THE GLOBAL CHESSBOARD: Mια εύθραυστη εκεχειρία: Εάν η συμφωνία δεν κρατήσει, μην οπλίσετε την Ουκρανία

Τρίτη 17 Φεβρουαρίου 2015

Mια εύθραυστη εκεχειρία: Εάν η συμφωνία δεν κρατήσει, μην οπλίσετε την Ουκρανία

Πρόσφατα κινητοποιημένοι στρατιώτες λαμβάνουν μέρος σε πρόγραμμα εκπαίδευσης στην Ουκρανία, 13 Φεβρουαρίου 2015. (Valentyn Ogirenko/Reuters)

Παρά τις προσδοκίες της εκεχειρίας που συμφωνήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου στην Λευκορωσία για τον τερματισμό των εχθροπραξιών στην ανατολική Ουκρανία, αυτή θα μπορούσε να αποτύχει όπως εκείνη που προηγήθηκε, τον Σεπτέμβριο του 2014. Αν και η συμφωνία θα τεθεί σε ισχύ το Σάββατο, έντονες διαμάχες έχουν ήδη αναφερθεί σε στρατηγικές πόλεις όπως το Ντεμπαλτσέβε. Εάν η ειρηνευτική συμφωνία δεν τηρηθεί, η κυβέρνηση του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα θα βρεθεί τότε κάτω από ακόμη μεγαλύτερες πιέσεις να στείλει θανατηφόρα όπλα στην κυβέρνηση στο Κίεβο, δεδομένου ότι οι αυτονομιστές στις αυτοαποκαλούμενες Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντόνετσκ και του Luhansk στην ανατολική Ουκρανία προχωρούν στο πεδίο της μάχης χάρη στην παροχή στρατευμάτων και όπλων από την Ρωσία. Αν και οι ακριβείς αριθμοί παραμένουν υπό αμφισβήτηση (και παρά την σταθερή και πλέον κωμική άρνηση του Κρεμλίνου), τακτικά ρωσικά στρατεύματα έχουν εμπλακεί στην υπόθεση. Η Μόσχα στέλνει επίσης ολοένα και πιο εξελιγμένα οπλικά συστήματα[1] στις δυνάμεις των ανταρτών.

Δεδομένου ότι η Ρωσία έχει εντείνει την παρέμβασή της, ένας αριθμός επιφανών ηγετών των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Άμυνας Άστον Κάρτερ, έχουν ζητήσει να οπλιστεί η Ουκρανία. Ισχυρίζονται ότι έτσι θα εξασφαλιστεί η ισορροπία στο πεδίο της μάχης, θα ασκηθεί πίεση στην Ρωσία και τους αντάρτες, και θα δοθεί μια μάχιμη ευκαιρία στην Ουκρανία. Αυτή είναι η ουσία της έκθεσης [2] που δημοσιεύθηκε αυτόν τον μήνα από μια ομάδα πρώην υψηλόβαθμων στελεχών, σε συνεργασία με το Atlantic Council, το Brookings Institution και το Chicago Council on Global Affairs.

Αλλά ο εξοπλισμός της Ουκρανίας θα είναι ένα σοβαρό παραπάτημα, και η λογική για να γίνει κάτι τέτοιο στηρίζεται σε δύο λανθασμένες υποθέσεις.

Η πρώτη είναι ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα προωθηθεί όταν συναντήσει αδυναμία και θα υποχωρήσει μόνο όταν αντιμετωπίσει μια επικείμενη ήττα. Μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως έχει λεχθεί, έχουν την βούληση και τα απαραίτητα μέσα για να παράσχουν στην Ουκρανία την δύναμη που χρειάζεται. Ο εξοπλισμός της Ουκρανίας πιθανότατα θα κάνει τον Πούτιν να υποχωρήσει ή τουλάχιστον να δεχθεί μια πολιτική συμφωνία που να διαφυλάσσει την ανεξαρτησία της Ουκρανίας και την εδαφική της συνοχή. Χωρίς την υποστήριξη της Ρωσίας, οι αντάρτες δεν θα είναι πλέον σε θέση να διατηρήσουν τον αγώνα τους.

Η δεύτερη υπόθεση είναι ότι μια Ουκρανία που έχει οπλισθεί από την Αμερική θα αναγκάσει τον Πούτιν να υποχωρήσει, γιατί δεν μπορεί να αντέξει έναν μακρό, αβέβαιο πόλεμο. Με την ρωσική οικονομία να παραπαίει κάτω από το διπλό χτύπημα των Δυτικών κυρώσεων και της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, ο χρόνος θεωρείται ο χειρότερος εχθρός του Πούτιν. Αν επιλέξει έναν παρατεταμένο πόλεμο, κινδυνεύει να εξαγριώσει τους πολίτες σε τέτοιον βαθμό -λόγω της αυξημένης οικονομικής δυστυχίας και της απώλειας ζωών- που θα οδηγήσει την Ρωσία σε λαϊκή εξέγερση.

Αυτά τα επιχειρήματα έχουν μια πατίνα αληθοφάνειας. Ωστόσο, όπως έχουμε ήδη [3] υποστηρίξει [4], δεν υπάρχει καμία βάση για να παραδεχτούμε την υπόθεση ότι ο Πούτιν θα υποχωρήσει και δεν θα διπλασιάσει τις δυνάμεις του. Ακόμη και ο γενικός διοικητής του ΝΑΤΟ, Philip Breedlove, προειδοποίησε [5] ότι η αποστολή όπλων στην Ουκρανία «θα μπορούσε να προκαλέσει μια εντονότερη αντίδραση από την Ρωσία». Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία είναι εναντίον του να εξοπλιστεί η Ουκρανία, επειδή προβλέπουν το ίδιο αποτέλεσμα. Όπως εξήγησε και ο Βρετανός υπουργός Άμυνας, Michael Fallon, [6] την περασμένη Παρασκευή, «Όχι, δεν προμηθεύουμε θανατηφόρο εξοπλισμό στην Ουκρανία. Πιστεύουμε ότι κάτι τέτοιο θα κλιμακώσει την σύγκρουση».

Αυτή η εκτίμηση είναι απόλυτα σωστή. Η Ουκρανία είναι πολύ πιο σημαντική για την Ρωσία από όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεδομένης αυτής της ασυμμετρίας ως προς το συμφέρον, ο Πούτιν θα ανεβάσει το ποσό του στοιχήματος, ποντάροντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κουραστούν πρώτες, ειδικά αν ακόμα και οι οπλισμένες από την Αμερική ουκρανικές δυνάμεις αποτύχουν και το αμερικανικό κοινό αρχίσει να ανησυχεί. Σημασία έχει επίσης η απόσταση: Η εγγύτητα της Ρωσίας στην Ουκρανία δίνει την δυνατότητα στον Πούτιν να ενισχύσει τους αντάρτες γρηγορότερα και ευκολότερα από όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να αναπληρώσουν τις δυνάμεις του Κιέβου.

Εκείνοι που πιέζουν την Ουάσιγκτον να οπλίσει την Ουκρανία στερούνται επίσης πειστικών απαντήσεων σε τρία κρίσιμα ερωτήματα: Πώς θα πρέπει να απαντήσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες εάν ο Πούτιν ανεβάσει τον πήχη; Εάν πρόκειται για κλιμάκωση από την πλευρά μας, ποιες θα είναι οι συνέπειες και πώς θα τις χειριστεί η Ουάσιγκτον; Τέλος, ποιος είναι ο γενικός στόχος: Να εξισορροπηθεί το πεδίο μάχης ή να επιτραπεί στο Κίεβο να ανακτήσει τον έλεγχο της ανατολικής Ουκρανίας;

Είναι αμφίβολο αν μια εισροή όπλων θα μεταμορφώσει τον ετοιμόρροπο στρατό της Ουκρανίας, ο οποίος έχει αντισταθμίσει την αδυναμία του με το να βασίζεται στην πατρωνία [7] ολιγαρχών και μεγιστάνων του επιχειρηματικού κόσμου που έχουν παραχωρήσει στρατιώτες και έχουν χρηματοδοτήσει τοπικές πολιτοφυλακές. Όπως παρατηρεί ο Michael Kofman του Kennan Institute, τα μεγαλύτερα προβλήματα [8] που αντιμετωπίζει ο ουκρανικός στρατός είναι η κακή οργάνωση και η ανεπαρκής εκπαίδευση. Αυτές οι ελλείψεις επιδεινώνονται από την θεσμική διαφθορά [9]. Τα προβλήματα ενός στρατού αντικατοπτρίζουν συνήθως κοινωνικά και διαρθρωτικά προβλήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μακροπρόθεσμα, ίσως και καθόλου, όπως έχουμε μάθει από την μακρά και δύσκολη εμπειρία μας στην προσπάθεια να οικοδομήσουμε λειτουργικές δυνάμεις ασφαλείας στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Το να μοιράσουμε όπλα δεν θα λύσει αυτά τα υποβόσκοντα και παγιωμένα προβλήματα.

Στην συνέχεια υπάρχει το όχι και τόσο μικρής σημασίας θέμα της παρακολούθησης των όπλων. Οι πολεμικές ζώνες της ανατολικής Ουκρανίας περιέχουν ένα συνονθύλευμα ομάδων: Κανονικές στρατιωτικές μονάδες, τοπικές πολιτοφυλακές, εθελοντικές ομάδες από διάφορα μέρη της Ρωσίας (συμπεριλαμβανομένου του Βορείου Καύκασου [10]) καθώς και δίκτυα εγκληματιών και λαθρεμπόρων. Για να εξασφαλίσει ότι τα όπλα θα παραμείνουν αποκλειστικά στα χέρια του ουκρανικού στρατού, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να τοποθετήσει προσωπικό στην περιοχή για να παρακολουθεί την διανομή. Αλλά αυτό θα ήταν ένα μεγάλο βήμα από πλευράς συμβολισμού και θα ενέτεινε επίσης την αντιπαράθεση με τον Πούτιν.

Ακόμη και με επόπτες στην περιοχή, το να παρακολουθεί κανείς όπλα είναι δύσκολο. Η κυβέρνηση Ομπάμα ήταν επιφυλακτική απέναντι στον εξοπλισμό των ομάδων που μάχονται τον πρόεδρο της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ, εν μέρει λόγω της δυσκολίας στην παρακολούθηση των αμερικάνικων όπλων στις δαιδαλώδεις εμπόλεμες ζώνες της Συρίας. Η ρημαγμένη από τους πολέμους ουκρανική ανατολή δεν είναι λιγότερο χαοτική. Ακόμα και ο Adrian Karatnycky του Atlantic Council, ένας ένθερμος υποστηρικτής του εξοπλισμού του Κιέβου, παραδέχεται ότι οι πολέμαρχοι [11] και οι εθελοντικές πολιτοφυλακές τους, που κατέχουν εξέχουσα θέση στον πόλεμο, έχουν μετατραπεί σε εξαιρετικά διεφθαρμένους ανεξάρτητους παράγοντες πέραν του ελέγχου του Κιέβου -απειλούν και αψηφούν την κυβέρνηση, ενώ φτάνουν ακόμα και στην απαγωγή αξιωματούχων της.

Επιπλέον, πρόσφατα ρεπορτάζ [12] σχετικά με την σύλληψη του Ουκρανού αντισυνταγματάρχη Mykhailo Chornobai –που κατηγορείται για κατασκοπεία υπέρ των αυτονομιστών- φαίνεται να επικυρώνουν τους ισχυρισμούς των εμπειρογνωμόνων, όπως ο Mark Galeotti, ότι στις δομές της ουκρανικής διοίκησης και επικοινωνίας έχουν διεισδύσει πράκτορες της Ρωσίας [13 ]. Ο Chornobai είναι ένα μόνο από τα 300 άτομα [14] των στρατιωτικών Υπηρεσιών και των Υπηρεσιών ασφαλείας της Ουκρανίας που έχουν συλληφθεί με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ της Ρωσίας ή των ανταρτών. Το ζήτημα αυτό αυξάνει την πιθανότητα οι Ρώσοι πράκτορες να κατευθύνουν λάθος τα αμερικάνικα αντιαρματικά όπλα με σκοπό να χτυπήσουν αμάχους και να υπονομεύσουν την αξιοπιστία των Ηνωμένων Πολιτειών, ειδικά στην Ευρώπη. Ο Πούτιν θα μπορούσε ακόμα και να δώσει εντολή στους πράκτορές του να χτυπήσουν σκόπιμα το ρωσικό έδαφος, μια πράξη που θα ενίσχυε το επιχείρημά του για κλιμάκωση των μαχών στην ανατολική Ουκρανία. Ο Πούτιν έχει αποδείξει την ικανότητα και την επιθυμία του να χρησιμοποιεί απρόσμενες εκπλήξεις για να πάρει αυτό που θέλει -για παράδειγμα, η χρήση ειδικών δυνάμεων για να καταλάβει αθόρυβα την Κριμαία και έμπειρων Ρώσων διοικητών για να καθοδηγήσουν τις επιχειρήσεις στην ανατολική Ουκρανία κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Το να διατάξει τους πράκτορές του στην Ουκρανία να κάνουν κακή χρήση των παρεχόμενων από τις ΗΠΑ όπλων είναι ακριβώς το είδος τεχνάσματος που έχει ο Πούτιν στην εργαλειοθήκη του.

Επιπλέον, τα αμερικανικά όπλα θα μπορούσαν τελικά να σκοτώσουν αμάχους, λόγω της μεγάλης προχειρότητας του ουκρανικού στρατού, ο οποίος έχει ιστορικό ανήκουστων ατυχιών στην στόχευση [15]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να προμηθεύσουν όπλα που έχουν μεγαλύτερη ακρίβεια, αλλά κάτι τέτοιο θα βοηθούσε μόνο στην περίπτωση που τα ουκρανικά στρατεύματα εκπαιδεύονταν κατάλληλα στην χρήση τους. Εάν σκοτωθούν άμαχοι με όπλα των ΗΠΑ θα υπονομεύονταν οι προσπάθειες της Ουάσινγκτον στην Ουκρανία, ενώ θα μπορούσε ακόμα και να ξεφτίσει η συναίνεση που απαιτείται για την διατήρηση των κυρώσεων της Δύσης κατά της Ρωσίας.

Εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ο εξοπλισμός της Ουκρανίας θα δημιουργήσει οικονομικό πρόβλημα στην Ρωσία ξεχνούν ότι η οικονομία της Ουκρανίας είναι σε ακόμη χειρότερη κατάσταση. Το Κίεβο βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας: Οι δανειακές του υποχρεώσεις μόνο για το 2015 υπολογίζονται συνολικά στα 11 δισεκατομμύρια δολάρια [16]. Τα αποθέματά του είναι κάτω των 6,4 δισ. δολαρίων[17] από τα 16,3 δισεκατομμύρια δολάρια του Οκτωβρίου, ποσό που μόλις και μετά βίας επαρκεί για την κάλυψη των εισαγωγών για δύο μήνες. Η οικονομία έχει συρρικνωθεί κατά 7,5% το 2014. Το εθνικό νόμισμα καταρρέει τόσο γρήγορα [18] -έχει χάσει το μισό της αξίας του έναντι του δολαρίου σε διάστημα 12 μηνών- που η Κεντρική Τράπεζα αναγκάστηκε να αυξήσει τα επιτόκια αυτό το μήνα στο 19,5% [19], γεγονός που δεν μπόρεσε να τονώσει σχεδόν καθόλου μια οικονομία που χρειάζεται επανεκκίνηση με αύξηση επενδύσεων και καταναλωτικών δαπανών. «Η χώρα μας», δήλωσε [20] η Valeria Gontareva, επικεφαλής της ουκρανικής Κεντρικής Τράπεζας, «δεν έχει βιώσει μια τόσο δύσκολη χρονιά τουλάχιστον από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο».

Πώς ακριβώς θα βοηθούσε ένας παρατεταμένος πόλεμος -μιας και αυτό θα προκύψει από τον εξοπλισμό της Ουκρανίας- μια χώρα που αντιμετωπίζει οικονομική κατάρρευση; Το να τιμωρήσουμε την Ρωσία τιμωρώντας τους Ουκρανούς θα ισοδυναμούσε περισσότερο με το να κάνουμε την δουλειά του Πούτιν.

Οι ηγέτες δεν είναι λογιστές. Η υπερηφάνεια, ο φόβος, το μίσος και το πάθος μετρούν στην πολιτική τουλάχιστον όσο και οι οικονομικοί υπολογισμοί. Παρά την οικονομική κρίση της Ρωσίας, ο Πούτιν έχει επεκτείνει πρόσφατα τον στρατιωτικό ρόλο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Θα υποχωρήσει πράγματι πριν το κάνει η ουκρανική οικονομία;

Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να βοηθήσουν την Ουκρανία με πολλούς τρόπους, πάνω απ’ όλα οικονομικά. Αλλά η παροχή αμερικάνικων όπλων θα προξενήσει στην Ουκρανία περισσότερο κακό παρά καλό.

Rajan Menon και Kimberly Marten

ΠΗΓΗ: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70186/rajan-menon-kai-kimberly-marten/mia-eythraysti-ekexeiria?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143088/rajan-menon-and-kimberly-m...