THE GLOBAL CHESSBOARD: Ο χειρότερος εχθρός της Κένυας

Πέμπτη 30 Απριλίου 2015

Ο χειρότερος εχθρός της Κένυας

Η Teresa Apiyo κρατά την εικόνα της ξαδέλφης της, Selpha Wanda, μιας φοιτήτριας που σκοτώθηκε κατά την διάρκεια της επίθεσης στην Γκαρίσα, στις 9 Απριλίου 2015. (Thomas Mukoya/Reuters)

Η διαφθορά, η αδικία, η κατάχρηση, η απογοήτευση, η περιθωριοποίηση και η ριζοσπαστικοποίηση αποτελούν τα κληροδοτήματα των λανθασμένων πολιτικών που ακολουθούνταν για χρόνια στην Κένυα. Αφότου το βίαιο ξέσπασμα της αλ Σαμπάμπ στην Γκαρίσα επέφερε πάνω από 140 νεκρούς φοιτητές νωρίτερα αυτόν τον μήνα, τα ζητήματα αυτά είναι αδύνατο να αγνοηθούν. Αν το Ναϊρόμπι συνεχίσει να αρνείται να τα αντιμετωπίσει ή αποτύχει στο έργο του αυτό, η ήδη ταραγμένη χώρα της ανατολικής Αφρικής σύντομα θα γίνει ακόμα πιο ασταθής.

Η ριζοσπαστική ισλαμιστική ομάδα αλ Σαμπάμπ είναι υπεύθυνη για μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων που έπληξαν με σφοδρότητα την Κένυα κατά τα τελευταία χρόνια. Στην πραγματικότητα, όμως, η αλ Σαμπάμπ αποτελεί σκιά του παλιού της εαυτού. Η οργάνωση που συνδέεται με την αλ Κάιντα έχει εκδιωχθεί από όλες τις μεγάλες πόλεις στην Σομαλία και έχει αποκοπεί από τις οικονομικές πηγές της. Οι ηγέτες της έχουν αποδεκατιστεί από επιθέσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών, εσωτερικές διαμάχες και αποστασίες. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η ικανότητα της οργάνωσης να επιτίθεται με ευκολία στο εσωτερικό της Κένυας φαίνεται τόσο μυστηριώδης. Από την πλευρά τους, οι ηγέτες της Κένυας κατηγορούν εδώ και καιρό εξωκυβερνητικές οντότητες, δηλαδή τους μαχητές με βάσεις στην Σομαλία και τον πληθυσμό της μουσουλμανικής μειονότητας της χώρας. Αλλά η αλήθεια είναι ότι οι κύριοι υπαίτιοι είναι η κουλτούρα και οι πολιτικές της ίδιας της κυβέρνησης.

Σωματικός έλεγχος ενός αγοριού για οπλοκατοχή μπροστά σε καθολική εκκλησία στην Γκαρίσα, στις 5 Απριλίου του 2015. (Goran Tomasevic / Reuters)

Ας πάρουμε για παράδειγμα τις υπηρεσίες ασφαλείας της Κένυας, που αναγνωρίζονται ως ο πλέον διεφθαρμένος θεσμός σε μια από τις πιο διεφθαρμένες χώρες στον κόσμο [1]. Το παγιωμένο σύστημα νεποτισμού, η δωροδοκία και οι φυλετικοί δεσμοί έχουν οδηγήσει τους παρατηρητές στο συμπέρασμα ότι, στην πράξη, οι δυνάμεις μειώνουν την ασφάλεια περισσότερο από όσο την αυξάνουν [2]. Οι επίδοξοι εισβολείς εξαπλώνονται εύκολα στα 400 μιλίων σύνορα της Κένυας με την Σομαλία, τα οποία είναι επικίνδυνα πορώδη λόγω της έλλειψης προσωπικού και πόρων. Η διείσδυση γίνεται ακόμα πιο εύκολη εξαιτίας των συνοριοφυλάκων, οι οποίοι δωροδοκούνται εύκολα [3]. Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες που έγιναν απρόθυμα, απέτυχαν παταγωδώς. Μια πρωτοβουλία του περασμένου έτους αναφορικά με την πρόσληψη 10.000 νέων και αστυνομικών οι οποίοι θεωρητικά δεν ήταν διεφθαρμένοι [4] ανακόπηκε γιατί έγιναν καταγγελίες ότι οι υποψήφιοι αναγκάστηκαν να προβούν σε δωροδοκίες για να ενταχθούν στην διαδικασία εξέτασης πρόσληψης.

Η διαφθορά μπορεί να ανοίγει τον δρόμο για επιθέσεις, αλλά η ανικανότητα μετατρέπει τις τραγωδίες σε εθνικές καταστροφές. Τόσο η επίθεση στην Γκαρίσα όσο και η πολιορκία του εμπορικού κέντρου Westgate τον Σεπτέμβριο του 2013 αποτελούσαν επιδρομές χαμηλής τεχνολογίας που αφορούσαν μια μικρή ομάδα αφοσιωμένων ατόμων που ήταν οπλισμένοι με AK-47 [καλάσνικοφ] και χειροβομβίδες. Όπως αποδεικνύεται από την ένοπλη επίθεση στην Charlie Hebdo στο Παρίσι, αυτού του είδους οι επιθέσεις μπορούν να συμβούν σε οποιαδήποτε χώρα και δεν υπάρχει τέλεια ασφάλεια. Αλλά αυτό που κάνει την κατάσταση στην Κένυα τόσο ανησυχητική είναι ο επακόλουθος αντίκτυπος.

Προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη το γεγονός ότι τέσσερις ένοπλοι κατάφεραν να σκοτώσουν 67 ανθρώπους και στην συνέχεια να μείνουν ανυποχώρητοι στο Westgate Mall στο Ναϊρόμπι για περισσότερες από τρεις ημέρες ενώ βρίσκονταν αντιμέτωποι με τις παραστρατιωτικές ομάδες, τον στρατό και τις αστυνομικές δυνάμεις της Κένυας. Αν προσθέσει κανείς και το επίπεδο αποδιοργάνωσης μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας που οδήγησαν σε μια σειρά θυμάτων από φιλικά πυρά [5] και την αποκάλυψη ότι μέλη του στρατού της Κένυας λεηλάτησαν το εμπορικό κέντρο υπό το πρόσχημα της εμπλοκής τους με τους μαχητές [6], η αμηχανία μετατρέπεται σε οργή. Στην επίθεση στην Γκαρίσα, οι στρατιωτικές μονάδες που βρίσκονταν στο εσωτερικό της πόλης μετέβησαν στο πολιορκημένο Πανεπιστήμιο σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, παρ’όλο που τα μέλη των στρατιωτικών ομάδων υπερτερούσαν αριθμητικά και ήταν καλύτερα οπλισμένα από τους μαχητές, οι διοικητές πήραν την ανεξήγητη απόφαση να υπαναχωρήσουν και να περιμένουν την αντιτρομοκρατική μονάδα του Ναϊρόμπι να κάνει την δουλειά [7]. Επτά ώρες αργότερα, η μονάδα τελικά έφτασε. Μέχρι τότε, όλοι οι φοιτητές ήταν ήδη νεκροί.

Ο πρόεδρος, Uhuru Kenyatta, δίνει συνέντευξη Τύπου στο Προεδρικό Μέγαρο, στην πρωτεύουσα Ναϊρόμπι, στις 4 Απριλίου του 2015. (Thomas Mukoya / Reuters)

Ο χειρισμός από την πλευρά της Κένυας των προειδοποιήσεων από τις Υπηρεσίες πληροφοριών και τους ταξιδιωτικούς συμβούλους [8] έχει επίσης δεχθεί αμφισβήτηση. Οι δυνάμεις ασφαλείας δεν τέθηκαν σε κατάσταση συναγερμού, παρά την ειδική προειδοποίηση από τις υπηρεσίες πληροφοριών για πιθανή επίθεση σε κάποιο Πανεπιστήμιο. Μια ημέρα πριν το χτύπημα της αλ Σαμπάμπ, ο πρόεδρος της Κένυας, Uhuru Kenyatta, έφτασε στο σημείο ακόμα και να επιτεθεί λεκτικά στους συμβούλους [9], αποκαλώντας τους «ψεύτες». Η εχθρότητα απέναντι στις έγκυρες προειδοποιήσεις έχει υπάρξει ένα επαναλαμβανόμενο θέμα. Η κυβέρνηση της Κένυας φαίνεται να προτιμά να παραμένει στην άρνηση παρά να διακινδυνεύσει να χάσει τα τόσο αναγκαία δολάρια που αποφέρει η ταλαιπωρημένη τουριστική βιομηχανία της χώρας. Αυτή η έλλειψη σύνεσης διακινδυνεύει τις ζωές των πολιτών και των αλλοδαπών. Οι ηγέτες της Κένυας πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η χώρα τους δεν είναι ασφαλής και να παραδεχτούν ότι οι προειδοποιήσεις είναι άξιες προσοχής.

Επιπλέον, υπάρχει κι η μακροχρόνια διαμάχη της Κένυας με την τοπική ριζοσπαστικοποίηση. Αν κι ο Κενιάτα αναγνώρισε μετά την επίθεση στην Γκαρίσα ότι εκείνοι που βρίσκονταν πίσω από το περιστατικό ήταν «βαθιά ριζωμένοι» [10] στο εσωτερικό της μουσουλμανικής κοινότητας της χώρας, φαίνεται πως η κυβέρνηση ακόμα δεν έμαθε να αντιμετωπίζει τις αιτίες τους. Ευτυχώς δεν χρειάζεται κανείς να κοιτάξει μακριά: Το Ναϊρόμπι έχει υπάρξει ο χειρότερος εχθρός του εαυτού του στην προσπάθεια αντιστροφής αυτής της τάσης [11].

Το καλά τεκμηριωμένο ιστορικό καταχρήσεων, διακρίσεων και αυταρχισμού των δυνάμεων ασφαλείας είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ριζοσπαστικοποίηση. Μια δύναμη ασφαλείας που αποτελείται σχεδόν εξολοκλήρου από Χριστιανούς που είναι γνωστοί για αδιάκριτα μαζικές συλλήψεις και εκτελέσεις χωρίς δίκη, εξακολουθεί να θέτει σε άμυνα τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Κένυας. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ενός ξεκάθαρου ρήγματος ανάμεσα σε αυτές τις ομάδες, που μπορεί εύκολα να αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης από την αλ Σαμπάμπ. Το σκεπτικό είναι απλό: Η «σταυροφόρος» κυβέρνηση της Κένυας είναι μέρος ενός συνασπισμού που βρίσκεται σε πόλεμο με το Ισλάμ, καταλαμβάνοντας μουσουλμανικά εδάφη και αρνούμενη στους Μουσουλμάνους πολίτες τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματά τους.

Οι Αρχές της Κένυας αγωνίζονται να βρουν μια απάντηση. Νεαροί άνδρες εξαφανίζονται από πόλεις της Κένυας με ανησυχητικό ρυθμό [12]. Η αποκάλυψη ότι ο ηγέτης της επίθεσης στην Γκαρίσα δεν ήταν ο στερεότυπος άνεργος, φτωχός, χωρίς δικαιώματα νεαρός άνδρας, αλλά επρόκειτο μάλλον για έναν εύπορο γιο αξιωματούχου της κυβέρνησης [13], διέλυσε μερικούς από τους μύθους που σχετίζονται με τα τρομοκρατικά κίνητρα. Η ριζοσπαστικοποίησή του, καθώς και η συμμετοχή μη-Σομαλών στην αλ Σαμπάμπ, υπογραμμίζουν ότι η ιδεολογία είναι εκείνη που βρίσκεται στο επίκεντρο της γοητείας της τρομοκρατικής οργάνωσης.

Αντί να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν όλα αυτά τα προβλήματα, οι ηγέτες της Κένυας έχουν επιστρέψει στις συνηθισμένες απαντήσεις τους: Επιθέσεις σε εύκολους στόχους και εφαρμογή σπασμωδικών πολιτικών. Όπως και πριν, αυτές οι αντιδράσεις κάνουν απλώς τα πράγματα χειρότερα. Η άμεση αντίδραση της κυβέρνησης μετά την επίθεση στην Γκαρίσα ήταν να διεξάγει αεροπορικές επιδρομές ενάντια σε στόχους της αλ Σαμπάμπ στην Σομαλία [14]. Ήταν μια εικονική στρατιωτική επιχείρηση που επέτρεψε απλώς στους ηγέτες της Κένυας να αποδείξουν στον κόσμο ότι «έκαναν κάτι». Η Κένυα στοχοποίησε τις βάσεις που υποτίθεται ότι χτύπησαν τα αεροπλάνα αρκετές φορές στο παρελθόν, ενώ τα μέλη της αλ Σαμπάμπ γνωρίζουν καλά πως πρέπει να μείνουν μακριά από αυτές μετά τις επιθέσεις υψηλού προφίλ που έγιναν. Η επιχείρηση ήταν μια άσκηση βομβαρδισμών εδάφους, χωρίς επακόλουθους θανάτους ή υλικές απώλειες.

Ένας φρουρός αρπάζει από τον λαιμό έναν Σομαλό πρόσφυγα αφότου εκείνος προσπάθησε να παρακάμψει την ουρά στο κέντρο διανομής του Παγκόσμιου Προγράμματος Τροφίμων σε προσφυγικό καταυλισμό στο Νταντάμπ, στην 1η Σεπτεμβρίου του 2011. (Jonathan Ernst / Reuters)

Έπειτα, η κυβέρνηση καταδίωξε τους Σομαλούς πρόσφυγες. Ο εκτεταμένος προσφυγικός καταυλισμός στο Νταντάμπ αποτελούσε ανέκαθεν μέρος ενός δημοφιλούς ρητορικού στόχου μετά τις επιθέσεις της αλ Σαμπάμπ, και, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος μετά το περιστατικό στην Γκαρίσα για να ζητήσει η κυβέρνηση το κλείσιμό του [15]. Η απειλή που προβάλει ο καταυλισμός για την εθνική ασφάλεια της Κένυας ισχύει, αν και είναι υπερβολική, αλλά μια τέτοια συζήτηση είναι κούφια. Αν η Κένυα αποφάσιζε να κλείσει με την βία τις εγκαταστάσεις, κάτι τέτοιο όχι μόνο θα παραβίαζε διεθνείς συμφωνίες, αλλά θα αύξανε ραγδαία τον κίνδυνο στρατολόγησης της αλ Σαμπάμπ. Η αποστολή μισού εκατομμυρίου Σομαλών πίσω στο πουθενά θα έδινε το πλεονέκτημα στους τρομοκράτες.

Τέλος, η κυβέρνηση δημοσίευσε έναν κατάλογο προσώπων και οντοτήτων με ύποπτες διασυνδέσεις με την αλ Σαμπάμπ [16]. Μερικοί αποτελούσαν προφανείς επιλογές, όπως κάποιοι ιδιαίτερα γνωστοί ηγέτες της οργάνωσης, αλλά οι άλλοι δεν ήταν τόσο αναμενόμενοι. Ανάμεσα στα πρόσωπα που αναφέρονταν στην λίστα ήταν οι εταιρείες εμβασμάτων που αποτελούν χρηματοοικονομικές σανίδες σωτηρίας για χιλιάδες στην Κένυα και την Σομαλία. Αναμφίβολα η αλ Σαμπάμπ έχει λάβει κάποια χρήματα από τέτοιου είδους Υπηρεσίες, αλλά μια σειρά φορέων παροχής βοήθειας λένε ότι το μαζικό πάγωμα των τραπεζικών λογαριασμών τους θα πλήξει τους φτωχότερους και τους πιο ευάλωτους [17] και θα μετριάσει σε μεγάλο βαθμό το ανθρωπιστικό τους έργο στην Σομαλία. Εν τω μεταξύ, η αμφίβολη ένταξη δύο σεβαστών οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μια σειρά εταιρειών μεταφορών [16] χωρίς κάποια εξήγηση, θέτει επίσης την ακεραιότητα της λίστας υπό αμφισβήτηση.

Η επίθεση στην Γκαρίσα έχει επίσης ενισχύσει την προβολή δύο λυπηρών ιδεών: Την οικοδόμηση ενός μακρού τείχους 400 μιλίων κατά μήκος των συνόρων της Σομαλίας και την απόσυρση των στρατευμάτων από την Σομαλία. Η ανεξέλεγκτη διαφθορά στην Κένυα θα κάνει πιθανότατα το σχέδιο του τείχους αδύνατο ούτως ή άλλως, αλλά η πεποίθηση ότι τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να επιλύσουν τα προβλήματα που έχει η Κένυα αναφορικά με την τρομοκρατία αποτελεί μέρος του προβλήματος. Και αν η Κένυα κατέληγε να υποχωρήσει λόγω των πιέσεων και να απομακρύνει τα στρατεύματά της από την Σομαλία πριν ολοκληρώσουν την δουλειά τους, το μόνο που θα πετύχαινε θα ήταν να δώσει ζωή στην αλ Σαμπάμπ [18].

Η πίεση θέσπισης σοβαρών μεταρρυθμίσεων εντείνεται για τον Κενιάτα [19], ενώ η πρόσφατη παραδοχή του ότι υπήρξαν αποτυχίες σε ό, τι αφορά την ασφάλεια στην Γκαρίσα [20] μπορεί να αποτελέσει ένδειξη πως θα αλλάξει η κατάσταση. Οι Κενυάτες, όμως, καλό θα ήταν να μην περιμένουν με κομμένη την ανάσα. Το Ναϊρόμπι έχει αποδείξει επανειλημμένα ότι είναι ανίκανο ή απρόθυμο να προβεί σε δύσκολες μεταρρυθμίσεις. Ίσως στο τέλος να αναγκαστούν οι πολίτες να βγουν μαζικά στους δρόμους [21] για να πιέσουν την κυβέρνηση να δράσει, ή να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, όπως διαφαίνεται από την υπόσχεση της κορυφαίας μουσουλμανικής οργάνωσης της χώρας να ξεριζώσει ριζοσπαστικούς κληρικούς από τα μουσουλμανικά τεμένη [22]. Όποια κι αν είναι η έκβαση της κατάστασης, όσο περισσότερο περιμένει η Κένυα για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της με τον οποιονδήποτε τρόπο, τόσο περισσότεροι αθώοι θα πεθάνουν και τόσο πιο δυσλειτουργική θα γίνει η κατάσταση.

Paul Hidalgo

ΠΗΓΗ: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70302/paul-hidalgo/o-xeiroteros-exthros-tis-kenyas?page=show

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143666/paul-hidalgo/kenyas-own-wo...