Ισλαμοφοβία Το παγκόσμιο σύνδρομο, βασισμένο σε άγνοια ή ημιμάθεια, εξαπλώνεται

Η πρόσφατη φωτογραφία του νεκρού Αμερικάνου πρέσβη στη Λιβύη Κρις Στήβενς, θα μας στοιχειώνει για πολύ καιρό, γιατί ξυπνάει τον φόβο της έξαρσης μιας - φαινομενικά τουλάχιστον - φανατικής θρησκείας. Το Ισλάμ δεν εξανάγκασε στο Μαρόκο το θύμα βιασμού σε γάμο με το βιαστή; Η θρησκεία δεν επιβάλλει λιθοβολισμούς στο Αφγανιστάν, αποκεφαλισμούς στην Υεμένη και ακρωτηριασμούς στη Σαουδική Αραβία; Το Ισλάμ δεν ευθύνεται για τον θάνατο πνευματικών ανθρώπων όπως ο Θήο βαν Γκογκ, σκηνοθέτης του φιλμ «Υποταγή» ή καταδιώξεις άλλων, όπως ο Σαλμάν Ρασντί, συγγραφέας των «σατανικών στίχων»; Υπάρχει αντίρρηση σχετικά με την υποδεέστερη θέση της γυναίκας ή μήπως δεν υπάρχει ισλαμική τρομοκρατία; Το Ισλάμ γενικά εμφανίζεται ως απόλυτα αναχρονιστικό, αυταρχικό και κυρίως βίαιο και ανεξαιρέτως όλοι οι Μουσουλμάνοι ως καταπιεστές των γυναικών, υπέρμαχοι των εγκλημάτων «τιμής», ανεπίδεκτοι δημοκρατίας και φανατικοί τρομοκράτες, με μοναδικό σκοπό μια άδικη, αντιδυτική «τζιχάντ».

Μαθήτριες ακούν κατήχηση του Κορανίου. Η εικόνα ξενίζει την Δύση και γι’ αυτό μπορεί εύκολα να δαιμονοποιηθεί. Damir Sagolj / Reuters

Στο παρόν άρθρο θα διαλύσουμε κάποιους από τους πλέον δημοφιλείς μύθους για το Ισλάμ, που βρίσκουν γόνιμο έδαφος και στην Ελλάδα, αφού η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια και η νέα παγκόσμια τάση δαιμονοποίησης, αφορά στο Ισλάμ:

α. «Το Ισλάμ είναι φονταμενταλιστικό σε αντίθεση με τις υπόλοιπες θρησκείες και οι φονταμενταλιστές είναι κατ’ ανάγκην βίαιοι».

β. «Τζιχάντ (αγώνας) είναι ο Ιερός Πόλεμος που οφείλει ο κάθε μουσουλμάνος να διεξάγει εναντίον όλων των απίστων. Το Ισλάμ σε αντίθεση με τις υπόλοιπες θρησκείες επιθυμεί τον βίαιο προσηλυτισμό των αλλοθρήσκων».

γ. «Όλοι οι μουσουλμάνοι είναι ίδιοι και οπισθοδρομικοί και αυτό οφείλεται στο Ισλάμ. Το ισλαμικό δίκαιο απαιτεί δολοφονίες και όπου επικρατεί η Σαρία, υπάρχουν ακρωτηριασμοί και δολοφονίες».

δ. «Όλοι οι Άραβες είναι φανατικοί μουσουλμάνοι και η θρησκεία τους ωθεί στην τρομοκρατία. Η νέα παγκόσμια τρομοκρατία είναι ισλαμική και οι τρομοκράτες θρησκόληπτοι, αγράμματοι και φανατικοί» [1].

ε. «Οι γυναίκες στο Ισλάμ είναι αντικείμενα και το Ισλάμ είναι ασύμβατο με τη δημοκρατία».
Αλλά, πρώτα, θα πρέπει να εξηγηθεί γιατί το φαινόμενο αυτό εμφανίστηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ενώ πριν δεν ήταν αφανές, ανεπαίσθητο ή και εντελώς ανύπαρκτο. Πώς οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι που δημιούργησαν έναν από τους πλέον φημισμένους πολιτισμούς στην Ισπανία μετατράπηκαν σε «τρομοκράτες»;

Ο ιδρυτής της αλ Κάιντα, Οσάμα Μπιν Λάντεν, πέρασε αρκετά χρόνια στη Δύση, όπου και εκπαιδεύτηκε από τους Αμερικανούς για να αντιμετωπίσει τους Σοβιετικούς στο Αφγανιστάν. Όταν εκτέλεσε με επιτυχία την αποστολή του στράφηκε εναντίον των πρώην συμμάχων του. Ως χαρισματικός ηγέτης, ο διαβόητος και νεκρός πλέον τρομοκράτης τοποθέτησε τον εαυτό του αρχηγό και μετέφερε το πεδίο των συγκρούσεων στη Δύση, εκμεταλλευόμενος τη φήμη του και τη μεγάλη εμπειρία που απέκτησε στον πόλεμο του Αφγανιστάν. Τις ενέργειές του ενέδυσε πολιτικο-θρησκευτικά ως αντίποινα στις ενέργειες των «ξένων» για την καταστροφή του ισλαμικού κόσμου. Δυστυχώς, στα πρώτα χρόνια της δράσης του, είχε αρκετή δημοφιλία. Με αφετηρία το κτύπημα στο Πεντάγωνο και τους Δίδυμους Πύργους ξεκινά η φρενίτιδα της ισλαμοφοβίας.

Το φαινόμενο της ισλαμοφοβίας είναι περισσότερο πολιτικό παρά θρησκευτικό και χρειάζεται αρκετή μελέτη προκειμένου να αντιληφθούμε τις πραγματικές του διαστάσεις. Η ισλαμοφοβία σήμερα «πουλάει» και μοιάζει με εμπορική εταιρία. Για παράδειγμα, αρκεί μια δήλωση ενός μέλους τρομοκρατικής οργάνωσης για να καταφύγουν οι κυβερνήσεις (Δυτικές, αλλά και σε χώρες της Μέσης Ανατολής - ιδιαίτερα του Περσικού Κόλπου) στα καλύτερα συστήματα ασφαλείας στο κόσμο με δαπάνες δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η λύση είναι πιο απλή, αρκεί να αντιμετωπιστούν δυο – τρία ζητήματα. Το παλαιστινιακό, το πρόβλημα του Κασμίρ, τα εγκλήματα δυτικοτραφών δικτατόρων εναντίον των λαών τους και τέλος η κοινωνική ανισότητα και πενία της μεγάλης μάζας του μουσουλμανικού κόσμου. Αν η Δύση επένδυε σε χρήμα και χρόνο για τη δίκαια επίλυση του παλαιστινιακού ζητήματος ή αν βοηθούσε στην απαλλαγή των λαών από φιλοδυτικούς αλλά αντιδημοκρατικούς πολιτικούς ηγέτες, θα άλλαζε την εικόνα της (αλλά και αυτή του Ισραήλ) σε περίπου ενάμιση δισεκατομμύριο μουσουλμάνους. Επίσης, η δίκαιη κατανομή του πλούτου των μουσουλμανικών χώρων ώστε να εκμηδενιστεί το τεράστιο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών θα μείωνε σε μεγάλο βαθμό τη ροή χιλιάδων οικονομικών μεταναστών προς τη Δύση γενικά, και την Ευρώπη ειδικότερα. Είναι, όμως, διατεθειμένες οι δυτικές χώρες να λύσουν το πρόβλημα της φτώχειας, που μαστίζει την πλειοψηφία του μουσουλμανικού κόσμου; [2] Τέλος, η ανάπτυξη όποιου συντηρητικού ή ακραίου πολιτικού κινήματος στον μουσουλμανικό κόσμο γενικά και τον Αραβικό ειδικά οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες κατά κύριο λόγο και έπειτα σε εσωτερικούς, γιατί οι ίδιες οι τράπεζες της Δύσης είναι αποδέκτες των χρημάτων τών - μέχρι πρότινος αυταρχικών και διδακτορικών - κυβερνήσεων του μουσουλμανικού κόσμου. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι τα ακραία ισλαμικά κινήματα αποτελούν κίνδυνο πρώτα και κυρίως για τους ίδιους τους μουσουλμάνους γιατί αποπροσανατολίζουν κάποιους ευκολόπιστους από το αυθεντικό Ισλάμ, του Ομάρ μπεν αλ Χατάμπ.

Μύθος Νο 1: «Το Ισλάμ είναι φονταμενταλιστικό σε αντίθεση με τις υπόλοιπες θρησκείες και οι φονταμενταλιστές είναι κατ’ ανάγκην βίαιοι»

Ο σύγχρονος φονταμενταλισμός είναι φαινόμενο που αφορά όλες τις θρησκείες και ξεκίνησε από τον Χριστιανισμό και συγκεκριμένα από τον Αμερικανό δημοσιογράφο και ιεροκήρυκα Κέρτις Λη Λόουζ, ο οποίος βασισμένος στα προτεσταντικά φυλλάδια «Τα θεμέλια της πίστεως» (Fundamentals of the faith) εξήγησε ότι η επιστροφή σε αυτά τα θεμέλια θα έσωζε την κοινωνία. Ο ίδιος περιέγραψε τους φονταμενταλιστές ως «ανθρώπους που πιστεύουν στα θεμελιώδη δόγματα και είναι έτοιμοι να δώσουν μάχη μέχρις εσχάτων για τη χριστιανική πίστη». [3] Οι Χριστιανοί φονταμενταλιστές, κυρίως προτεστάντες στις Η.Π.Α., έχουν απασχολήσει τη διεθνή κοινότητα με τη μαχητικότητά τους και την επιρροή τους στην πολιτική της χώρας, αφού μεγάλο μέρος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος ανήκει στη «χριστιανική δεξιά». Ο πρώην υποψήφιος για το προεδρικό χρίσμα του κόμματος, Ρικ Σαντόρουμ, έχει κατά καιρούς μιλήσει με φανατισμό για θέματα όπως η «θεωρία της εξέλιξης», η απαγόρευση των εκτρώσεων (ενίοτε και της αντισύλληψης) και, φυσικά, η απαγόρευση του γάμου ομοφυλοφίλων. Ο χριστιανικός φονταμενταλισμός έχει διάφορες εκφάνσεις, μεταξύ των οποίων: Πεντηκοστιανοί, Ευαγγελιστές, Χιλιαστές (από τους περισσότερους Χριστιανούς δεν αναγνωρίζονται ως Χριστιανοί), κάποιοι Ορθόδοξοι Παλαιοημερολογίτες και κάποιοι Καθολικοί Ιησουίτες. [4]

Ο εβραϊκός επαναστατικός φονταμενταλισμός είναι επίσης μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να αγνοηθεί και είναι άμεσα συνδεδεμένος με το κράτος του Ισραήλ. Σύμφωνα με τον καθηγητή του πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, Ελί Μπαρναβί «το κράτος [του Ισραήλ] είναι εκείνο που με την ύπαρξή του και μόνο, επέτρεψε την ύπαρξη αυτού του φονταμενταλισμού, που οπλίστηκε και όπλισε και εκείνον». [5] Ποιος δε θυμάται τη δολοφονία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν τον Νοέμβριο του 1995 από τον υπερορθόδοξο Εβραίο φονταμενταλιστή Γιγκάλ Αμίρ, που θεώρησε ότι η συμφωνία ειρήνης με τους Παλαιστινίους αποτελούσε προδοσία των επιταγών του Θεού; [6]

Οι ριζοσπάστες Εβραίοι ακτιβιστές έχουν και στο παρελθόν πραγματοποιήσει επιθέσεις με πολιτικά κίνητρα κατά Παλαιστινίων ή φιλειρηνιστών Ισραηλινών. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, για παράδειγμα, μια οργάνωση γνωστή ως Jewish Underground, διενήργησε σειρά βομβιστικών επιθέσεων κατά Αράβων δημάρχων και δολοφόνησε τρεις Άραβες φοιτητές στη Δυτική Όχθη. [7]

Δεν απαιτείται να επεκταθούμε σε μικρότερους και λιγότερο γνωστούς φονταμενταλισμούς, π.χ. τον ινδουιστικό της Εθνικής Οργάνωσης Εθελοντών (RSS) της Ινδίας ή τον βουδιστικό του Μπουτάν. Ποιες είναι οι διαφορές του ισλαμικού φονταμενταλισμού;

Ο φονταμενταλισμός στο Ισλάμ [8] ξεκίνησε το 18ο αιώνα, όταν οι ιεροδιδάσκαλοι προσπάθησαν να εξηγήσουν τον μουσουλμανικό ξεπεσμό, με την κατάρρευση των αυτοκρατοριών των Μούγκαλς της Ινδίας, της Περσίας ή της Οθωμανικής, ως αποτέλεσμα της απομάκρυνσης από τις θεμελιώδεις αρχές του Ισλάμ. Ελάχιστοι – και μάλιστα όχι Ουλεμάδες (θεολόγοι) – από τους πρωτοπόρους του φονταμενταλισμού ήταν υπέρ της βίας και κανείς υπέρ της βίας κατά των «απίστων». Ο ιδρυτής του «Ουαχαμπισμού» [9] στην αραβική χερσόνησο, Μουχαμέντ ιμπεν Αμπντούλ Ουαχάμπ [10], ήταν ιδιαίτερα φανατικός στην εφαρμογή του Κορανίου. Η άνοδος του Ουαχαμπισμού κατά την περίοδο 1745–1818 οφείλεται στην καθήλωση των Αράβων σε πολύ μεγάλη καθυστέρηση, πνευματική και υλική από την οθωμανική κυριαρχία. Οι οπαδοί του κινήματος αυτού υποστηρίζουν ότι οι αρνητικές δυτικές συνήθειες αλλοίωσαν το πραγματικό νόημα του Ισλάμ. Ο Αμπντούλ Ουαχάμπ πίστευε ότι ο μοναδικός δρόμος για την Αναγέννηση είναι η συμμόρφωση με τις καθαρές εντολές που δίνονται από το Ιερό Κοράνι και η επιστροφή του Ισλάμ στον λόγο του Άραβα προφήτη Μουχαμέντ (χωρίς εισαγόμενες ιδέες) [11]. Η θέση των οπαδών του Ουαχαμπισμού επέβαλε την επιστροφή της ηγεσίας του μουσουλμανικού κόσμου (του χαλιφάτου) σε αραβικά χέρια και όχι τουρκικά. Αυτή η θέση υπονόμευε τη βάση στην οποία στηριζόταν η εξουσία των Οθωμανών Σουλτάνων, διότι αμφισβητούσε το ισλαμικό χρίσμα των Οθωμανών ηγετών και γι’ αυτό ο Ουαχαμπισμός εξοντώθηκε με τη βία κατά την περίοδο 1812-1818 από την κυβερνήτη της Αιγύπτου Μουχαμέντ Αλί κατόπιν εντολής του Οθωμανού σουλτάνου της Κωνσταντινουπόλεως. [12]

Αντίθετα, οι Σαγιέντ Τζαμάλ αλ-Ντιν «αλ Αφγάνι» και Μουχαμέντ Αμπντού ήταν εκσυγχρονιστές. Η έμπνευση του αλ Αφγάνι με την υιοθέτηση της ιδέας του ισλαμικού συνδέσμου («Πανισλαμισμού», Pan Islamism) αναπτύχθηκε ως αντίδραση απέναντι στα εισερχόμενα ευρωπαϊκά φαινόμενα «δυτικοποίησης» (westernization) που άρχισαν να κατακτούν τις ισλαμικές χώρες και την οθωμανική αυτοκρατορία [13]. Ο Ισλαμικός σύνδεσμος του Τζαμάλ αλ Ντίν αλ Αφγάνι αναδείχθηκε για τη σωτηρία του ισλαμικού κόσμου από την στρατιωτική, πολιτική και οικονομική ευρωπαϊκή κυριαρχία όταν εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τα κινήματα του «πανσλαβισμού» και τον «παγγερμανισμού» (Pan Slavism και Pan Germanism). [14]

Οι ακτιβιστές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, Χασάν αλ-Μπανά (ιδρυτής) και Σαγιέντ Κουτμπ ήταν υπέρ της ανατροπής της «δυτικής και αντισλαμικής» εξουσίας. Η ίδρυση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας το 1928 ήταν η άμεση αντίδραση στη διάλυση του Ισλαμικού Χαλιφάτου (που ένωσε, έστω πνευματικά, όλους τους Μουσουλμάνους), από το φιλοδυτικό Κεμάλ Ατατούρκ το 1924, και ο κύριος στόχος του κινήματος αυτού ήταν η ένωση όλων των Μουσουλμάνων του κόσμου [15]. Σήμερα το κίνημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας θεωρείται ο άξονας του σύγχρονου πολιτικού Ισλάμ [16].

Στην Ινδία, οι Σαχ Γουάλι Ούλλα και Χάτζι Σαρία Ούλλα ήθελαν «ορθοδοξία» και απομάκρυνση των «ινδουιστικών στοιχείων» από το Ισλάμ. Ο Χάτζι Μουχαμέντ Άμπιντ του Ντεομπάντ ίδρυσε ένα μεγάλο μεντρεσέ (θρησκευτικό σχολείο) που ξεκίνησε να διδάσκει στις 14 Απριλίου 1866 ένα ιδιαίτερα «αυστηρό» Ισλάμ. Οι μαθητές του θα εξελίσσονταν στις μέρες μας στους Ταλιμπάν, αλλά ο ίδιος ήταν μετριοπαθής και ο λόγος για το φανατισμό τους μετά από έναν αιώνα ήταν η δυτική προσπάθεια δημιουργίας ριζοσπαστικών, φανατικών μεντρεσέδων στο Πακιστάν για να τροφοδοτηθεί ο αγώνας κατά της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν [17]. Αν στα προηγούμενα προσθέσουμε τον «ιεραπόστολο» Μουχαμέντ Ιλυάς που ίδρυσε την παγκόσμια ιεραποστολή Τζαμάτ Ταμπλίχι και τον Μίζρα Γκουλάμ Αχμάντ που ίδρυσε το «αιρετικό» κίνημα των Αχμεντίγια, θα καταλάβουμε γιατί στην Ινδία γεννήθηκε ο «πατέρας του ισλαμικού φονταμενταλισμού», ο Άμπουλ Άλα Μαουντούντι. Ο Μαουντούντι ήταν ενάντιος στη βία και ήθελε να επικρατήσει μέσω της πολιτικής, γι’ αυτό και ίδρυσε το πρώτο ισλαμικό κόμμα. Συνεπώς ο ισλαμικός φονταμενταλισμός [18] δεν είναι εξ’ ορισμού βίαιος και επιπλέον όλες οι θρησκείες έχουν να επιδείξουν φονταμενταλισμό.

Για να μην παρεξηγηθούν οι απόψεις των συγγραφέων, ποσοτικά υφίσταται μεγάλη διαφορά στους φονταμενταλισμούς ανά τον κόσμο. Οι Χριστιανοί, αλλά και οι Εβραίοι φονταμενταλιστές είναι ελάχιστοι εν σχέση με τους αντίστοιχους Μουσουλμάνους. Συνεπώς υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά που δυνητικά αποτελεί απειλή. Ακόμα κι έτσι όμως, όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω, το Ισλάμ έχει μεγάλες αποκλίσεις και το στερεότυπο του μουσουλμάνου που κόβει χέρια και λιθοβολεί δεν ισχύει ούτε καν για την πλειοψηφία των φονταμενταλιστών. Πόσω, δε, μάλλον η τρομοκρατία, που σύμφωνα με πολλούς ιερείς είναι αντισλαμική.

Μύθος Νο 2: «Τζιχάντ είναι ο Ιερός Πόλεμος που οφείλει ο κάθε μουσουλμάνος να διεξάγει εναντίον όλων των απίστων».

Η λέξη «Τζιχάντ» προέρχεται από το ρήμα «τζάχαντα» που σημαίνει προσπαθώ σκληρά για ένα ανώτερο σκοπό. Είναι συνεπώς η προσπάθεια αυτοβελτίωσης και αντιμετώπισης των πειρασμών προς χάριν Θεού. Η αρχική παρεξήγηση του όρου και η μετάφραση «ιερός πόλεμος» προέρχεται από την πρώτη μετάφραση του Κορανίου το 1143 από τον Ροβέρτο του Κήτον που ήταν ιδιαίτερα εμπαθής εναντίον της νέας θρησκείας. Ακόμα όμως και πιο μετριοπαθείς μεταφράσεις όπως του Ιωάννη της Σεγκόβια το 1453, συνέχισαν να μεταφράζουν τον όρο ως «ιερό Πόλεμο». [19]

Έχει ο Μουσουλμάνος το καθήκον να πολεμήσει εναντίον των «απίστων»; Το Ισλάμ χωρίζει τον κόσμο σε δυο μέρη: Το «Dar-al-Islam» (ειρηνικός κόσμος) και «Dar-al-harb» (ο κόσμος του πολέμου). Σύμφωνα με τη μουσουλμανική θεολογία, οι Μουσουλμάνοι δεν οφείλουν να διεξάγουν πόλεμο για εξισλαμισμό των απίστων. Οφείλουν να αντιδράσουν με «τζιχάντ» σε περίπτωση που η περιοχή τους δεχθεί επίθεση από τους απίστους ή οποιοδήποτε πλευρά απειλεί την ελευθερία ή την ύπαρξή τους, κάτι αυτονόητο και δίκαιο. Συνεπώς είναι αμυντικός πόλεμος αφού, σύμφωνα με το Κοράνι (2:190) ο Θεός είναι σαφής: «Προστατέψτε τον εαυτό σας εναντίον των εχθρών, αλλά μην επιτεθείτε πρώτοι! Ο Αλλάχ μισεί τους επιτιθέμενους». [20]

Όσον αφορά στην αναμφισβήτητη ιστορικά επικράτηση του Ισλάμ «διά πυρός και σιδήρου», δεν έχει καμία διαφορά από την επικράτηση των λοιπών θρησκειών, κρατών και εθνών. Μήπως δε διώχθηκαν οι «εθνικοί» από τους Χριστιανούς; [21] Δεν υπήρξε διωγμός όχι μόνο των αλλοθρήσκων, αλλά και των αιρετικών Χριστιανών; [22] Επίσης, μην ξεχνάμε ότι οι Σταυροφορίες αποτελούν τον ορισμό του «ιερού πολέμου», από Δυτικούς τυχοδιώκτες, που δεν είχαν καμία σχέση με τη Μέση Ανατολή. Οι Σταυροφόροι είναι οι ίδιοι που ονόμασαν τον εαυτό τους με αυτή την ονομασία ενώ οι μουσουλμάνοι τους ονόμασαν Φράγκους αλλά όχι χριστιανούς Σταυροφόρους. Οι Σταυροφόροι, σε αντίθεση με τους Μουσουλμάνους, σκότωσαν Χριστιανούς και τους Εβραίους όταν μπήκαν στην Ιερουσαλήμ. Φταίει ο Χριστιανισμός; Όχι βέβαια. Αλλά, οι ίδιοι πίστευαν ότι διεξάγουν «ιερό πόλεμο». Ιδιαίτερα ως Έλληνες, είμαστε και πρέπει να είμαστε ευαίσθητοι σε θέματα βίαιου εξισλαμισμού, αφού ιστορικά τον έχουμε υποστεί. Όμως, ευθύνεται το Ισλάμ; Θεολογικά, το Ισλάμ υποχρεώνει τους πιστούς του να σέβονται τις υπόλοιπες θρησκείες και ιδιαίτερα τις δύο μονοθεϊστικές, τον Ιουδαϊσμό και το Χριστιανισμό. Πολύς κόσμος αγνοεί ότι υπάρχουν πάμπολλες αναφορές στο Κοράνι για την Παναγία και τον «προφήτη» Χριστό, οι οποίοι αποτελούν μέρος της ισλαμικής πίστης και είναι μεγάλη αμαρτία η προσβολή τους από τους μουσουλμάνους πιστούς [23].

Μύθος Νο 3: «Όλοι οι μουσουλμάνοι είναι ίδιοι και οπισθοδρομικοί και αυτό οφείλεται στο Ισλάμ. Το ισλαμικό δίκαιο απαιτεί δολοφονίες και όπου επικρατεί η σαρία, υπάρχουν ακρωτηριασμοί και δολοφονίες».

Το Ισλάμ όπως και ο Χριστιανισμός (ιδιαίτερα ο Καθολικισμός και η Ορθοδοξία) δεν έχουν αλλοιωθεί ανά τους αιώνες. Όταν οι Χαλίφες Ουμαγιάδες στη Δαμασκό, οι Αμπασίδες στη Βαγδάτη και οι Φατιμίδες στο Κάιρο προωθούσαν τις επιστήμες, η Χριστιανοσύνη βυθιζόταν στη θρησκειολατρεία, το αντίθετο δηλαδή από ότι συμβαίνει σήμερα. Τότε οι Χριστιανοί ήταν οι οπισθοδρομικοί και οι Άραβες αναλάμβαναν να ανασύρουν από το «χρονοντούλαπο» της ιστορίας τον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, να τον διαδώσουν και να προχωρήσουν ένα βήμα περισσότερο. Μετέφρασαν (εμπλούτισαν και μετέδωσαν στον κόσμο) μεταξύ άλλων Ιπποκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ευκλείδη και Πυθαγόρα και δημιούργησαν νέο ρεύμα στην αστρονομία (πάρα πολλοί όροι είναι ακόμα και σήμερα αραβικοί), στα μαθηματικά (όλη η επιστήμη της άλγεβρας, από τον αραβικό όρο al-jabr), στη χημεία (από την περσική λέξη kimia που σημαίνει χρυσάφι) και στην ιατρική (με τον περίφημο Αβικέννα, ο «Κανών» του οποίου διδασκόταν σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα). [24] Για όσους, δε, υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί να συνυπάρξει φιλοσοφία και Ισλάμ, το αντίθετο τεκμαίρεται από τα φιλοσοφικά κινήματα της Ανδαλουσίας με επικεφαλής τον Αβερρόη. Αυτό συνέβαινε όταν οι Χριστιανοί μελετούσαν μόνο τα Ιερά τους βιβλία. Συνεπώς, δε σχετιζόταν η θρησκεία με τον πολιτισμό.

Στην υποσαχάρια Αφρική όπου γίνονται εγκλήματα και οι λαοί είναι «οπισθοδρομικοί», δεν υπάρχουν Μουσουλμάνοι – μόνο Χριστιανοί και παγανιστές. Στη Ρουάντα, όπου διαδραματίστηκε η μεγαλύτερη σύγχρονη γενοκτονία, περισσότερο από το 80% του λαού είναι Χριστιανοί και λιγότερο από το 5% Μουσουλμάνοι. Επίσης μην ξεχνάμε ότι Ευρωπαίοι με Χριστιανικό παρελθόν ήταν οι Σοβιετικοί και οι Γερμανοί Ναζί που έκαναν μυριάδες εγκλήματα στον 20ο αιώνα.

Αν κάποιοι εγκληματούν στο όνομα της θρησκείας – όπως κάποτε οι Χριστιανοί Σταυροφόροι – δεν φταίει η θρησκεία, αλλά οι ίδιοι.

Όσον αφορά το ισλαμικό δίκαιο πράγματι προβλέπει απάνθρωπες ποινές, αλλά η εφαρμογή του είναι θέμα αντίληψης και υιοθέτησης του «πνεύματος» ή του «γράμματος» του νόμου. Όλοι οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι εφαρμόζουν τη σαρία. Όμως, χώρες με μουσουλμανικό πληθυσμό όπως η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, το Τατζικιστάν και η Σενεγάλη έχουν κοσμικό δίκαιο. Χώρες όπως η Νιγηρία, η Κένυα η Ινδονησία ή το Πακιστάν έχουν μικτό δίκαιο (κοσμικό και σαρία). Ειδικότερα στο Πακιστάν (όπως και στην Αίγυπτο, το Ιράν ή το Ιράκ) υπάρχει κοσμικό δίκαιο, το οποίο, όμως, πρέπει να μην έρχεται σε αντίθεση με τη σαρία. Μόνο στις χώρες της Αραβικής Χερσονήσου, όπου επικρατεί το πουριτανικό Ουαχαμπικό (ή ευρύτερα Χανμπαλικό) Ισλάμ, η σαρία είναι ο απόλυτος νόμος. Ακόμα και σε αυτές τις χώρες, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που υποτίθεται εφαρμόζουν απόλυτα τη σαρία επιτρέπεται η κατανάλωση του αλκοόλ, ενώ στη Σαουδική Αραβία γίνονται συχνά ακρωτηριασμοί, αποκεφαλισμοί και οι γυναίκες απαγορεύεται ακόμα και να οδηγούν! Σε όλες όμως τις χώρες πλην Σαουδικής Αραβίας υπάρχει κάτι κοινό: Οι αλλόθρησκοι δεν υποχρεούνται να συμμορφώνονται με τη σαρία.[25]

Μύθος Νο4: «Όλοι οι Άραβες είναι φανατικοί μουσουλμάνοι και η θρησκεία τους ωθεί στην τρομοκρατία. Η νέα παγκόσμια τρομοκρατία είναι ισλαμική και οι τρομοκράτες θρησκόληπτοι, αγράμματοι και φανατικοί».

Η άποψη ότι όλοι οι Άραβες είναι φανατικοί Μουσουλμάνοι και η θρησκεία τους ωθεί στην τρομοκρατία είναι εντελώς λανθασμένη. Κάποιες από τις πρώτες αραβικές τρομοκρατικές οργανώσεις, είχαν ηγέτες Χριστιανούς, ενώ και η Φατάχ, με μετεξέλιξη-ομπρέλα την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης ήταν καθαρά κοσμική, χωρίς καμία αναφορά στο Ισλάμ. Μάλιστα ερωτοτροπούσε με τον μαρξισμό και ως εκ τούτου ήταν αντίθετη στη θρησκεία. Από τους βασικούς θεωρητικούς της Παλαιστινιακής αντίστασης και του εθνικισμού ήταν ο Αμερικανο-παλαιστίνιος καθηγητής Εντουάρντ Σαΐντ, που εισήγαγε τον όρο και τη θεωρία του «οριενταλισμού», εξηγώντας ότι η Δύση βλέπει μέσα από τα δικά της μάτια την Μέση Ανατολή και ό,τι ξέρουμε για την περιοχή είναι από δυτικές καταγραφές. Ως εκ τούτου υπάρχουν πολλά λανθασμένα στερεότυπα. Εν κατακλείδι, η προσπάθεια για εθνική ολοκλήρωση ωθεί συνήθως στην τρομοκρατία. Η προσπάθεια ανεξαρτησίας γίνεται εντονότερη όταν ο δυνάστης είναι αλλόθρησκος. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι δεν έχει σημασία αν κάποιος καταδυναστεύεται ή όχι. Έχει σημασία αν νομίζει ότι κάτι τέτοιο του συμβαίνει και συνεπώς αντιδρά.

Όσον αφορά την τρομοκρατία που ασκείται από μουσουλμάνους είναι μια πραγματικότητα, αλλά αν σκεφτούμε ότι οι μουσουλμανικές οργανώσεις που την ασκούν έχουν πολιτικές βλέψεις, τότε δε διαφέρει καθόλου από την αριστερή ή δεξιά τρομοκρατία των προηγουμένων δεκαετιών. Δεν αντιπαλεύει το Χριστιανισμό ή κάποια άλλη θρησκεία. Παρουσιάζει ένα πολιτικό-θεοκρατικό σύστημα, ως αντίπαλο δέος στην κοινοβουλευτική δημοκρατία ή στο χρεοκοπημένο μοντέλο του υπαρκτού σοσιαλισμού. Οι Μουσουλμάνοι τρομοκράτες δεν είναι αγράμματοι, θρησκόληπτοι και φανατικοί. Στην περίφημη μελέτη «Who becomes a terrorist and why» που παρήγγειλε το Κογκρέσο μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, φάνηκε ότι τρομοκράτης είναι ο μέσος άνθρωπος, ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας που νιώθει αδικημένος και περιθωριοποιημένος. Επιπρόσθετα, με εξαίρεση την αλ Κάιντα, καμία ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση δεν έχει παγκόσμια ατζέντα. Όλες προσπαθούν να επικρατήσουν τοπικά, να αποκτήσουν εξουσία. Σήμερα για παράδειγμα, η οργάνωση Τζαμπχάτ Αλ Νασρά - το Μέτωπο της Υποστήριξης (the Nusra Front), παρά το μικρό της μέγεθος, πολεμάει με στόχο την ίδρυση Ισλαμικού κράτους στη Συρία.

Μύθος Νο5: «Οι γυναίκες στο Ισλάμ είναι αντικείμενα και το Ισλάμ είναι ασύμβατο με τη δημοκρατία».

Η θέση των γυναικών στο Ισλάμ είναι πολύ πιο λεπτό και υπαρκτό ζήτημα και το αν το Ισλάμ είναι συμβατό με τη δημοκρατία χωράει μεγάλη συζήτηση. Σε μια γρήγορη ανάλυση, θα δούμε ότι πράγματι η θέση της γυναίκας είναι υποδεέστερη αυτής του ανδρός σε μερικές ισλαμικές κοινωνίες τύπου Αφγανιστάν. Η μαρτυρία της γυναίκας έχει πράγματι τη μισή αξία σε περιπτώσεις εμπορικών συναλλαγών [26] ενώ σε περιπτώσεις ποινικών ή αστικών ζητημάτων έχει την ίδια αξία με τον άνδρα. Οι γυναίκες στα συντηρητικότερα μέρη του μουσουλμανικού κόσμου φορούν μπούρκα, νικάμπ ή χιτζάμπ ενώ επιτρέπεται πράγματι η πολυγαμία [27] και διαπράττονται εγκλήματα τιμής.
Γιατί στις περισσότερες χώρες της Βόρειας Αφρικής μπορούν οι γυναίκες να κυκλοφορούν με μίνι φούστες και καυτά σορτς; Γιατί η πολυγαμία πρακτικά περιορίζεται στις μοναρχίες του Κόλπου; Γιατί σχεδόν σε όλες τις μουσουλμανικές χώρες τιμωρείται η παιδεραστία αλλά και τα εγκλήματα τιμής; Πώς και το Πακιστάν είχε επί μακρόν γυναίκα Πρωθυπουργό (τη Μπεναζίρ Μπούτο) και μάλιστα Σιΐτισα, παρότι η πλειοψηφία είναι σουνιτική;

Η απάντηση είναι κοινωνιολογική και όχι θρησκευτική. Οι κοινωνίες διαρθρωμένες σε φυλές της ερήμου στη Λιβύη ή την Αραβία ή οι ορεινές φυλές στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν έχουν παραδοσιακές πατριαρχικές δομές και μια αίσθηση τιμής και δικαιοσύνης προηγούμενων αιώνων. Σκεφτείτε τις κοινωνικές δομές στη χώρα μας τον προηγούμενο αιώνα ή ακόμα και το μεσοπόλεμο. Φαινομενικά, αποτελούν εξαίρεση κάποιες μοντέρνες και πλούσιες χώρες, όπως αυτές της Αραβικής Χερσονήσου. Εκεί η κοινωνία δεν κινείται τόσο γρήγορα όσο η τεχνολογία και επιπλέον παίζει ρόλο η θεολογία. Αλλά, όλοι οι Μουσουλμάνοι δεν είναι ίδιοι. Όπως μας μεταφέρει γλαφυρά ο Έντουαρντ Σαΐντ «δεν έχουν ακόμα αποφανθεί οι ανθρωπολόγοι αν υπάρχει ο Homo islamicus ή αν αυτή η τυπολογία έχει καμία επιστημολογική ή αναλυτική αξία».[28] Από όλες τις σχολές σκέψης του Ισλάμ μόνο η σχολή Χανμπάλι, επικρατούσα κυρίως σε χώρες του Κόλπου, είναι άκρως συντηρητική. Ο Ουαχαμπισμός και οι Ταλιμπάν αποτελούν θεολογικά παρακλάδια της. Συνεπώς, μόνο μια μειοψηφία μουσουλμάνων ακολουθεί την οπισθοδρόμηση σε κοινωνικά θέματα ως μια θεία επιταγή. Οι υπόλοιποι έχουν προσαρμοστεί με τις σύγχρονες συνθήκες ή, ανάλογα με το βαθμό εκσυγχρονισμού της περιοχής τους, ενσωματώνονται. Υπενθυμίζω ότι και στο Χριστιανισμό η απαγκίστρωση από τη θεολογία και οι κοινωνικές κατακτήσεις έγιναν σταδιακά και όχι πάντα αναίμακτα.

Τέλος, περί του ασύμβατου τού Ισλάμ με τη δημοκρατία, θα πρέπει να ορίσουμε τι είναι δημοκρατία, κάτι πολύ δύσκολο. Μια χώρα που εφαρμόζει θανατική ποινή και έχει φυλακές όπως το Γκουαντάναμο είναι δημοκρατία; Μια χώρα που οι γυναίκες δεν ψηφίζουν, όπως συνέβαινε μέχρι πρόσφατα στον δυτικό κόσμο είναι δημοκρατία; Τελικά, αν η δημοκρατία είναι κάτι παραπάνω από το «ένας άνθρωπος, μια ψήφος», ποιος θα κρίνει πού αρχίζει και πού τελειώνει; Τα πρότυπα της δυτικής δημοκρατίας έχουν επηρεαστεί από τον Χριστιανισμό και τον Διαφωτισμό. Της ανατολικής από τον Κομφούκιο ή τις βουδιστικές διδασκαλίες. Γιατί να μην εξελιχθεί σε βάθος χρόνου μια δημοκρατία συμβατή με τις αρχές του Ισλάμ; Όπως εξηγήσαμε, το Ισλάμ εμπεριέχει σύστημα κανόνων και δικαίου, αλλά έχει αποδειχθεί σε διάφορες χώρες ότι δεν αποκλείει την ταυτόχρονη εφαρμογή και κοσμικού δικαίου. Η Ομοφωνία των Μουσουλμάνων Διανοητών – Ουλεμάδων θεωρείται μια πηγή ισλαμικής νομοθεσίας που επιτρέπει την προσαρμογή της ισλαμικής κοινωνίας στις νέες εξελίξεις της επιστήμης, της τεχνογνωσίας και των κοινωνικών μεταβολών όταν δεν εμπεριέχονται στο Κοράνι ή στη παράδοση του προφήτη (π.χ. η απόφαση της Ομοφωνίας επιτρέπει την εξωσωματική γονιμοποίηση αρκεί να πραγματοποιηθεί ανάμεσα σε ένα «νόμιμο» ανδρόγυνο).

Μετά την ανάλυση και κατάρριψη των μύθων περί το Ισλάμ, φθάνουμε στη χώρα μας. Υπάρχει αμφιβολία ότι οι μουσουλμάνοι λαθρομετανάστες έχουν αυξήσει την εγκληματικότητα ή ότι έχουμε στη χώρα αρκετούς φανατικούς μουσουλμάνους; Ασφαλώς και όχι. Όμως, και πάλι δε φταίει η θρησκεία. Η γεωγραφική και ιστορική συγκυρία, παράλληλα με την έλλειψη μεταναστευτική πολιτικής και την πρακτική αδυναμία φύλαξης των συνόρων, οδήγησε στην εισροή «κακών» μουσουλμάνων. Πολλοί από τους μουσουλμάνους που ήρθαν στην Ελλάδα είναι οικονομικά εξαθλιωμένοι, κοινωνικά άνθρωποι του μεσαίωνα, μορφωτικά εντελώς αγράμματοι και μαθημένοι στο έγκλημα. Η χώρα πρέπει να αυτοπροστατευθεί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει συλλήβδην να καταδικάζονται όλοι οι μετανάστες ή όλοι οι μουσουλμάνοι. Έχουμε υποχρέωση να προστατεύσουμε τις αρχές μας, τη διεθνή εικόνα της χώρας και να μην εξισωθούμε με τους Ταλιμπάν, στο όνομα της καταπολέμησης των «Ταλιμπάν». Σε αυτό το πλαίσιο, όπως πρέπει να καταπολεμήσουμε την λαθρομετανάστευση, πρέπει να καταπολεμήσουμε και τη ρατσιστική ισλαμοφοβία.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Είναι γεγονός ότι μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1990 οι Δυτικές χώρες είχαν ανάγκη της αναζήτησης μιας άλλης αντίπαλης ιδεολογίας εκτός κομμουνισμού που διαλύθηκε για να δικαιολογήσουν τις πολιτικές τους θέσεις .
[2] Οι μουσουλμανικές χώρες είναι δύσπιστες απέναντι στις ευρωπαϊκές χώρες εξαιτίας των πολλών σταυροφορικών πολέμων αλλά και της στάσης των ευρωπαϊκών αποικιακών χωρών (Γαλλίας και Μ. Βρετανίας ) μετά το τέλος του Α. Παγκοσμίου Πολέμου όταν πρόδωσαν τους συμμάχους τους δηλ. τους Άραβες στην συμφωνίας Σάικς και Πικό, και μοίρασαν τον αραβικό κόσμο.
[3] Woolf Alex, Φονταμενταλισμός, Σαββάλας, Αθήνα, 2004, σ. 5
[4] Τα γνωστά Ιερά Δικαστήρια του Μεσαίωνα οδήγησαν στην πυρά χιλιάδες ανθρώπους, μεταξύ των οποίων αρκετοί επιστήμονες που οι απόψεις τους δεν ταυτίζονταν με τις επίσημες απόψεις της εκκλησίας
[5] Barnavie Elie, Φονικές Θρησκείες, Πόλις, Αθήνα, σ. 90.
[6] «Σκότωσα τον Ράμπιν για τη συνθήκη του Όσλο», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ , 01-11-2008
[7] Daniel Byman και Natan Sachs «Η τρομοκρατία των εποίκων» Foreign Affairs - Hellenic Edition , 20-12-2012, http://www.foreignaffairs.gr/articles/69096/daniel-byman-kai-natan-sachs....
[8] Για περαιτέρω μελέτη του ισλαμικού φονταμενταλισμού, Rahnema Ali (ed), Pioneers of Islamic Revival, Zed Books, London, 1994.
[9] Σήμερα ο Ουαχαμπισμός θεωρείται το επίσημο θρησκευτικό δόγμα του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας. Αν και άκρως συντηρητικό, η Σαουδική Αραβία θεωρείται ο καλύτερος φίλος-σύμμαχος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή .
[10] Hitti Philip k, History of the Arabs, From The Earliest Times to The Present, Tenth Edition, Princeton University, The Macmillan press Ltd, London, 1970, σ. 740 .Ο Μουχαμέντ ιμπεν Αμπντουλ Ουαχάμπ γεννήθηκε το1703 στην πόλη Al-Uyainah στην περιοχή Najd (Ναζντ) στη σημερινή Σαουδική Αραβία. Πέθανε το 1792. Ο πατέρας και ο παππούς του ήταν και οι δυο οπαδοί δικαστές της νομικής σχολής του δόγματος Ιμάμη Χανμπελή του Σουνιτικού Ισλάμ. Για περισσότερα σχετικά με την Ιστορία του Κινήματος Ουαχαμπία και τον ρόλο του στην καθιέρωση του Ουαχαμπισμού στη Σαουδική Αραβία βλ. Hopwood Derek, The Arabian Peninsule .Society and Politics, London, 1972,σ. 54-66
[11] Knauerhase Ramon, Τhe Saudi Arabian Economy, Praeger publishers, USA, 1977, σ. 20-22.
[12] Η πρώτη εκστρατεία πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο 1811-1815. Η δεύτερη εκστρατεία μεταξύ 1816 και 1818 στην περιοχή Αλχιτζάζ, έδρα των Ουχαμπιτών.βλ. Derek Hopwood. ό.π., σ. 61. Επίσης βλ. Holt P.M, Egypt and The Fertile Crescent 1516–1922, A Political History, Cornell University Press, Ithaca and London, 1966 σ. 179-180
[13] Roderic H. Davison, Reform in The Ottoman Empire1856-1876, Princeton University- Second Printing, Gordian Press,1973. σ. 270-271. Επίσης βλ. Keddie Nikki R., Sayyid Jamal Ad-Din Al-Afghani, A Political Biography, University of California Press, Berkeley, 1972. σ. 130. Και Abd al-Aziz El-Shennawy, The Ottoman Empire an Maligned State, τόμος ΙΙΙ.Cairo University Press, Publisher Anglo-Egyption Bookshop, Cairo 1986, σ.1195 (αραβική έκδοση)
[14] Keddie Nikki R., ό.π., σ. 140 Abd al-Aziz El-Shennawy ,ό.π.σ.1197.
[15] Για περισσότερες λεπτομέρειες για το Κίνημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και το πολιτικό του πρόγραμμα βλ The Islamic Parties, Movements and Groups , The Arab Center For Strategic Studies, First Edition, 1999 p. 41-358 Vol. I (αραβική έκδοση)
[16] Η πλειοψηφία των μουσουλμάνων αρνούνται το όρο πολιτικό Ισλάμ γιατί θεωρούν ότι το Ισλάμ είναι μια θρησκεία που συμπεριλαμβάνει διδάγματα και διδαχές που αφορούν όλους τους τομείς της ανθρώπινης ύπαρξης .
[17] Οι μαχητές των Ταλιμπάν έγιναν γνωστοί κατά τη δεκαετία του 1980 ως Μουτζαχιντίν – αγωνιστές επειδή πολεμούσαν τον τότε «κακό κομμουνιστή» Ρώσο εισβολέα, ενώ μετά την απόσυρση των Ρώσων και το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου μετατράπηκαν σε τρομοκράτες και φανατικούς.
[18] Είναι σημαντικό να ξεχωρίζουμε τις οργανώσεις ή τα κινήματα του σύγχρονου Πολιτικού Ισλάμ που έχουν ιστορική παράδοση στην ισλαμική ιστορία από τις τρομοκρατικές οργανώσεις τύπου αλ Κάιντα.
[19] R.W.Southern, Western Views of Islam in the Middle Ages, Harvard University Press, Cambridge, 1962, σ. 50
[20] Huston Smith, The World’s Religions, Harper Collins Publishers, 1986, σ. 100.
[21] Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δολοφονία της φιλοσόφου Υπατίας.
[22] Οι Νεστοριανοί, οι Ιακωβίνοι και οι Μαρωνίτες ήταν μερικές χριστιανικές σέχτες στο Βυζάντιο που είχαν υποστεί μεγάλους διωγμούς και αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές μακριά από τον αυστηρό έλεγχο των Βυζαντινών.
[23] Το Κοράνι, Σούρα Μαριάμ , Κεφάλαιο 19 σελ. 436 http://gallery.islam.gr/tokorani.pdf
[24] Bokhari Raana, Islam, The Complete Illustrated Guide, Hermes House, London, 2009, p. 72-73.
[25] Για τη διαφορετική επιβολή του ισλαμικού νόμου, ένα εξαιρετικό άρθρο είναι του Johnson Toni & Vriens lauren, Islam: Governing Under Sharia, CFR.org, 24 Οκτωβρίου 2011, διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.cfr.org/religion/islam-governing-under-sharia/p8034
[26] Το Κοράνι, 2.282
[27] Το Ισλάμ επιτρέπει την πολυγαμία επειδή αναγνωρίζει τη φύση του άνδρα ως πολυγαμικού και του παρέχει το δικαίωμα να το πράξει υπό όρους όπως την οικονομική , τη ψυχική δυνατότητα και την ίση μεταχείριση προς τις συζύγους συμπεριλαμβανόμενης της ερωτικής σχέσης .
[28] Said Edward, Covering Islam (London: Vintage, 1997), 62.

ΤΩΝ Κλεάνθη Κυριακίδη και Δρ. Aref Al-Obeid

ΠΗΓΗ: http://www.foreignaffairs.gr/articles/69309/kleanthis-kyriakidis-kai-dr-aref-al-obeid/islamofobia?page=show