Αυτές τις μέρες, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας είναι απασχολημένη με την προετοιμασία για την νέα ορκωμοσία του αγαπημένου προέδρου της χώρας, Ούγκο Τσάβες, καθώς επίσης και για την κηδεία του. Ο Τσάβες, ο οποίος είναι στην κυβέρνηση 14 χρόνια, επανεξελέγη για τρίτη φορά τον Οκτώβριο του 2012. Είναι προγραμματισμένο να ορκιστεί για να κυβερνήσει μια ακόμη φορά στις 10 Ιανουαρίου. Αλλά ο Τσάβες ήταν άρρωστος από μια αδιευκρίνιστη μορφή καρκίνου τουλάχιστον από το 2011 και, μετά από μήνες με δελτία τύπου που έλεγαν ότι πήγαινε καλύτερα μέρα με τη μέρα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε στις 30 Δεκεμβρίου ότι είχαν προκύψει νέες επιπλοκές κατά τη διάρκεια της τέταρτης επέμβαση του ηγέτη στην Αβάνα. Ο Τσάβες, που βρίσκεται ακόμη στην Κούβα και πιθανώς ακόμα ζωντανός, ίσως να μην καταφέρει να επιστρέψει για την τελετή ορκωμοσίας του.
Τσάβες, καρδιά της πατρίδας μου, γράφει ο τοίχος στο Καράκας. (Carlos Garcia Rawlins / Courtesy Reuters)
Τα σύνταγμα της Βενεζουέλας προβλέπει κάποιες οδηγίες σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν. Αν ο πρόεδρος πεθάνει, ο αντιπρόεδρος (στην προκειμένη περίπτωση ο Νικολάς Μαντούρο, ο ορκισμένος κομμουνιστής) θα αναλάβει τα καθήκοντά του. Θα προκηρύξει νέες εκλογές εντός 30 ημερών. Αν ο Τσάβες επιβιώσει, αλλά δεν μπορεί να παραστεί στην ορκωμοσία, οι περισσότεροι νομοθέτες συμφωνούν ότι ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης (ο Ντιοσντάντο Καμπέλο, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα θα επανεκλεγεί στη θέση αυτή στην ψηφοφορία στις 5 Ιανουαρίου) θα πάρει την εξουσία. Αν η κυβέρνηση τότε θεωρήσει ότι ο εκλεγμένος πρόεδρος είναι μόνο «προσωρινά απών» (σ.σ.: όπως και έγινε), θα κυβερνά ο Καμπέλο για 90 ημέρες, οι οποίες θα μπορούν να ανανεωθούν για άλλες 90. Αντίθετα, αν θεωρηθεί ότι ο εκλεγμένος πρόεδρος είναι «μόνιμα απών», ο Καμπέλο θα υποχρεούται συνταγματικά να συγκαλέσει πρόωρες εκλογές.
Η κυβέρνηση φέρεται σαν να έχει υποστεί μια απώλεια. Οργανώνει εκκλησιαστικές τελετές, κάνοντας μελαγχολικές ανακοινώσεις και ετοιμάζει τη χώρα για την προοπτική της ζωής χωρίς τον Τσάβες. Αλλά έχει ανακοινώσει επίσης, ότι ο Τσάβες είναι βέβαιο ότι θα ξαναπάρει την εξουσία σύντομα, ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί. Ο Καμπέλο υποσχέθηκε ότι η κυβέρνηση θα σκεφτεί κάτι - ίσως να ορκιστεί ο Τσάβες κάποια άλλη μέρα ή ερήμην. Ακόμη έχει υπαινιχθεί την πιθανότητα να φέρουν το Ανώτατο Δικαστήριο στην Κούβα για να ορκίσουν εκεί τον ετοιμοθάνατο πρόεδρο.
Το αποτέλεσμα αυτών των ανάμικτων μηνυμάτων είναι η συναισθηματική και πολιτική σύγχυση. Η συναισθηματική σύγχυση είναι εύκολο να κατανοηθεί: Οι οπαδοί του Τσάβες καλούνται να υποστούν την ελπίδα και την θλίψη, όλα μαζί. (Η αντιπολίτευση επίσης, είναι γεμάτη ελπίδα και θλίψη, αλλά για τους αντίθετους λόγους).
Η πολιτική σύγχυση, εν τω μεταξύ, δεν είναι μικρό θέμα. Η απροθυμία της κυβέρνησης να δεχθεί ότι ο Τσάβες κατά πάσα πιθανότητα δεν μπορεί να πάρει το χρίσμα έχει δημιουργήσει περιττή αβεβαιότητα. Η αναποφασιστικότητα είναι πιθανώς το αποτέλεσμα ενός αγώνα για την εξουσία στο κόμμα του Τσάβες, το Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας (United Socialist Party of Venezuela, PSUV). Το PSUV γνωρίζει πολύ καλά ότι η χρονική στιγμή της ανακοίνωσης της απουσίας του προέδρου (αν συμβεί πριν ή κατά την ημερομηνία της ορκωμοσίας) και το είδος της απουσίας (μόνιμης ή προσωρινής), καθορίζει ποιος θα ελέγξει τη διαδοχή, ο Μαντούρο ή ο Καμπέλο. Και ο καθένας ηγείται μιας διαφορετικής φατρίας.
Ο Τσάβες δήλωσε την προτίμησή του να τον διαδεχθεί ο Μαντούρο τον Δεκέμβριο, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Καράκας ένα σαββατοκύριακο μεταξύ των θεραπειών για τον καρκίνο. Αλλά το υπόλοιπο κόμμα δεν φαίνεται να συμφωνεί απόλυτα. Οι αντίπαλοι του Μαντούρο πιστεύουν ότι βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στην Κούβα και πολύ μακριά από την Βενεζουέλα. Ως υπουργός Εξωτερικών από το 2006, ο Μαντούρο έχει περάσει μεγάλο μέρος του χρόνου του μακριά από την πατρίδα του τα τελευταία χρόνια. Ο Καμπέλο έχει επίσης επικριτές. Λόγω του ιστορικού του ως μέλος των Ενόπλων Δυνάμεων, ως κυβερνήτης επαρχίας και ως υπουργός Δημοσίων Έργων, θεωρείται ότι θα συμμαχήσει με το λιγότερο λαμπρό στοιχείο της επανάστασης της Βενεζουέλας: τους διεφθαρμένους επιχειρηματίες και τους στρατιωτικούς αξιωματούχους, οι οποίοι έχουν επωφεληθεί από τις συναλλαγές τους με το κράτος.
Όποιος πάρει τα ηνία θα είναι επιφορτισμένος να διατηρήσει το κίνημα του Τσάβες, τον «Τσαβισμό», ζωντανό. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό βέβαια, εξαρτάται από το πώς βλέπει ο καθένας στο πολιτικό φάσμα. Ο Ελίας Χάουα, ένας από τους κορυφαίους υποστηρικτές του κινήματος, έγραψε πρόσφατα ένα άρθρο για να εξηγήσει τον όρο «Τσαβισμός» σαν κάποιος που έχει μια «ερωτική σχέση» με έναν ηγέτη που ποτέ δεν πρόδωσε τους πολίτες της Βενεζουέλας και ο οποίος τους δίδαξε ότι «έχουν δικαιώματα σε όλα τα δικαιώματα». Ο Τσάβες έχει εργαστεί σκληρά για να καλλιεργήσει το αίσθημα της αγάπης τα τελευταία χρόνια. Η αγάπη - η αμοιβαία αγάπη - ήταν μέρος του συνθήματος της εκστρατείας για την επανεκλογή του και το λογότυπό του ήταν η σημαία της Βενεζουέλας σε σχήμα καρδιάς. Ακόμα και ο Μαντούρο πήρε θέση και αποκάλεσε το αποτέλεσμα των εκλογών μια «πράξη αγάπης» από τους πολίτες της Βενεζουέλας για τον «comandante president».
Αλλά στα μάτια της αντιπολίτευσης, ο Τσάβες είναι ένας εκλεγμένος τύραννος - κάποιος που χρησιμοποιεί τη δημοτικότητά του για να διαβρώσει το κράτος δικαίου. Τους είναι αδιανόητο ότι οι δήθεν επαναστατικοί πολίτες της Βενεζουέλας είναι τόσο θαμπωμένοι από έναν ηγέτη που επιδείνωσε πραγματικά τα δεινά του συστήματος, τα οποία η επανάστασή του επρόκειτο να αλλάξει. Με άλλα λόγια, η κύρια εγχώρια κληρονομιά του Τσάβες - κάτι που και ο διάδοχός του θα πρέπει να αντιμετωπίσει - θα είναι ένα έντονα πολωμένο έθνος.
Φυσικά, οι λάτρεις και οι πολέμιοι του Τσάβες θα έχουν διαφορετικές αναμνήσεις από αυτόν, αλλά όλοι θα θυμούνται τις δαπάνες του: ο σοσιαλισμός δεν είχε ποτέ τόσο μεγάλη αγοραστική δύναμη. Ο Τσάβες πίστευε στην διάθεση χρημάτων για κάθε πρόβλημα. Η στάση αυτή δημιούργησε την πιο εντυπωσιακή έκρηξη κατανάλωσης που έχει δει ποτέ η Βενεζουέλα. Οι χρηματοδοτήσεις του Τσάβες έχουν ωφελήσει πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων της μεσαίας τάξης και πολλών από τις ελίτ, αλλά αυτό που οι Βενεζουελάνοι θα θυμούνται περισσότερο είναι τα κονδύλια για την κοινωνική πρόνοια. Κατά τη διάρκεια των 14 χρόνων του ως πρόεδρος, ο Τσάβες έχει δρομολογήσει πάνω από 27 «αποστολές», όπως ονομάζει η κυβέρνησή του τα κοινωνικά προγράμματα. Οι «αποστολές» διαφημίστηκαν στην κοινή γνώμη ότι βοήθησαν τους φτωχούς, αλλά κανείς στην κυβέρνηση δεν ανησύχησε ποτέ για το αν η απόδοση δικαιολογεί τις δαπάνες ή αν οι κύριοι δικαιούχοι ήταν πραγματικά οι πιο φτωχοί.
Σε κάθε περίπτωση, η αντιπολίτευση υποστηρίζει ότι οι κοινωνικές δαπάνες εξασφάλισαν τις εκλογικές νίκες του Τσάβες. Οι οπαδοί του Τσάβες δεν διαφωνούν. Και όμως, είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς οποιονδήποτε διάδοχο του Τσάβες να έχει την ίδια τάση για ανεξέλεγκτη γενναιοδωρία που είχε ο Τσάβες. Είναι θέμα αξιών και αντιλήψεων. Ακόμη και για μια χώρα γεμάτη μετρητά, όπως είναι η Βενεζουέλα από το 2004, οι σπάταλοι τρόποι του Τσάβες άφησαν πίσω τους ένα ανησυχητικό επίπεδο χρέους, δημοσιονομικό έλλειμμα και εξάρτηση από τις εισαγωγές. Όποιος διαδεχθεί τον Τσάβες θα πρέπει να κάνει μια οικονομική προσαρμογή, για να δανειστούμε μια φράση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Και με αυτόν τον τρόπο θα επιτείνει τον διχασμό μέσα στο κίνημα του Τσάβες. Μια παράταξη θα θέλει να προστατεύσει τον στρατό. Μια άλλη θα θέλει να προστατεύσει τον τομέα του πετρελαίου. Άλλοι θα θέλουν να προστατεύσουν τις «αποστολές». Θα είναι αδύνατο να γίνουν όλα αυτά ταυτόχρονα και τούτο σημαίνει μόνο ένα πράγμα: μετά την μεγάλη κηδεία, αν κάτι τέτοιο όντως συμβεί, θα υπάρχεο πρόβλημα στο μέλλον.
Τα διαφαινόμενα προβλήματα θέτουν το ερώτημα για το από πού πήρε ο Τσάβες τα χρήματα για να δρομολογήσει όλα τα κονδύλια. Η απάντηση είναι «από τις Ηνωμένες Πολιτείες». Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, οι συνήθειες του Τσάβες για δαπάνες έχουν συνδυαστεί μόνο με τις συνήθειες του επί των πωλήσεων. Μεταξύ των ετών 1999 και 2011 οι εξαγωγές της Βενεζουέλας προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως σε προϊόντα πετρελαίου και πετρέλαιο, ανήλθαν σε 341 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό είναι ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσό για ένα αντι-ιμπεριαλιστικό προπύργιο πληθυσμού μόνο 29,2 εκατομμυρίων ανθρώπων. Πράγματι, η Βενεζουέλα είναι σχεδόν τόσο εξαρτημένη από τις πωλήσεις πετρελαίου στις ΗΠΑ σήμερα όσο ήταν και πριν από τον Τσάβες.
Και αυτό παραπέμπει σε ένα τελικό κομμάτι της κληρονομιάς του Τσάβες. Θέλει να μείνει στην ιστορία ως ο πιο αντι-αμερικανός ηγέτης που έχει γνωρίσει ο κόσμος μετά από τον Φιντέλ Κάστρο. Στην πραγματικότητα, ο Τσάβες τα έσπασε με την προσέγγιση του Φιντέλ στην αμερικανική αυτοκρατορία από νωρίς. Βέβαια, ο Τσάβες απολάμβανε το να προκαλεί τους Αμερικανούς, αλλά μόνο ως ένα ορισμένο σημείο και ποτέ τόσο ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες να του ασκήσουν εμπάργκο. Έτσι, έπαιξε συντηρητικά τον αντι-αμερικανισμό του: έχει συμπαραταχθεί με την αντι-ιμπεριαλιστική FARC στην Κολομβία, αλλά κατάφερε επίσης να μείνουν καλές οι σχέσεις του με την κυβέρνηση της Κολομβίας. Έχει συνεργαστεί με το Ιράν, αλλά διατηρεί επίσης καλές σχέσεις με τους φιλο-αμερικανούς Σαουδάραβες. Απέφυγε τα πυρηνικά όπλα.
Για κάποιον που έχει περάσει τόσο μεγάλο μέρος της πορείας του χτυπώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Τσάβες έχει κάνει εντυπωσιακά λίγα για να τις τιμωρήσει πραγματικά. Έχοντας ως γνώμονα την δημόσια κριτική του κατά των Ηνωμένων Πολιτειών, είχε πολλές ευκαιρίες να κόψει το πετρέλαιο και να δυσκολέψει τις Ηνωμένες Πολιτείες: να σταματήσει τις εισβολές των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, με τις οποίες ήταν αντίθετος. Να τερματίσει το εμπάργκο όπλων για τη Βενεζουέλα. Να κρατήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες έξω από την περιφερειακή μάχη για την ηγεσία του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών. Να σταματήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες από το να συμπαραταχθούν με την Κολομβία κατά τη διάρκεια της εισβολή της στο Εκουαδόρ το 2008 ή να τιμωρήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για την παθητική προσέγγιση τους στο πραξικόπημα του 2009 στην Ονδούρα που ανέτρεψε έναν πρόεδρο που τασσόταν υπέρ της Βενεζουέλας. Ναι, ο Τσάβες μιλούσε για ένα μεγάλο παιχνίδι, αλλά ποτέ δεν το ακολούθησε πολύ ενεργά, εκτός από την απέλαση πρεσβευτών των ΗΠΑ και την αύξηση των πωλήσεων πετρελαίου προς την Κίνα με αντάλλαγμα δάνεια. Όλο αυτό το διάστημα, το πετρέλαιο δεν έπαψε ποτέ να ρέει βόρεια προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Τσάβες κατάλαβε ότι η ακριβή επανάστασή του χρειαζόταν την αγορά του πετρελαίου των ΗΠΑ και ότι ο ίδιος δεν θα μπορούσε να βάλει σε κίνδυνο την πρόσβασή του στην εν λόγω αγορά. Αν πεθάνει σύντομα, θα πρέπει να μείνει στην ιστορία ως ο αξιόπιστος εταίρος πετρελαίου των Ηνωμένων Πολιτειών - ο υπέρτατος πωλητής. Είναι αλήθεια ότι ριζοσπάστες από όλο τον κόσμο αγαπούν τον Τσάβες για τον αντι-αμερικανισμό του. Και ο Τσάβες χωρίς αμφιβολία αγαπούσε τους ριζοσπάστες οπαδούς του - αλλά ίσως όχι τόσο όσο αγαπούσε το να παίρνει πετροδολάρια από την Αμερικής. Πρόθυμοι να τον μιμηθούν, οι φύλακες της επανάστασης θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Δεδομένου ότι υπάρχουν όρια στην κινεζική αγορά για το πετρέλαιο της Βενεζουέλας, η διατήρηση της πρόσβασης στην αγορά πετρελαίου των ΗΠΑ, επομένως, θα παραμείνει ο άγραφος στόχος της επανάστασης του Τσάβες. Ο αντι-ιμπεριαλισμός θα διατηρηθεί για πολύ στην Βενεζουέλα, αλλά μόνο αν παραμένει πιστός στη συντηρητική πτυχή που εφηύρε ο Τσάβες.
ΤΟΥ Javier Corrales
ΠΗΓΗ: http://www.foreignaffairs.gr/articles/69128/javier-corrales/to-kinima-toy-tsabes-meta-ton-tsabes?page=show
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου