Η Αφρική είναι πιο σημαντική από ποτέ για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ήπειρος ανθεί περιλαμβάνοντας έξι από τις δέκα ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στον κόσμο. Και η δημοκρατία έχει γίνει κανόνας στην Αφρική και όχι η εξαίρεση. Φέτος μόνο, θα διεξαχθούν εκλογές σε όχι λιγότερες από δεκαπέντε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Με έναν συνδυασμό φιλελεύθερης πολιτικής και οικονομίας της αγοράς, χώρες όπως η Γκάνα και η Μποτσουάνα προσελκύουν επενδυτές έξω από τα σύνορά τους. Τεράστιες δυνητικές αγορές όπως η Νιγηρία και η Αιθιοπία μοχλεύουν ήπιες μεταρρυθμίσεις σε μεγάλες οικονομικές ευκαιρίες. Οι τάσεις αυτές δείχνουν ότι η Αφρική βαδίζει στον δρόμο προς την ευημερία και ότι είναι ώριμη για τις αμερικανικές επενδύσεις, το εμπόριο και την συνεργασία.
Την ίδια στιγμή, επικίνδυνες ζώνες σε όλη την ήπειρο αποτελούν μια αυξανόμενη ανησυχία για την ασφάλεια στην Ουάσιγκτον. Οι τρομοκρατικές ομάδες στη Σομαλία και στο βόρειο Μαλί είναι άμεσες απειλές. Επιπλέον, θύλακες αδύναμης διακυβέρνησης στη Δυτική Αφρική και στο Κέρας οδηγούν σε διασυνοριακά προβλήματα, όπως η διακίνηση ναρκωτικών και η εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών. Με λίγα λόγια, ενώ η Αφρική πραγματοποιεί δημοκρατική και οικονομική πρόοδο, είναι επίσης όλο και περισσότερο τόπος τρομοκρατίας και διεθνικών απειλών.
Η Αμερικανίδα υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον, προς τιμήν της, επισκέφθηκε δεκαπέντε χώρες της Αφρικής σε τέσσερις ξεχωριστές διαδρομές. Αλλά η παρουσία της έχει επισκιαστεί από την απουσία του προέδρου Ομπάμα. Ο Ομπάμα έχει πατήσει το πόδι του στην ήπειρο μόνο μία φορά: για μόλις 20 ώρες στην Γκάνα τον Ιούλιο του 2009, όπου έδωσε μια ομιλία για τη δημοκρατία, ομιλία που δεν έφερε σαν αποτέλεσμα καμία ουσιαστική δράση. Η κενυάτικη καταγωγή του προέδρου ενέπνευσε αδικαιολόγητα μεγάλες ελπίδες για μια ισχυρή πολιτική για την Αφρική. Αλλά η κυβέρνησή του απέτυχε να ανταποκριθεί ακόμη και στις χαμηλότερες των προσδοκιών. Ακόμα οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του Ομπάμα παραδέχονται ήσυχα ότι έχει κάνει πολύ λιγότερα με την Αφρική από όσα έκαναν οι προηγούμενοι πρόεδροι.
Συγκρίνετε την προσέγγιση του Ομπάμα στην Αφρική με εκείνη των προκατόχων του. Ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον διακατεχόταν από ενθουσιασμό για την ήπειρο. Η πολιτική του για την Αφρική ορίστηκε από την Πράξη για την Αφρικανική Ανάπτυξη και Ευκαιρία, η οποία μείωσε τους εμπορικούς φραγμούς σε περισσότερα από 1.800 προϊόντα που εξάγονται από την ήπειρο προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εν μέρει ως αποτέλεσμα της Πράξης, το εμπόριο μεταξύ των ΗΠΑ και της Αφρικής έχει υπερτριπλασιαστεί από το 2000 σε αξία πάνω από 90 δισεκατομμύρια δολάρια. Πιο σημαντικό είναι ότι ο Κλίντον προσέγγισε την Αφρική ως εταίρος, όχι μόνο ως αποδέκτης καλής θελήσεως.
Ο πρόεδρος George W. Bush προχώρησε περαιτέρω. Ξεκίνησε την Millennium Challenge Corporation, την Προεδρική Πρωτοβουλία κατά της Ελονοσίας και το Προεδρικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για την Ανακούφιση από το AIDS (PEPFAR). Τα προγράμματα αυτά είχαν σημαντική επίδραση. Το MCC ανέπτυξε συμφωνίες με 13 καλά διακυβερνημένες αφρικανικές χώρες για να εφαρμόσουν από κοινού επιχειρηματικά σχέδια και να ενισχύσουν την οικονομική ανάπτυξη. Η προσπάθεια της ελονοσίας στόχευσε 15 χώρες της Αφρικής και συνέβαλε στην απότομη πτώση της παιδικής θνησιμότητας. Το PEPFAR έχει ανεκτίμητη αξία για την καταπολέμηση του HIV / AIDS, σώζοντας άμεσα τις ζωές των 2,4 εκατομμυρίων ανθρώπων μέσω θεραπείας και προλαμβάνοντας την λοίμωξη για εκατομμύρια περισσότερους. Και αυτά τα προγράμματα δεν δημιουργήθηκαν υπό τον Μπους κατά λάθος, αλλά, μάλλον, λόγω της υψηλού επιπέδου δέσμευσης και της προσωπικής εμπλοκής του προέδρου.
Σε αντιδιαστολή, οι περισσότερες υψηλού προφίλ προσπάθειες του Ομπάμα ήσαν αποτυχίες. Ξεκινώντας το 2009, η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Υγεία επρόκειτο να διευρύνει τις επενδύσεις των ΗΠΑ στον τομέα της υγείας καλύπτοντας πέρα από τις μεμονωμένες ασθένειες και τα συστήματα υγείας. Αλλά σε μεγάλο βαθμό εγκαταλείφθηκε λόγω της υπερέκτασής της και μιας ευδιάκριτης έλλειψης πολιτικής υποστήριξης. Η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία επεδίωκε να επεκτείνει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Αφρική, ανακοινώθηκε το 2010, αλλά έχει σημειώσει μικρή πρόοδο. Μικρές, λιγότερο γνωστές υπηρεσίες των ΗΠΑ, όπως η Overseas Private Investment Corporation και η Export-Import Bank έδωσαν ώθηση στα χαρτοφυλάκια των έργων τους στην Αφρική, αλλά έχουν εργαστεί σε μεγάλο βαθμό στο παρασκήνιο και στο περιθώριο της προσοχής της κυβέρνησης.
Η κυβέρνηση Ομπάμα αξίζει συγχαρητήρια για το έργο της στο Σουδάν, καθώς ανέλαβε έντονη διπλωματική προσπάθεια ώστε να αποφευχθεί η επιστροφή στον πόλεμο και βοήθησε στην καθοδήγηση της ανεξαρτησίας του Νοτίου Σουδάν. Επίσης, ξεκίνησε το Feed the Future, ένα πολλά υποσχόμενο αλλά ακόμα αναπόδεικτο γεωργικό πρόγραμμα σχεδιασμένο να βοηθήσει την βελτίωση της παραγωγικότητας των εκμεταλλεύσεων σε δώδεκα αφρικανικές χώρες. Αλλά οι επιδόσεις του προέδρου για την Αφρική σε μεγάλο βαθμό τελειώνουν εκεί.
Όλα αυτά δείχνουν ότι ο Λευκός Οίκος έχει, στην καλύτερη περίπτωση, παραβλέψει την σημασία της Αφρικής ή, στη χειρότερη περίπτωση, την έχει υποβαθμίσει συνειδητά στον κατάλογο των προτεραιοτήτων. Σκεφτείτε τη θέση του βοηθού διαχειριστή του USAID για την Αφρική, που είναι η ανώτερη θέση σε ολόκληρο το ομοσπονδιακό προσωπικό, επιφορτισμένη με την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στην ήπειρο. Στην θητεία του Ομπάμα, η θέση έμεινε κενή για περισσότερα από τρία χρόνια. Ομοίως, ο διαχειριστής του USAID, μια θέση που ασχολείται σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική για την Αφρική και αναβαθμίστηκε στο αξίωμα του αναπληρωτή υπουργού στην κυβέρνηση Μπους, είχε μείνει κενή για σχεδόν ένα χρόνο αφότου ο Ομπάμα ανέλαβε τα καθήκοντά του, και, όταν τελικά συμπληρώθηκε η θέση, υποβαθμίστηκε. Αυτό είναι δείγμα μιας τάσης νωθρότητας: ο Λευκός Οίκος δεν είχε παρουσιάσει μια επίσημη στρατηγική για την Αφρική μέχρι τον Ιούνιο του 2012. Και οι αφρικανοί ηγέτες αντιλαμβάνονται τις δεύτερες σκέψεις όταν τις βλέπουν.
Ακόμη χειρότερα, η κυβέρνηση Ομπάμα έχει τονίσει επανειλημμένα οριακά θέματα εξωτερικής πολιτικής που οι Αφρικανοί και οι πολιτικοί παρατηρητές μπορούν να ερμηνεύσουν μόνο ως πατρονάρισμα. Για να κατευνάσει τους επικριτές πριν από λίγους μήνες, ο Λευκός Οίκος δημοσίευσε μια λίστα των πιο εντυπωσιακών από τα επιτεύγματά τους στην Αφρική. Το πρώτο στοιχείο της λίστας ήταν «η ενασχόληση με τους νέους ηγέτες της Αφρικής», η οποία αναφέρεται σε μια σειρά από συνέδρια για τους ηγέτες της νεολαίας, συμπεριλαμβανομένου ενός φόρουμ με τον πρόεδρο Ομπάμα και ενός άλλου με την Πρώτη Κυρία, Μισέλ Ομπάμα. Η ανάδειξη των σύντομων περιστατικών δημόσιου διαλόγου ως το πιο σημαντικό επίτευγμα προς μια ολόκληρη περιοχή καταδεικνύει την έλλειψη πραγματικής, ουσιαστικής πολιτικής κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την κυβέρνηση να επικαλείται μια παρόμοια προσπάθεια ως τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της για την Ασία ή την Λατινική Αμερική.
Η προσέγγιση του Ομπάμα δεν είχε καλή υποδοχή από τους αφρικανούς ηγέτες, ιδίως σε σύγκριση με τις εναλλακτικές λύσεις που προσφέρονται από τις επενδύσεις της Κίνας. Το Πεκίνο έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε δρόμους, στην ενέργεια και σε επιχειρηματικά σχέδια σχεδόν σε κάθε αφρικανική χώρα. Η υπουργός Κλίντον, σε μια καλυμμένη επίθεση στις δραστηριότητες του Πεκίνου στην Αφρική, υποστήριξε τον Αύγουστο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες φέρνουν «ένα μοντέλο βιώσιμης συνεργασίας που προσθέτει αξία και δεν αφαιρεί». Αλλά αντί να προειδοποιεί τις χώρες της Αφρικής να προσέξουν, η κυβέρνηση θα πρέπει να μελετήσει το γιατί η Κίνα φαίνεται να είναι τόσο ελκυστική την ώρα που η ήπειρος κερδίζει αυτοπεποίθηση. Η σημερινή Αφρική δεν θέλει φιλανθρωπία. Επιδιώκει περισσότερες επενδύσεις και ένα μέτρο σεβασμού. Η επίθεση στην Κίνα μπορεί να είναι καλό πολιτικό θέατρο, αλλά είναι και αναποτελεσματική πολιτική.
Ακόμα και οι Δημοκρατικοί στο Λόφο του Καπιτωλίου είναι απογοητευμένοι. Ο γερουσιαστής Dick Durbin (Δημοκρατικός από το Ιλλινόι) εισήγαγε μια νέα νομοθεσία τον Μάρτιο του 2012 που επιχειρεί να αναγκάσει την κυβέρνηση να ενισχύσει και να συντονίσει την οικονομική πολιτική της προς την Αφρική. Ο Durbin τόνισε τη σημασία του νομοσχεδίου παρατηρώντας ότι «όλο και περισσότερο, ακούω ότι οι ΗΠΑ έχουν εγκαταλείψει την Αφρική ως μια αγορά. ... Ενώ εμείς οικοδομούμε θεσμούς, η Κίνα και άλλοι χτίζουν αγορές και έχουμε μείνει πίσω».
Η διόρθωση αυτής της αμέλειας θα αρχίσει αναγνωρίζοντας τις τεράστιες οικονομικές ευκαιρίες στην Αφρική και επενδύοντας σ’ αυτές. Ένα μικρό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να είναι η ενίσχυση της Overseas Private Investment Corporation (OPIC), επιτρέποντάς της μεγαλύτερη ευελιξία και επενδύσεις ιδίων κεφαλαίων. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να ενσωματώσει και ιδιωτικές επενδυτικές δραστηριότητες στην ήπειρο που είναι σήμερα διάσπαρτες σε πολλές υπηρεσίες. Για παράδειγμα, μια προσπάθεια του Λευκού Οίκου για την ηλεκτρική ενέργεια και άλλες υποδομές θα μπορούσε να φέρει μαζί την OPIC, χρηματοδότηση από την Ex-Im Bank, τεχνική βοήθεια από την USAID και μελέτες σκοπιμότητας από την υπηρεσία Ανάπτυξης και Εμπορίου των ΗΠΑ, σε συνδυασμό με ιδιωτικά κεφάλαια και τεχνογνωσία. Με επτά στους δέκα Αφρικανούς να ζουν χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα, αυτό το είδος της συνεργασίας θα είναι ευπρόσδεκτο από την αφρικανική ηγεσία και θα είναι επωφελές για τις αμερικανικές επιχειρήσεις. Θα αναβιώσει θετικές σχέσεις με την ήπειρο.
Μια ανανεωμένη πολιτική για την Αφρική θα απαιτούσε επίσης υψηλού επιπέδου συμμετοχή, μερικές φορές από τον ίδιο τον πρόεδρο. Οι συνεργασίες πρέπει να οικοδομηθούν με βάση την αμοιβαία και έξυπνη ασφάλεια, τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, όχι με βάση τρίτης κατηγορίας ζητήματα. Και μια ισχυρή προσέγγιση στην Αφρική απαιτεί, τουλάχιστον, να συμπληρωθούν οι ανώτερες διοικητικές θέσεις γρήγορα.
Τελικά, όποιος καταλάβει τον Λευκό Οίκο για τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα πρέπει να αντισταθεί στις σπασμωδικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της επιρροής της Κίνας στην Αφρική. Αυτό δεν είναι ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος. Τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της Κίνας σπάνια έρχονται σε σύγκρουση, και οι δύο χώρες μπορούν να επωφεληθούν από μια πιο ευημερούσα και σταθερή Αφρική. Όπου υπάρχουν τριβές, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Ζιμπάμπουε ή οι τιμές του πετρελαίου στο Σουδάν, η Ουάσιγκτον μπορεί να τις διαχειριστεί, όπως διαχειρίστηκε παρόμοια διλήμματα εξωτερικής πολιτικής - μέσα από συμβιβασμούς και όχι ηθικολογικές μεγαλοστομίες.
Τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να αγνοήσουν την Αφρική. Και αντί να βλέπει την ήπειρο ως ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, η επόμενη κυβέρνηση θα πρέπει να κάνει κάτι ριζοσπαστικό: να χειριστεί την Αφρική με την προσοχή που πλέον της αξίζει.
ΤΟΥ Todd Moss
Συνδέσεις:
[1] http://www.flickr.com/photos/tsevis/4047631270/
[1] http://www.flickr.com/photos/tsevis/4047631270/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου