείσει το Συμβούλιο ότι «όλα τα πολιτικά κόμματα [θα πρέπει] να συμμετάσχουν σε έναν πραγματικό και χωρίς αποκλεισμούς διάλογο, προκειμένου να αποκατασταθεί η δημοκρατική διαδικασία (... ), έναν εθνικό διάλογο ανοιχτό σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις (...). Ο Πολιτικός διάλογος δεν πρέπει να είναι βίαιος και στις πολιτικές ομάδες πρέπει να μην απαγορεύεται η συμμετοχή εφόσον αποκηρύσσουν τη βία και σέβονται τις δημοκρατικές αρχές».
Ουσιαστικά, η ΕΕ χρησιμοποιεί την ίδια γλώσσα τόσο προς τους στρατιωτικούς όσο και προς τον δημοκρατικά εκλεγμένο Morsi. Ο χρόνος έχει χαθεί, αλλά η ΕΕ δεν έχει την πολυτέλεια να αλλάξει τώρα την πολιτική της. Η Αίγυπτος πρέπει να βρει το δρόμο της προς την πολιτική συμφιλίωση, τη συνταγματική μεταρρύθμιση και τη δημοκρατία και αυτοί που πρέπει να αποφασίσουν για το δρόμο προς τα εμπρός είναι οι Αιγύπτιοι. Η ΕΕ, σε συνεργασία με διεθνείς και περιφερειακούς εταίρους, θα πρέπει να διευκολύνει αυτήν τη διαδικασία. Αν είναι επιτυχής, θα πρέπει να βοηθήσει την Αίγυπτο στην αντιμετώπιση των σοβαρών κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων της με συστημικό τρόπο. Η υποστήριξη της δημοκρατίας και της ευημερίας στην Αίγυπτο, όπως και στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής είναι υπέρ των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στρατηγικών συμφερόντων της ΕΕ.
Του Steven Blockmans
Πηγή:www.ceps.eu
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου