Πιο "σφιχτοί" κανόνες στην αγορά ουρανίου

Η κατασκευή πυρηνικών όπλων απαιτεί την πρόσβαση σε υλικά, δηλαδή εμπλουτισμένο ουράνιο ή πλουτώνιο, που δεν υπάρχουν στη φύση σε μια μορφή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή όπλων. Για να καταστεί απειλή, το φυσικό ουράνιο πρέπει να περάσει από μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία μετασχηματισμού, καθώς κινείται μέσα από τον κύκλο του πυρηνικού καυσίμου.

Η προσπάθεια περιορισμού των κρατών που έχουν στο οπλοστάσιό τους πυρηνικά όπλα έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στον περιορισμό της εξάπλωσης των βιομηχανικών προϊόντων και των διαδικασιών που απαιτούνται στα στάδια του κύκλου του πυρηνικού καυσίμου που μπορούν να δώσουν στο ουράνιο ή το πλουτώνιο μορφές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου: τον εμπλουτισμό ή την επανεπεξεργασία. 

Οι πιο σημαντικοί προμηθευτές της πυρηνικής τεχνολογίας συμφώνησαν πρόσφατα στον ορισμό κατευθυντήριων γραμμών για τον περιορισμό της πρόσβασης στα πιο ευαίσθητα βιομηχανικά προϊόντα υπό το πλαίσιο της Ομάδας Πυρηνικών Προμηθευτών (NSG). Παρ’ όλα αυτά, ο αριθμός των χωρών που μπορούν να διεξάγουν επιτυχώς αυτές τις βιομηχανικές διεργασίες έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου και είναι πλέον αμφίβολο το κατά πόσον μια στρατηγική που βασίζεται στην στενή παρακολούθηση των τεχνολογικών «σημείων συμφόρησης» είναι από μόνη της ένα αξιόπιστο εμπόδιο στη διάδοση των πυρηνικών όπλων.

Ώρα να γίνουν οι κανονισμοί της αγοράς ουρανίου πιο αυστηροί;
Δεν διαθέτουν όλα τα κράτη που έχουν αναπτύξει ένα πολύπλοκο κύκλο των πυρηνικών καυσίμων φυσικά άφθονα αποθέματα ουρανίου. Το γεγονός αυτό έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια αγορά για το ουράνιο η οποία είναι σχετικά ελεύθερη, ιδίως σε σύγκριση με την αγορά για τις ευαίσθητες τεχνολογίες. Καθώς οι χώρες για τις οποίες υπάρχουν ανησυχίες για τη διάδοση των πυρηνικών όπλων καταφέρνουν να ολοκληρώσουν επιτυχώς τις πιο ευαίσθητες βιομηχανικές διεργασίες, ο περιορισμός της πρόσβασής τους στο φυσικό ουράνιο θα μπορούσε να είναι μέρος μιας συνολικής και ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη μη διάδοση των πυρηνικών στον κύκλο του καυσίμου. 

Σήμερα, οι κίνδυνοι της διάδοσης των πυρηνικών που συνδέονται με τις βιομηχανικές διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για την εξαγωγή ουρανίου προσελκύουν ένα σχετικά μικρό βαθμό προσοχής. Το φυσικό ουράνιο, για παράδειγμα, δεν εμπίπτει στις κατευθυντήριες γραμμές των προμηθευτών της NSG ή στους ασφαλιστικούς μηχανισμούς του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ). Οι περισσότερες χώρες που παράγουν ουράνιο φαίνεται να προσπαθούν σκληρά να διασφαλίσουν πως δε θα συμβάλουν στα προγράμματα πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, αυτές οι χώρες (μερικές εκ των οποίων έχουν πολύ περιορισμένους πόρους τους οποίους μπορούν να διαθέσουν σε αυτήν την προσπάθεια) εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις. 

Πολλές αφρικανικές χώρες έχουν βιώσει αύξηση των επενδύσεων στους τομείς εξόρυξης ουρανίου τους τα τελευταία χρόνια. Πολλές, αν όχι και όλες, έχουν υπογράψει κι επικυρώσει τη Συνθήκη της Αφρικανικής Ελεύθερης από τα Πυρηνικά Όπλα Ζώνης (Pelindaba) του 1996, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2009. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, οι σχετικές χώρες έχουν συχνά συνεργαστεί με την ΙΑΕΑ για την εισαγωγή ενός πρόσθετου πρωτοκόλλου στη συμφωνία των διασφαλίσεών τους με τον οργανισμό. Με την υπογραφή ενός πρόσθετου πρωτοκόλλου, το κράτος δεσμεύεται να συλλέγει και να θέτει στη διάθεση του ΔΟΑΕ, κατόπιν αιτήματος, πληροφορίες για τον τόπο, την επιχειρησιακή κατάσταση και την εκτιμώμενη δυναμικότητα ετήσιας παραγωγής των μεταλλείων ουρανίου, των εργοστασίων συγκέντρωσής του καθώς και την τρέχουσα ετήσια παραγωγή τους. Ωστόσο, η αξία της πληροφόρησης αυτής για το σκοπό της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων είναι περιορισμένη, δεδομένου ότι παρέχεται μόνο αφού έχει περάσει κάποιο χρονικό διάστημα από την εξόρυξη, καθώς και γιατί δεν απαιτείται η λεπτομερής λογιστική των πυρηνικών υλικών.

Τρείς «τρύπες» στους κανονισμούς της αγοράς ουρανίου και πώς μπορούν να κλείσουν
Η επιτυχία της Συνθήκης Pelindaba και των συμφωνιών εξασφάλισης εξαρτάται από την ποιότητα της εφαρμογής των μέτρων αυτών σ’ εθνικό επίπεδο. Η εξεύρεση μιας ισορροπίας μεταξύ αποτελεσματικότητας και κόστους απαιτεί από τα κράτη να σκεφτούν προσεκτικά το ποιές νομικές και τεχνικές ικανότητες απαιτούνται και το πώς να οργανώνουν τις διοικητικές προσπάθειες να πετύχουν. 

Ένας από τους κινδύνους διάδοσης των πυρηνικών που χαρακτηρίζουν το τρέχον σύστημα είναι ότι τα ανεπαρκή ή τα παραποιημένα στοιχεία που συνδέονται με κάποιες φαινομενικά νόμιμες συναλλαγές θα καταστήσουν την απόκτηση ουρανίου δυνατή από τις χώρες στις οποίες η χώρα παραγωγός δεν επιθυμεί να παράσχει ουράνιο. 

Για να μειωθεί αυτός ο κίνδυνος, οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές πρέπει να έχουν πλήρη εικόνα του τρόπου με τον οποίο θα χρησιμοποιηθεί το ουράνιο που έχει εξαχθεί από την επικράτειά τους. Τα σημερινά συστήματα παρακολουθούν συνήθως τη φυσική κίνηση του ουρανίου από την εξόρυξή του μέχρι να φτάσει στον τόπο όπου μετατρέπεται στην πρώτη ύλη που εισάγεται σ’ ένα εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου. Ωστόσο, οι ρυθμιστικές αρχές συχνά εμφανίζονται να έχουν ελάχιστη γνώση των σχετικών εμπορικών συμφωνιών. 

Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να εξετάσουν την επιβολή απαιτήσεων δημοσιοποίησης στοιχείων στις εταιρείες που ασχολούνται με την εξόρυξη ουρανίου όσον αφορά τους πελάτες τους, το μέγεθος των πληρωμών, τους δικαιούχους των πληρωμών και των ρυθμίσεων υπεργολαβίας για την παροχή υπηρεσιών (όπως οι μεταφορές). Οι παρεχόμενες πληροφορίες μπορούν στη συνέχεια να ελεγχθούν για να βοηθήσουν στη μείωση του κινδύνου διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Τα μέρη των κυβερνήσεων που είναι αρμόδια για τη μείωση του κινδύνου διάδοσης των πυρηνικών δεν φαίνεται να έχουν πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες επί του παρόντος, αν αυτές συλλέγονται. 

Ένας δεύτερος κίνδυνος είναι ότι η συμπύκνωση μεταλλεύματος ουρανίου (UOC) εκτρέπεται, είτε από το χώρο όπου υποβλήθηκε σε επεξεργασία είτε κατά τη μεταφορά του, έτσι ώστε οι νόμιμοι ιδιοκτήτες του να μην έχουν πλέον τον έλεγχο του φορτίου. Το UOC παράγεται συνήθως σε εγκαταστάσεις κοντά σε ορυχεία και συχνά στον ίδιο το χώρο εξόρυξής του, για να αποφευχθεί το κόστος και η ταλαιπωρία της μεταφοράς μεγάλων ποσοτήτων πολύ βαρέως μεταλλεύματος σε ακατέργαστη μορφή σε κάποιο εργοστάσιο επεξεργασίας. 

Το UOC συσκευάζεται συνήθως σε βαρέλια από χάλυβα που φορτώνονται σε τυποποιημένα εμπορευματοκιβώτια αποστολής για τη μεταφορά τους οδικώς, σιδηροδρομικώς ή δια θαλάσσης για περαιτέρω επεξεργασία. Η απώλεια της επιμέλειας σε σχετικά μικρές ποσότητες UOC αποτελεί σοβαρό κίνδυνο, εάν η εκτροπή πραγματοποιείται τακτικά. Η απώλεια έστω και ενός πλήρους τυποποιημένου εμπορευματοκιβωτίου κατά τη μεταφορά θα ήταν από μόνη της ένας σοβαρός κίνδυνος διάδοσης των πυρηνικών. Υπάρχει επομένως μία ανάγκη για τη φυσική προστασία του συγκεντρωμένου μεταλλεύματος για να μειωθεί ο κίνδυνος εκτροπής του σε αυτά τα στάδια. 

Ένας τρίτος κίνδυνος είναι ότι κάποιες δραστηριότητες εξόρυξης ουρανίου δεν καλύπτονται από τους υπάρχοντες κανόνες. Για παράδειγμα, η εξόρυξη ουρανίου μπορεί να είναι μια παρελκόμενη δραστηριότητα που συνδέεται με την εξόρυξη χρυσού ή την παραγωγή φωσφορικών αλάτων. Οι κανονισμοί θα πρέπει να καλύπτουν όλες τις δραστηριότητες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εξόρυξη ουρανίου και όχι μόνον εκείνες των οποίων η εξόρυξη ουρανίου είναι ο κύριος δηλωμένος στόχος. Είναι επίσης σημαντικό να είναι όλοι οι φορείς που εμπλέκονται στην εξόρυξη ουρανίου ενήμεροι για τους πιθανούς κινδύνους διάδοσης των πυρηνικών που προκύπτουν από τις δραστηριότητές τους και να κάνουν προσπάθειες μείωσης του κίνδυνου αυτού. 

Ο περιορισμός πρόσβασης στο φυσικό ουράνιο θα μπορούσε να είναι μια σημαντική πτυχή των παγκόσμιων προσπαθειών για την παρεμπόδιση της εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων. Ήρθε η κατάλληλη στιγμή για να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σοβαρά για το σχεδιασμό των εν λόγω μέτρων ελέγχου και για το πώς η ευθύνη μπορεί να μοιραστεί σε όλο το καθεστώς της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων.Των Ian Anthony και Lina Grip

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ:http://www.sipri.org/media/newsletter/essay/anthony_grip_April13