Η κοινωνία των πολιτών κλειδί ενάντια στη διαφθορά.

Η σύγχρονη «δημοκρατία» ευνοεί τη χρηματοδότηση πολιτικών οργανισμών από ιδιωτικές πηγές; κάτι σαν λάδι στη μηχανή για να κινείται το σύστημα. Πόροι συγκεντρώνονται από τη βάση των κομμάτων και πολιτικούς ακτιβιστές αλλά και από μεγαλύτερες οικονομικές μονάδες που αντιλαμβάνονται τα συμφέροντα τους να συνδέονται με συγκεκριμένα πολιτικά σχήματα. Η χρηματοδότηση από ιδιώτες ενεργοποιεί το σύστημα και σύμφωνα με τους υπέρμαχους αυτής της σχέσης με αυτό τον τρόπο προάγεται ο πολιτικός ανταγωνισμός.

Η άλλη πλευρά καταδεικνύει τον κίνδυνο να στρεβλωθεί το πολιτικό αποτέλεσμα από τη διανομή των χρηματοδοτικών κεφαλαίων έτσι ώστε να ευνοείται περισσότερο ένας σχηματισμός από κάποιον άλλο από οργανωμένες ομάδες δύναμης. Όσο για τους πολίτες, η εξαγόραση συνειδήσεων ανθεί στα πλαίσια του πελατειακού συστήματος που συντροφεύει θαυμάσια τις σύγχρονες «δημοκρατίες». Μπούμερανγκ μπορεί να αποδειχθεί η ανεξέλεγκτη χρηματοδότηση της μοντέρνας «δημοκρατίας», η άλλη όψη της οποίας είναι  το  φαινόμενο της διαφθοράς να τέμνει εγκάρσια όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας ζωής.

Σε χώρες με μακρά παράδοση αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας όπου οι θεσμοί συνηθίζεται να λειτουργούν, μηχανισμοί θέτονται σε λειτουργία που περιορίζουν το φαινόμενο της διαφθοράς. Για παράδειγμα, επιτροπές πολιτών επιστρατεύονται και νόμοι ψηφίζονται που περιορίζουν την επανεκλογή σχηματισμών ή προέδρων ή περιορίζουν την ιδιωτική χρηματοδότηση ιδιαίτερα από αμφιλεγόμενες πλευρές. Για παράδειγμα, στη Βόρεια Αμερική, σε ΗΠΑ και Καναδά, πριν το 1975 ακόμη σχηματίστηκαν για πρώτη φορά στον κόσμο ανεξάρτητες δημόσιες επιτροπές ελέγχου της εκλογικής διαδικασίας.

Τι γίνεται όμως με χώρες σαν τη δική μας όπου ανθεί η πολιτική διαφθορά και συνηθέστερα οι πολίτες καταφεύγουν σε αυτοβοήθεια επακολουθώντας τη διαπλοκή μεταξύ ομάδων ισχυρών συμφερόντων και πολιτικού προσωπικού. Σε χώρες σαν τη δική μας συνηθίζεται να μετακινείται η πολιτεία από τη φτωχή κανονικοποίηση σε υπερβολική επιβολή κανόνων που όμως δεν τηρούνται λόγω ελλείμματος ελέγχου Έτσι ελλείψει αξιόπιστης ελεγκτικής αρχής η διαφθορά εξακολουθεί και υφίσταται πέρα και πάνω από νόμους και θεσμούς.

Σε διάφορες χώρες στον κόσμο έχει αρχίσει να αναπτύσσεται το φαινόμενο του κοινωνικού ελέγχου. Οργανώσεις πολιτών συμμετέχουν σε διάφορες εκφάνσεις του δημόσιου βίου. Οι οργανώσεις αυτές αναγνωρίζοντας την επιρροή της ιδιωτικής χρηματοδότησης επικεντρώνονται σε έρευνες σχετικά με τους διαύλους χρηματοδότησης προς τα κόμματα, δημοσιεύοντας τα αποτελέσματα. Άλλοι οργανισμοί πολιτών εξειδικεύονται συνολικότερα στον έλεγχο της διαφθοράς. Μάλιστα, υπάρχουν οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον έλεγχο των ΜΜΕ στην πολιτική ζωή και στη συμμετοχή στο διεφθαρμένο πολιτικό σκηνικό.

Ενώ οι δημόσιες υπηρεσίες ελέγχου ξεκινούν από την έρευνα και καταλήγουν στη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων με σκοπό τη αναφορά των διεφθαρμένων διαδρομών ο στόχος του κοινωνικού ελέγχου είναι η περιθωριοποίηση και η τιμωρία των εμπλεκόμενων κοινωνικών εταίρων σε σκάνδαλα χρηματοδότησης. Η ιδέα είναι ότι ο έλεγχος του κράτους είναι συνυφασμένος με την κοινωνική κριτική.

Η Βραζιλία είναι μια ακόμη χώρα που βρίθει γεγονότων διαφθοράς. Όμως η περίπτωση Porte Allegro έχει εντυπωθεί ως μια επιτυχημένη περίπτωση κοινωνικού ελέγχου. Πριν δυο δεκαετίες περίπου στο Πόρτο Αλέγκρο της Βραζιλίας (μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις), ξεκίνησε ένα σύστημα συμμετοχής των πολιτών στις αποφάσεις σχετικά με τον προϋπολογισμό της πόλης. Οι τεράστιες εισοδηματικές διαφορές μεταξύ των πολιτών, αποτέλεσμα δεκαετιών διαφθοράς, και οι κοινωνικές αναταραχές που αυτές επέφεραν ανάγκασαν την κυβέρνηση να φανεί εφευρετική και να προτείνει ένα σύστημα λήψης αποφάσεων αναφορικά με τον προϋπολογισμό της πόλης.

Το σύστημα λειτουργεί ως εξής: έχουν διαμορφωθεί τριών ειδών συμβούλια, τα συμβούλια των 16 γειτονιών της πόλης, τα θεματικά συμβούλια και τα συμβούλια των αντιπρόσωπων όπου συζητούνται γενικά ζητήματα. Τα κριτήρια βάσει των οποίων θα αποφασίσει το κάθε συμβούλιο, για οποιοδήποτε ζήτημα, εντοπίζονται σε ανοιχτές δημόσιες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις όπου κάθε πολίτης μπορεί να πάρει μέρος και να επιχειρηματολογήσει ή ακόμη και να θέσει νέες προτάσεις. Βάσει αυτών των κριτηρίων οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι κάθε συμβουλίου αποφασίζουν πως θα γίνει η κατανομή των πόρων στις γειτονιές και σε διάφορους τομείς που ενδιαφέρουν το σύνολο της πόλης. Καθώς με το χρόνο γινόταν δικαιότερη κατανομή των πόρων ανάμεσα στις γειτονιές και η χρηματοδότηση κατευθυνόταν σε τομείς όπως η παιδεία και η υγεία των γειτονιών, αυξανόταν και η συμμετοχή των πολιτών σημαντικά. Η συμμετοχή αυτή με τη σειρά της ανάγκασε τους δημόσιους αξιωματούχους να «παραδοθούν» σε περισσότερο διαφανείς διαδικασίες σχετικά με τον προϋπολογισμό και τη διαχείριση της πόλης.  

Κάτι ανάλογο συνέβη στην Ινδονησία και τη συμμετοχή της κοινωνίας στον έλεγχο της διεφθαρμένης αστυνομίας. Μια ομάδα πολιτών ονόματι «Έλεγχος της Αστυνομίας» διεκδίκησε τον έλεγχο των αστυνομικών τμημάτων σε κάθε γειτονιά που εκτεινόταν από την κατανομή κονδυλίων μέχρι και την πληροφόρηση της κοινωνίας για κάθε αστυνομική υπόθεση. Φυσικά ασκώντας την ανάλογη κριτική. Με τα χρόνια η επιρροή τους αυξήθηκε τόσο που σήμερα αποτελούν μέρος της διαδικασίας στη λήψη αποφάσεων των αστυνομικών τμημάτων, για ορισμένα ζητήματα.

Η άσκηση άμεσου ελέγχου στη χρηματοδότηση των κομμάτων από ιδιώτες συναντά μεγάλα εμπόδια ακόμη και στις παλαιότερες δημοκρατίες, ακόμη και από τις ανεξάρτητες δημόσιες αρχές. Αυτή η ερεβώδης μορφή διαπλοκής ίσως είναι από τα βασικότερα αίτια διαφθοράς του πολιτικού συστήματος. Ωστόσο, η επιτυχίες του κοινωνικού ελέγχου είναι μικρές αναφορικά με αυτό. Παρ’ όλα αυτά, ο κοινωνικός έλεγχος μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα στο δημόσιο βίο μέσω άλλης οδού αυτής της ενεργής συμμετοχή  σε τοπικά και περιφερειακά ζητήματα. Έτσι η επίδραση διαχέεται στα ανώτερα στρώματα διαφθοράς που δέχονται καίρια χτυπήματα καθώς εμποδίζονται να εφαρμόσουν απρόσκοπτα το όποιο σχέδιο κοινών συμφερόντων μεταξύ διεφθαρμένων πολιτικών και διεφθαρμένων ιδιωτών.

Ελπινίκη Καρακώστα