Σάββατο 15 Δεκεμβρίου 2012

Τα κοινά που έχουν οι κατσαρόλες και οι πύραυλοι

Τι κοινό έχουν οι κατσαρόλες και οι πύραυλοι;  Ή οι οδοντόκρεμες και τα χημικά όπλα; Και στις δύο περιπτώσεις, ένα στοιχείο διπλής χρήσης: το ίδιο εργαλείομπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή τόσο κατσαρολών όσο και συγκεκριμένων τμημάτων πυραύλων, ενώ οι ενώσεις φθορίου, τα βιομηχανικά υλικά που χρησιμοποιούνται για να κατασκευαστεί το θανατηφόρο αέριο sarin, είναι εξίσου διαδεδομένα στη χρήση κοινών προϊόντων μπάνιου. Οι κατσαρόλες και η οδοντόκρεμα είναι αβλαβή καταναλωτικά προϊόντα, αλλά θέλουμε να περιορίσουμε αυστηρά το ποιος μπορεί να παράγει πυραύλους και να αποτρέψει την παραγωγή χημικών όπλων μαζί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα αγαθά διπλής χρήσης –αυτά με στρατιωτικές και αστικές εφαρμογές- θέτουν πολλά διλήμματα για τους φορείς χάραξης πολιτικής, τις αρχές χορήγησης αδειών εξαγωγής και τους τελωνειακούς υπαλλήλους στην πρώτη γραμμή.
Οι φορείς χάραξης πολιτικής ανά τον κόσμο έχουν αναγάγει την καταπολέμηση της διάδοσης των πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων –όπλων μαζικής καταστροφής (WMD)- ως ύψιστη προτεραιότητα. Επιπλέον, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει υιοθετήσει σειρά αποφάσεων που υποχρεώνουν τα κράτη να θεσπίσουν αυστηρούς ελέγχους επί των κινήσεων από και διαμέσου των εδαφών τους για τα αντικείμενα διπλής χρήσης που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε σχέση με τα WMD ή τους φορείς τους.


Τέσσερα διεθνή καθεστώτα -Nuclear Suppliers Group, Australia Group, Wassenaar Arrangement, Missile Technology Control Regime- έχουν συντάξει μακρές και υψηλά τεχνικές λίστες από είδη διπλής χρήσης των οποίων οι διασυνοριακές κινήσεις θα έπρεπε να ελέγχονται. Αυτές οι λίστες έχουν πάρει επίσης την ισχύ της ΕΕ και σε πολλές περιπτώσεις, και της εθνικής νομοθεσίας. Ωστόσο, οι συγκεκριμένες υψηλού προφίλ δεσμεύσεις για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, σπανίως συνδυάζονται από αντίστοιχες υποχρεώσεις για να εξασφαλίσουν ότι μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά.

Από τα ωραία λόγια στους αποτελεσματικούς ελέγχους
Υπάρχει αναπόφευκτα ένα trade-off μεταξύ της επιτάχυνσης των εμπορικών ροών και των αυστηρών ελέγχων στο εμπόριο των προϊόντων διπλής χρήσης. Ο έλεγχος κάθε αποστολής εμπορευμάτων που φεύγει ή εισέρχεται σε ένα λιμάνι για να διαπιστωθεί εάν περιλαμβάνει είδη διπλής χρήσης τα οποία υπάρχει κίνδυνος να μετατραπούν σε ένα πρόγραμμα WMD, θα έχει ως αποτέλεσμα οι εμπορικές ροές σε ορισμένους κρίσιμους κόμβους, να σταματήσουν. Αντιθέτως, οι μαζικές μετακινήσεις εμπορευμάτων παγκοσμίως παρέχουν άφθονη κάλυψη για τους πολλαπλασιαστές και τα δίκτυα διακίνησής τους. Ωστόσο, στο τρέχον οικονομικό κλίμα, λίγοι φορείς χάραξης πολιτικής είναι διατεθειμένοι να ρισκάρουν να χάσουν την κυκλοφορία του εμπορίου, επιβάλλοντας αυστηρότερους και πιο συχνούς ελέγχους.

Πιο εύκολο να λυθεί είναι το πρόβλημα με τους φορείς χάραξης πολιτικής που θέτουν μη ρεαλιστικές απαιτήσεις σχετικά με τις δομές και τους ανθρώπους που πρέπει να εφαρμόσουν στρατηγικά εμπορικούς ελέγχους. Αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα μιας αποσύνδεσης μεταξύ της τακτικής και των επιχειρησιακών επιπέδων.

Παραδόξως, λίγη σκέψη δίνουν αυτοί που υιοθετούν τα νέα εμπάργκο και τις αποφάσεις, στο τι θα χρειαστεί ώστε να τα εφαρμόσουν και να τα επιβάλλουν αυτά καταλλήλως: οι πόροι χρηματοδότησης και το προσωπικό, οι αναθεωρημένες λειτουργικές διαδικασίες στις τελωνειακές υπηρεσίες, η ενημέρωση των προφίλ ρίσκου ώστε να επιτρέπεται επιλεκτική στόχευση των πιο επικίνδυνων αποστολών εμπορευμάτων, και ούτω καθ’ εξής. Μερικές φορές ένα ολόκληρο πακέτο νόμων χρειάζεται να αναθεωρηθεί σε περιοχές όπως το διεθνές εμπόριο, τα τελωνεία, την εφαρμογή των διεθνών συνθηκών, το δικονομικό δίκαιο και ο ποινικός κώδικας.

Ένας λόγος για αυτού του είδους την αποσύνδεση είναι ότι ενώ τα υπουργεία Εξωτερικών τείνουν να υιοθετήσουν νέες τακτικές και διαπραγματεύονται νέες συμφωνίες σε αυτό τον τομέα, είναι τα υπουργεία Οικονομικών, Βιομηχανίας, Οικονομίας, Εσωτερικών και Δικαιοσύνης που θα είναι υπεύθυνα για την υλοποίηση και την επιβολή τους. Ένα υπουργείο Εξωτερικών δεν μπορεί απλώς να αναθέσει σε μια τελωνειακή κρατική αρχή –η οποία συνήθως υπάγεται στο υπουργείο Οικονομίας- να αλλάξει τις προτεραιότητές της. Οι τελωνειακές αρχές επικεντρώνονται παραδοσιακά στην εισαγωγή ελέγχων και στη συλλογή εσόδων παρά στους ελέγχους των εξαγωγών και στα μέτρα ασφαλείας. Μια δήλωση κατά της διάδοσης των WMD ή μια δήλωση διεθνούς ασφάλειας από υπουργούς Οικονομικών σε περιφερειακό ή διεθνές επίπεδο, θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια στροφή ή τουλάχιστον να αναπροσαρμόσει τις προτεραιότητες των τελωνείων.

Τα τελωνεία και άλλα όργανα επιβολής πρέπει να είναι εξοπλισμένα και να έχουν την κατάλληλη στήριξη για τους ρόλους ζωτικής σημασίας που παίζουν σχετικά με τους ελέγχους στο εμπόριο ειδών διπλής χρήσης. Ειδικότερα, όλοι οι τελωνειακοί υπάλληλοι πρώτης γραμμής πρέπει να είναι ενήμεροι του συγκεκριμένου προβλήματος, και ένας επαρκής αριθμός θα πρέπει επίσης να έχει ειδική εκπαίδευση. Χρειάζονται ακόμη τόσο επαρκείς νομικές εξουσίες και διαβεβαιώσεις, ότι εάν κατάσχουν ένα ύποπτο φορτίο, θα έχουν τη στήριξη των ανωτέρων τους. Τέλος, χρειάζονται ταχεία πρόσβαση σε τεχνικούς ειδικούς που μπορούν να αξιολογήσουν τα εν λόγω εμπορεύματα.

Η αποτελεσματική εφαρμογή και επιβολή των ελέγχων στο εμπόριο των ειδών διπλής χρήσης, απαιτεί ακόμη διεθνή συνεργασία, από τη στιγμή που, εξ ορισμού, στοχεύεται μια διακρατική δραστηριότητα. Η ανάγκη για διεθνή συνεργασία δεν περιορίζεται σε ανώτερα διπλωματικά και πολιτικά επίπεδα, ή ακόμη στις υπηρεσία πληροφοριών. Οι τελωνειακοί, οι συνοριακές αρχές, η αστυνομία και η εισαγγελία μπορούν όλοι να επωφεληθούν τα μέγιστα από την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών, και να δημιουργήσουν σχέσεις και εμπιστοσύνη, με τους ομολόγους τους σε άλλες χώρες.

Το συνέδριο του World Custom Organization Strategic Trade Control Enforcement που διεξήχθη το Νοέμβριο του 2012 στις Βρυξέλλες, ήταν ένα θετικό βήμα, όπως ήταν και οι κοινές συναντήσεις των τελωνειακών υπαλλήλων και των υπαλλήλων αδειοδότησης, που ξεκίνησαν το 2010 σε ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμη τακτικά διεθνή ή περιφερειακά forum για τους αξιωματούχους που είναι υπεύθυνοι για την εφαρμογή των στρατηγικών ελέγχων εμπορίου. Λίγες μόλις χώρες περιλαμβάνουν και όργανα επιβολής στις αντιπροσωπείες τους κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων των φορέων ελέγχου των διεθνών εξαγωγών. Οι ελεγκτές επίσης, συνήθως δεν έχουν έναν ταξιδιωτικό προϋπολογισμό, έτσι μπορούν να λάβουν μέρος μόνο όταν βάλουν οι ίδιοι τα έξοδά της ή όταν καλυφθούν από άλλες αρχές, οργανισμούς ή χώρες.

«Παίζοντας» με τους πολλαπλασιαστές
Άλλη σημαντική δυναμική σε ελέγχους ειδών διπλής χρήσης, είναι η συνεχής μετατόπιση της προμήθειας των προτύπων που χρησιμοποιούν οι πολλαπλασιαστές, ο πολλαπλασιασμός των εμπλεκόμενων φορέων και οι τεχνολογικές εξελίξεις που καθιστούν τις ροές που είναι ευαίσθητες αναφορικά με τους πολλαπλασιαστές, ιδιαίτερα δύσκολο να ελεγχθούν μέσω των παραδοσιακών μεθόδων. Απαιτούνται νέες ικανότητες και μέσα, χρειάζεται να συνεργαστούν περισσότερα υπουργεία και υπηρεσίες, και αρκετά περισσότερες χώρες πρέπει να εμπλακούν στον έλεγχο των φορτίων που διέρχονται από ή μετακινούνται από το ένα μεταφορικό μέσο στο άλλο , στα εδάφη τους.

Με τον αριθμό των κρατών και των παραγόντων που πιθανώς εμπλέκονται ή χρησιμοποιούνται για δραστηριότητες διάδοσης να έχει αυξηθεί σημαντικά στη δεκαετία του 2000, όλο και περισσότεροι κρατικοί παράγοντες επηρεάζονται από τις διεθνείς υποχρεώσεις των εμπορικών ελέγχων σε είδη διπλής χρήσης, και τις επακόλουθες εθνικές νομικές απαιτήσεις. Στον ιδιωτικό τομέα, όχι μόνο παραγωγοί αλλά και μεταφορείς, οι traders, οι έμποροι, και άλλοι, μπορεί να υπόκεινται σε νόμους που ρυθμίζουν τους ελέγχους και εν γνώσει ή εν αγνοία τους, εμπλέκονται σε δραστηριότητες διάδοσης.

Με την πρόσφατη απειλή της Βόρειας Κορέας και τις υποψίες ότι η συριακή κυβέρνηση μπορεί να σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει χημικά όπλα εναντίον των πολιτών της, οι κίνδυνοι διάδοσης των WMD είναι ξεκάθαροι παρά ποτέ. Μπορεί να υποτεθεί με ασφάλεια ότι τα είδη διπλής χρήσης για προγράμματα WMD, περνάνε σε όλο τον κόσμο χωρίς να ανιχνεύονται. Ωστόσο, επιτυχημένες έρευνες και διώξεις στη Γερμανία, τη Μάλτα, την Ολλανδία, τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν δείξει ότι είναι πιθανό να σταματήσει η διάδοση ευαίσθητων μεταφορών.

Ο έλεγχος στο εμπόριο των ειδών διπλής χρήσης χρειάζεται περισσότερες επενδύσεις  και περισσότερη προσοχή, ιδιαίτερα σε λιγότερο παραδοσιακά πλαίσια, όπως είναι οι κοινοβουλευτικές συζητήσεις για τον προϋπολογισμό, το εμπόριο την ασφάλεια και τη δικαιοσύνη, οι ομάδες τακτικής που ασχολούνται με χρηματοπιστωτικά θέματα, θέματα εμπορίου και δικαιοσύνης, και οι διεθνείς οργανισμοί όπως είναι ο Παγκόσμιος Τελωνειακός Οργανισμός. 

Μπορεί επίσης να αφορά ότι οι συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις για μια διεθνής συνθήκη για το εμπόριο όπλων, παρέχει μια νέα ώθηση. Υπάρχουν αρκετές ομοιότητες και πιθανές συνέργιες μεταξύ των ελέγχων για το εμπόριο συμβατικών όπλων και των ειδών διπλής χρήσης, ώστε να συνεχίσουν οι δύο διαδικασίες να αλληλουποστηρίζονται. Εάν αυτό θα συμβεί ή όχι, οι πιθανές συνέπειες των WMD θα πρέπει να είναι αρκετές ώστε να κρατηθεί το θέμα της εφαρμογής και της επιβολής των ελέγχων για το εμπόριο των ειδών διπλής χρήσης, ψηλά στην ατζέντα.


Της Sibylle Bauer

Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο εδώ:http://www.sipri.org/media/newsletter/essay/Bauer_Dec12


Πηγή:www.capital.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου