Από.. το παρελθόν η συνθήκη για το εμπόριο όπλων

Δε μπορεί κάποιος να παρακολουθεί το εμπόριο όπλων, χωρίς να αναρωτιέται τακτικά εάν εξακολουθεί να ψάχνει για τα σωστά πράγματα στις σωστές θέσεις και χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία. Οι στρατιωτικές τεχνολογίες, καθώς και οι τρόποι με τους οποίους παράγονται και διακινούνται, αλλάζουν συνεχώς και δεν μπορούν να προσδιοριστούν από ένα σύνολο αδιάλλακτων ορισμών και κανόνων το 2013. Το προσχέδιο της συνθήκης για το εμπόριο όπλων (ΑΤΤ) που διαπραγματεύεται ο ΟΗΕ φαίνεται επικίνδυνα πιθανό να μοιάζει με κειμήλιο του παρελθόντος πριν καν έρθει σε ισχύ. Για να αποφευχθεί αυτό, χρειάζεται η προσθήκη διάφορων στοιχείων στο κείμενο πριν από την υπογραφή της Συνθήκης.

Ένα μεταβαλλόμενο εμπόριο όπλων

Το εμπόριο όπλων έχει αλλάξει ριζικά τις τελευταίες δεκαετίες, και συνεχίζει να εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς. Στις σύγχρονες συγκρούσεις συχνά χρησιμοποιήθηκαν όπλα που χρησιμοποιούνταν ελάχιστα, ή ήταν ακόμη κι εντελώς άγνωστα, πριν από 20 χρόνια. Οι διεθνείς μεταβιβάσεις όπλων δεν αφορούν πλέον μεγάλες αποστολές πλήρως τελειοποιημένων όπλων που πηγαίνουν απευθείας από τον παραγωγό στη χώρα-παραλήπτη. Επιπλέον, τα τελευταία στοιχεία του SIPRI δείχνουν ότι σειρά αναδυόμενων προμηθευτών κερδίζουν σημαντικά μερίδια της παγκόσμιας αγοράς όπλων ή συγκεκριμένους τομείς εξειδίκευσης, κάτι που απεικονίζεται πιο εντυπωσιακά από την πρόσφατη είσοδο της Κίνας στη λίστα των πέντε κορυφαίων εξαγωγέων όπλων στον κόσμο. Αυτές οι αλλαγές έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις διεθνείς μεταφορές όπλων και τις προσπάθειες για την αποτροπή του ανθρώπινου πόνου και του παρανόμου εμπορίου όπλων.

Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι τα σημεία αναφοράς για το τελευταίο προσχέδιο του κειμένου της Συνθήκης, που παρουσίασε ο πρόεδρος της διάσκεψης για την Παρασκευή 20 Μαρτίου, παραμένουν ριζωμένα στο παρελθόν. Υπάρχει λίγη ενθάρρυνση για τις ομάδες που θέλουν μια συνθήκη που μπορεί ν’ αντιμετωπίσει τις αναπόφευκτες αλλαγές του μέλλοντος.

Ως σαφές παράδειγμα, το πεδίο εφαρμογής της συνθήκης φαίνεται τώρα πως πρόκειται να καθοριστεί από «τις περιγραφές που χρησιμοποιούνται στο Μητρώο Συμβατικών Όπλων του ΟΗΕ (UNROCA) κατά τη στιγμή της έναρξης ισχύος της παρούσας Συνθήκης». Το πεδίο εφαρμογής του UNROCA ορίζεται από τα αντικείμενα που θεωρήθηκαν «απαραίτητα για ξαφνικές επιθέσεις και μεγάλης κλίμακας επιθετικές στρατιωτικές ενέργειες» στο τέλος του ψυχρού πολέμου, πριν από περισσότερο από δύο δεκαετίες. Παρά την κάποια ενημέρωση, το UNROCA δε συμπεριλαμβάνει ακόμα τους πυραύλους εδάφους-αέρος, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μερίδιο του διεθνούς εμπορίου μεγάλων συμβατικών όπλων, καθώς επίσης και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAV, ή drones) και ένα ευρύ φάσμα των σημαντικών «πολλαπλασιαστών ισχύος», καθώς και τα φορητά όπλα και τον ελαφρύ οπλισμό.

Νέοι παίκτες

Για τα τελευταία 20 χρόνια, οι κορυφαίοι πέντε προμηθευτές των μεγάλων συμβατικών όπλων ήταν Βοριοαμερικανοί και Ευρωπαίοι: οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γερμανία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα στοιχεία του SIPRI έδειξαν πως για πολλά χρόνια ο κόσμος ήταν διαχωρισμένος καθαρά στους εξαγωγείς και τους εισαγωγείς όπλων. Αυτή ήταν και η αντιληπτή πραγματικότητα κατά το μεγαλύτερο μέρος των προπαρασκευαστικών εργασιών και των διαπραγματεύσεων της ΑΤΤ πριν από τη σημερινή διάσκεψη.

Τα τελευταία στοιχεία του SIPRI, που κυκλοφόρησαν νωρίτερα αυτό το μήνα, δείχνουν πώς αλλάζει αυτό. Η Κίνα αύξησε τον όγκο των εξαγωγών της κατά 162% μεταξύ των πενταετών περιόδων 2003-2007 και 2008-2012 (το SIPRI χρησιμοποιεί πενταετείς περιόδους και όχι ετήσια στοιχεία για τον αξιόπιστο προσδιορισμό των τάσεων). Αυτό εισήγαγε την Κίνα στη λίστα των πέντε κορυφαίων εξαγωγέων όπλων για πρώτη φορά μετά τον ψυχρό πόλεμο. Επιπλέον, στο ποσοστό του 162%, ο ρυθμός αύξησης του όγκου των εξαγωγών όπλων της Κίνας ήταν περίπου 10 φορές μεγαλύτερος από αυτόν των ΗΠΑ και 6 φορές μεγαλύτερος από τη Ρωσία.

Τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η σημασία της Ευρώπης ως εξαγωγέα όπλων μειώνεται: η Βρετανία αύξησε τις εξαγωγές όπλων της μόνο κατά 1%, ενώ οι εξαγωγές όπλων της Γερμανίας μειώθηκαν κατά 8% και της Γαλλίας κατά 18%. Παρά το γεγονός ότι η άνοδος της Κίνας ως εξαγωγέα όπλων οφείλεται κυρίως στη σημαντική αύξηση των παραδόσεων στο Πακιστάν, είναι επίσης ένας δυνητικός ανταγωνιστής για τη Ρωσία και τους άλλους Ευρωπαίους προμηθευτές όπλων στη Βόρεια Αφρική, την Ασία και την Αμερική.

Από εισαγωγείς σε εξαγωγείς

Για την τελευταία δεκαετία, η Κίνα υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους παραλήπτες όπλων στον κόσμο. Οι πέντε μεγαλύτεροι παραλήπτες μεγάλων συμβατικών όπλων την περίοδο 2008-2012 βρισκόταν όλοι στην Ασία: η Ινδία, η Κίνα, το Πακιστάν, η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη.

Ιδιαίτερης σημασίας για την ATT είναι το γεγονός ότι πολλές από τις συμφωνίες που έχουν συνάψει αυτά τα κράτη τα τελευταία χρόνια και πολλές από τις παραδόσεις που υπολογίζονται από το SIPRI ως εισαγωγές, σχετίζονται με αντικείμενα τα οποία είτε συναρμολογούνται ή παράγονται νόμιμα από αυτόχθονες παραγωγούς όπλων ή εξαρτήματα για τεθωρακισμένα οχήματα, αεροσκάφη ή πλοία που κατασκευάζονται στην Κίνα, την Ινδία και τη Νότιο Κορέα.

Περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Βραζιλία, η Νότια Αφρική και η Τουρκία, επίσης, επιδιώκουν να εισάγουν τεχνολογία για να ενισχύσουν την ικανότητα των βιομηχανιών όπλων τους για να ανταγωνιστούν τις διεθνείς αγορές όπλων και το ίδιο συμβαίνει σε πολλά μικρότερα κράτη ανά τον κόσμο. Ακόμα και γνωστοί προμηθευτές όπλων, όπως η Ρωσία έχουν συνάψει συμφωνίες για τη νόμιμη παραγωγή και μεταφορά τεχνολογίας για την κατασκευή σύγχρονων τεθωρακισμένων οχημάτων, πλοίων και UAV, όχι μόνο για να εξοπλίσουν τις ένοπλές τους δυνάμεις, αλλά και για να ενισχύσουν τις βιομηχανίες όπλων και τις εξαγωγικές ικανότητες τους.

Τι σημαίνουν αυτές οι εξελίξεις για την ATT;

Αυτές οι αλλαγές στις πραγματικότητες του διεθνούς εμπορίου όπλων έχουν τρεις βασικές συνέπειες για την ΑΤΤ. Πρώτον, μια σειρά από κράτη μέλη του ΟΗΕ έχουν φιλοδοξίες εξαγωγής όπλων που λειτουργούν με πολύ διαφορετικές πρακτικές και αντιλήψεις των ευθυνών εμπορίου όπλων από εκείνες των πιο καθιερωμένων προμηθευτών. Στο κείμενο της ΑΤΤ θα πρέπει να καθορίζονται με σαφήνεια οι υποχρεώσεις για τη μεταφορά όπλων με υπευθυνότητα. Ενώ το σημερινό προσχέδιο περιλαμβάνει πολλά σημαντικά στοιχεία σχετικά με αυτό το θέμα, προκαλεί σύγχυση σε ένα βασικό ζήτημα: πώς θα πρέπει να εργαστούν τα κράτη για την αποτροπή της στροφής προς την παράνομη αγορά και τους μη εξουσιοδοτημένους τελικούς χρήστες και τις μη εξουσιοδοτημένες τελικές χρήσεις, έναν από τους κύριους στόχους της ΑΤΤ.

Δεύτερον, η ΑΤΤ χρειάζεται μια ρήτρα κατά της παράβλεψής της για να κλείσει αυτό που μοιάζει με ένα σημαντικό νομικό κενό στο παρόν προσχέδιο του κειμένου της συνθήκης. Η συνθήκη πρέπει να εξασφαλίσει ότι τα κράτη αποφεύγουν τις υποχρεώσεις τους με την παροχή knock-down σετ (σετ που περιέχουν τα μέρη για οπλικά συστήματα, προς συναρμολόγηση αυτών στην αποδέκτρια χώρα), καταλήγοντας σε συμφωνίες νόμιμης παραγωγής και στη μεταφορά τεχνολογίας που πιστεύουν ότι για να είναι έξω από το πεδίο εφαρμογής της ΑΤΤ. Τα στοιχεία του SIPRI δείχνουν επίσης τη σημασία της προμήθειας μερών κι εξαρτημάτων για τη συντήρηση, αναβάθμιση, καθώς και την επέκταση ζωής των συμβατικών όπλων.

Τρίτον, η ΑΤΤ πρέπει να περιλαμβάνει ένα μηχανισμό που να επανεξετάζει τακτικά το πεδίο εφαρμογής της. Οι επιπρόσθετες αλλαγές στο πλαίσιο εφαρμογής του UNROCA κατά την τελευταία δεκαετία ήταν δυνατές χάρη στις αξιολογήσεις της λειτουργίας και της σημασίας του κάθε τρία χρόνια. Το παρόν κείμενο της ΑΤΤ αφορά μόνο τη δυνατότητα για συνέδρια των κρατών μερών για την «Επανεξέταση της εφαρμογής της, καθώς και την εξέταση των ζητημάτων που προκύπτουν από την ερμηνεία της παρούσας Συνθήκης». Θα ήταν πολύ καλύτερα αν η τελική συνθήκη περιλάμβανε τη ρητή πρόταση που υπέβαλε η Γαλλία για την υποχρέωση της τακτικής επανεξέτασης του πεδίου εφαρμογής της συνθήκης.

Η πρωτοβουλία της ATT γεννήθηκε από την επιθυμία για την προστασία των εκατομμυρίων αθώων ανθρώπων από τις καταστροφικές συνέπειες των όπλων που έχουν μετακινηθεί λαθραία, έχουν ανταλλαχθεί κι έχουν χρησιμοποιηθεί κακώς σε βίαιες συγκρούσεις ανά τον κόσμο με τη ρύθμιση και παρακολούθηση του εμπορίου όπλων. Οι συνομιλίες αποτελούν μια σημαντική ευκαιρία για τη δημιουργία ενός διεθνούς οργάνου που μπορεί να κάνει ακριβώς αυτό. Ωστόσο, για να ανταποκριθεί στην πραγματικότητα του διεθνούς εμπορίου όπλων, τόσο σήμερα, όσο και αύριο, στο κείμενό της χρειάζεται να ενσωματωθούν η μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με την υποχρέωση για την αποτροπή της στροφής στη μαύρη αγορά, μια ρήτρα κατά της παράβλεψης της, καθώς κι ένας υποχρεωτικός μηχανισμός επανεξέτασης-αναθεώρησής της.

Των Tilman Brück και Paul Holtom

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.sipri.org/media/newsletter/essay/brueck_holtom_March13